Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Inne komitety ONZ zajmujące się ochroną praw człowieka oraz prawa człowieka w ramach wyspecjalizowanych agend ONZ

Oprócz Rady Praw Człowieka i Komitetu Praw Człowieka, przy ONZ działają jeszcze inne organy monitorujące przestrzeganie praw człowieka oraz zajmujące się ich ochroną.

Komitet Praw Gospodarczych, Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych

Został powołany w 1985 r. Od 1987 r. osiemnastu niezależnych ekspertów monitoruje przestrzeganie praw zawartych w Międzynarodowym pakcie praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych. Działania podejmowane przez Komitet bazują na sprawozdaniach państw członkowskich. Rozpatruje on skargi indywidualne i międzypaństwowe.

Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej

Jest pierwszym organem traktatowym powołanym w celu monitorowania przestrzegania praw człowieka, zawartych w Międzynarodowej konwencjikonwencjakonwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1966 r. Rozpatruje tylko skargi indywidualne po wyczerpaniu krajowych środków odwoławczych.

Komitet przeciwko Torturom

Monitoruje od 1988 r. przestrzeganie Konwencji w sprawie zakazu stosowania torturtorturatortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania (1984 r.). W pierwszej kolejności analizuje sprawozdania i formułuje rekomendacje. Rozpatruje skargi indywidualne, może także przeprowadzić poufne dochodzenie obejmujące złożenie wizyty przez jego członków w wybranym kraju w związku z podejrzeniem, że praktykowane są tam tortury.

Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet

Utworzony w 1982 r. na podstawie Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979 r.). Zastąpił działającą od 1946 r. Komisję ds. Statusu Kobiet. Rozpatruje sprawozdania państw‑stron z wykonania postanowień tej Konwencji, a także skargi indywidualne wynikające z jej nieprzestrzegania.

Komitet Praw Dziecka

Monitoruje od 1990 r. przestrzeganie Konwencji praw dziecka (1989 r.). Celem konwencji jest zabezpieczenie praw dzieci do rozwoju i nauki oraz ochrona przed dyskryminacją. Obowiązek zapewnienia dzieciom właściwych warunków do rozwoju spada na państwa, które podpisały konwencję. Ważne obszary zainteresowania komitetu to monitorowanie udziału dzieci w konfliktach zbrojnych, poziom dostępu do edukacji, monitorowanie pracy dzieci, handlu dziećmi, dziecięcej pornografii i prostytucji. Zgodnie z przyjętym w 2014 r. protokołem fakultatywnymprotokół fakultatywnyprotokołem fakultatywnym dzieci mogą osobiście lub przez pośredników składać skargi do Komitetu. Polska nie ratyfikowała protokołu.

Komitet Praw Osób Niepełnosprawnych

Komitet Praw Osób Niepełnosprawnych przyjmuje sprawozdania państw, monitoruje wykonanie konwencji, wysuwa sugestie zmian w polityce państw oraz rozpatruje skargi indywidualne na podstawie uchwalonej w 2006 r. Konwencji praw osób niepełnosprawnych. Konwencja definiuje osoby niepełnosprawne jako:

Zgodnie z postanowieniami konwencji zadaniem państwa jest podjęcie wszelkich środków eliminujących utrudnienia. Polska nie podpisała protokołu fakultatywnego, co uniemożliwia składanie skarg na państwo polskie.

Komitet do Ochrony Praw Wszystkich Pracowników – Migrantów i Członków ich Rodzin

Komitet ten monitoruje wykonywanie Międzynarodowej konwencji o ochronie praw wszystkich pracowników – migrantów i członków ich rodzin przez państwa‑strony. Ani Polska, ani kraje UE nie podpisały konwencji.

Wysoki komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw praw człowieka

Urząd ten został powołany na podstawie rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ 48/141 z 7 stycznia 1994 r. Komisarz jest odpowiedzialny przede wszystkim za działalność ONZ w dziedzinie praw człowieka. Podlega kierownictwu sekretarza generalnego, jest przez niego nominowany i zatwierdzany na 4‑letnią kadencję przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Ma rangę zastępcy sekretarza generalnego.

Od czasu powołania komisarza wzrosła ranga problematyki praw człowieka podejmowanej w ramach działalności ONZ. Urząd ten zyskał znaczny autorytet w świecie: komisarz jako obrońca praw człowieka interweniował m.in. w sprawie Czeczenii, Tybetu, Bliskiego Wschodu.

W celu realizacji swych zadań komisarz ma prawo do organizowania sieci misji terenowych w regionach, w których dochodzi do przypadków naruszeń praw człowieka. Misje te organizują nie tylko przepływ informacji, ale także udzielają pomocy zarówno osobom indywidualnym, jak i organizacjom pozarządowym oraz instytucjom rządowym.

