Przeczytaj
Teoretyczne koncepcje konfliktów społecznych
KonfliktyKonflikty są nieuniknione i wpisane w istotę oraz funkcjonowanie społeczeństw. Są zjawiskiem niejednorodnym, mogą być dla struktury społecznej funkcjonalne lub dysfunkcjonalne. W socjologii klasycznej dominują dwa podejścia teoretyczne wyjaśniające naturę konfliktów społecznych – teorie: Karola MarksaKarola Marksa i Georga SimmlaGeorga Simmla.
Nawiązują do nich współczesne ujęcia teoretyczne, zwłaszcza dwa wiodące.
Konflikt społeczny w ujęciu marksizmu
Konfliktowe ujęcie rzeczywistości w pracach Marksa i jego zwolenników można analizować na kilku płaszczyznach.
Zdaniem Marksa występowanie konfliktu między zbiorowościami dominującymi i podporządkowanymi jest nieuniknione i uwarunkowane nierównomiernym dostępem do pożądanych dóbr, zwłaszcza władzy i posiadania. Zakwestionowanie podziału dóbr zależy od stopnia świadomości wspólnych interesów (przejście od klasy w sobie do klasy dla siebie), ponieważ dopiero zjednoczenie świadomej zbiorowości implikuje działania na rzecz utworzenia organizacji politycznej kierującej konfliktem (instytucjonalizacja konfliktuinstytucjonalizacja konfliktu), a to z kolei powoduje polaryzację zbiorowości dominujących i podporządkowanych (walka uformowanych klas), zmianę systemu i redystrybucję pożądanych dóbr.
Według Marksa konflikt jest zjawiskiem nieuchronnym o rewolucyjnym charakterze i niezbędnym jako czynnik przekształceń i postępu społecznego.
Konflikt społeczny w ujęciu Georga Simmla
Nie wszystkie koncepcje socjologiczne przyjmowały powyższy konfliktowy model społeczeństwa, kładły jednak nacisk na konieczność analizy konfliktów i uznania ich poważnego znaczenia w życiu społecznym.
Georg Simmel zaprzeczył rewolucyjnej naturze konfliktu społecznego, wprowadził – obok konfliktu gwałtownego – definicje łagodniejszych form konfliktów, takich jak kompromis czy układ. Twierdził bowiem, że gwałtowność konfliktu jest zależna jedynie od zaangażowania emocjonalnego stron.
Konflikt jest instrumentem działania grup lub zbiorowości, a nie ich immanentną cechą. Jeśli więc jest środkiem prowadzącym do celu, jego przebieg nie musi być gwałtowny (rewolucyjny). Nie prowadzi też do polaryzacji grup społecznych, jak twierdzą marksiści, lecz sprzyja stabilizacji systemu społecznego, łagodząc nagromadzone napięcia za pomocą regulacji normatywnych. Konflikt, zdaniem Simmla, ma charakter integrujący system społeczny.
Dialektyczna teoria konfliktu – Ralph Dahrendorf
Źródło: Library of the London School