Trybunały międzynarodowe

Trybunały międzynarodowe są m.in. wyrazem przekonania, że jedną z najistotniejszych form pogwałcenia praw człowieka są działania (agresja, wojna, okupacja) prowadzące do pozbawiania go życia na masową skalę, do zamachu na wolność, integralność cielesną, a więc te, które wynikają z podjęcia działań pozaprawnych nie tylko wobec jednostek, ale wobec całych grup społecznych (narodów, klas społecznych, grup etnicznych, politycznych, religijnych obywateli danego państwa).

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Ważną funkcję w systemie prawnym Organizacji Narodów Zjednoczonych pełni Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, który jest głównym organem sądowniczym ONZ. Został powołany na konferencji w San Francisco w 1945 r. Składa się z 15 niezależnych sędziów wybieranych na 9‑letnią kadencję. Do jego kompetencji należy rozstrzyganie sporów międzynarodowych, wydawanie opinii doradczych, jego wyroki są ostateczne. Prowadzi on wyłącznie postępowania dotyczące państw.

Trybunały karne

W XX w. było wiele zbrodni ludobójstwa, natomiast ONZ nie miała instytucji, która mogłaby pociągnąć do odpowiedzialności za te zbrodnie osoby fizyczne. Dlatego zostały powołane trybunały karne. Zajmują się one przede wszystkim zbrodniami ludobójstwa, zbrodniami przeciw ludzkości i zbrodniami przeciw pokojowi. Trybunały te powołano ze względu na prawne przekonanie o możliwości zdefiniowania tego, czym są agresja i inne działania wywołujące skutki ograniczające podstawowe prawa człowieka.

RsBe8AnyODMSL1

Zdjęcie przedstawia grupę mężczyzn siedzących przy długim stole. Jeden z mężczyzn przemawia, stojąc przed mikrofonami. W sali siedzą ludzie słuchający jego przemówienia.

Istotne, prawne ograniczenia w dziedzinie prowadzenia wojny przyniósł już Pakt Ligi Narodów nakładający sankcje na łamiącego ten pakt agresora. Podpisany w 1928 r. Pakt Brianda‑Kellogga zakazał jakiejkolwiek wojny z wyjątkiem obronnej i wynikającej z zastosowania sankcji międzynarodowych.

Na podstawie tego typu ustaleń zaraz po II wojnie światowej utworzono dwa trybunały międzynarodowe osądzające zbrodnie wojenne: Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze i Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu.

W grudniu 1946 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ potwierdziła zasady prawa międzynarodowego, którymi kierowały się te trybunały, i uchwaliła rezolucję, uznając że ludobójstwoludobójstwoludobójstwo to zaprzeczenie prawa do istnienia całych grup ludzkich, tak jak zabójstwo stanowi zaprzeczenie prawa do życia poszczególnych jednostek. Za ludobójstwo uznawana jest eksterminacja grup ludności cywilnej okupowanych terenów w celu zniszczenia określonych ras lub warstw społecznych, narodów i ludów, grup rasowych albo religijnych.

W 1948 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, rozszerzając znacznie jego definicję. Na jego podstawie o ludobójstwie w prawie międzynarodowym można mówić wtedy, gdy w celu zniszczenia całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej został popełniony choć jeden z następujących czynów:

Za ludobójstwo odpowiedzialność ponoszą zarówno osoby prywatne, jak i publiczne. Nie jest ono traktowane jako przestępstwo polityczne, w związku z tym wobec oskarżonych nie obowiązuje zakaz ekstradycji. W 1968 r. ONZ przyjęła konwencję o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości. Nie udało się jednak wpisać do pierwszej z tych konwencji pojęcia ludobójstwa kulturalnego (zakazu używania mowy ojczystej, niszczenia książek, pamiątek historycznych, budynków kultu religijnego, niszczenia warstw kulturotwórczych).

Dopiero po upływie niemal 50 lat od uchwalenia pierwszej z omawianych tu konwencji udało się powołać zgodnie z jej zapisem odpowiednie trybunały międzynarodowe.

R1WaH7gLhaFo81

Zdjęcie przedstawia fragment dużego, nowoczesnego budynku. Przy budynku stoi maszt, na którym zawieszona jest flaga ONZ. Flaga przedstawia wszystkie kontynenty w kolorze białym, dookoła nich jest biały wieniec ze stylizowanych gałązek oliwnych. Elementy są na niebieskim tle. Budynek z widocznej strony jest półokrągły, od dołu do góry jest zbudowana z okien przeszklona ściana.

Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii

Ten powołany w 1993 r. trybunał rozpoczął działalność w 1994 r. w Hadze.

Jego działalność dotyczy:

• osądzania zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości na terytorium byłej JugosławiiJugosławiaJugosławii;

• wydawania wyroków jawnych wobec osób, które zostały aresztowane lub zatrzymane;

• prowadzenia postępowań niejawnych wobec podejrzanych, którzy się ukrywają i którym nie można postawić zarzutu;

Trybunał nie orzeka kary śmierci, ale kary wieloletniego więzienia, włącznie z dożywociem.

RL6vVGavtpBky1

Zdjęcie przedstawia ulicę, przy której stoi nieduży budynek. Na budynku widnieje symbol wagi szalkowej oplecionej wieńcem laurowym.

Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy

Trybunał ten został powołany w 1994 r. Pierwsze posiedzenie odbył w Hadze, później jego siedzibę przeniesiono do Aruszy w Tanzanii. Działa na podobnych zasadach co Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii. Przed Trybunałem stanął m.in. były premier Rwandy Jean Kambanda, który został skazany na dożywocie.

Międzynarodowy Trybunał Karny

R1EcNimM5ZADx1

Zdjęcie przedstawia duży, wielopiętrowy, nowoczesny budynek. Budynek podzielony jest na kilka brył. Najwyższa kształtem przypomina ostrosłup trójkątny. Pozostałe części budynku są niższe od niego.

Traktat ustanawiający stały Międzynarodowy Trybunał Karny z siedzibą w Hadze został przyjęty podczas Konferencji dyplomatycznej Narodów Zjednoczonych w Rzymie w 1998 r.; wszedł w życie 1 lipca 2002 r. Trybunał ten na podstawie prawa międzynarodowego ma sądzić sprawców ludobójstw, zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych. Ma kompetencje w zakresie sądzenia osób fizycznych, a nie państw. Jego jurysdykcji podlegają przestępstwa popełnione po 2002 r. W jego skład wchodzi 18 sędziów, wybieranych na 9‑letnią kadencję, mających doświadczenie w prawie karnym, międzynarodowym i prawach człowieka.

Skarga indywidualna

Zarówno do Komitetu Praw Człowieka, jak i do niektórych innych Komitetów ONZ, można składać skargi indywidualne. Skarga taka musi spełniać następujące warunki:

• może być złożona tylko do tego komitetu, który obejmuje swoim zakresem działania ochronę danych praw;

• może ją złożyć wyłącznie osoba fizyczna znajdująca się pod jurysdykcją państwa‑strony danego paktu, konwencji czy protokołu dodatkowego;

• musi zostać złożona na piśmie i podpisana;

• powinna zawierać podstawowe informacje dotyczące naruszenia prawa oraz wskazywać, które przepisy prawa krajowego zostały złamane;

• osoba składająca skargę musi być bezpośrednią ofiarą naruszenia praw (tylko wyjątkowo można skarżyć przez pełnomocnika); obecnie można skarżyć się na hipotetyczne bądź ewentualnie przyszłe naruszenie swoich praw (na podstawie np. obowiązującego, ale niestosowanego wprost prawa);

• sprawa nie może być równocześnie rozpatrywana przez inną międzynarodową instytucję;

• skarżący wykorzystał dostępne i skuteczne procedury sądowe w swoim kraju;

• złożenie skargi nie jest obwarowane żadnym terminem.

Skargi te mają jednak formalnie charakter „zawiadomień” i rozpatrywane są bez przesłuchania stron i świadków, a jedynie na podstawie dokumentów pochodzących od autora skargi i oskarżanego państwa. W chwili gdy skarżący przedstawia dowody naruszenia praw, a państwo nie ustosunkowuje się do nich albo nie przedstawia dowodów obalających argumenty skarżącego, Komitet przyjmuje stanowisko tego ostatniego. Komitet interpretuje też zgodność wykładni prawa wewnętrznego przez krajowe sądy z paktem (czy konwencją). Formalnie rezultatem ich rozpatrzenia nie są „wyroki”, a jedynie „opinie”, wzmacniane czasami zaleceniem powtórzenia procesu, uwolnienia skazanego czy uznania prawa do słusznego odszkodowania. Nie są one jednak wiążące dla poszczególnych państw i ich realizacja zależy od ich swobodnej woli; często jednak państwa podporządkowują się prośbom Komitetu o zawieszenie wykonania szczególnie drastycznych kar (np. kary śmierci, ekstradycji); prawo polskie dopuszcza powtórzenie procesu na żądanie m.in. tego Komitetu.

Ze względu na długi okres trwania procedury (4–5 lat oraz wcześniej 6–8 lat w prawie krajowym) i jej charakter, trudno uznać ten mechanizm za skuteczny w sprawach indywidualnych – służy on raczej do korygowania rozwiązań prawnych przyjmowanych w poszczególnych krajach. Znamienne jest też to, że większość skarg składają obywatele cywilizowanych krajów zachodnich, np. Niderlandów (Holandii), Australii czy Kanady, gdzie ukształtowała się wysoka kultura prawna, a nie krajów rozwijających, w których obywatele nie w pełni uświadamiają sobie możliwość złożenia skargi na znacznie bardziej rażące przypadki nieprzestrzegania praw człowieka. Z kolei obywatele wielu krajów europejskich preferują mechanizm bazujący na Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.

Słownik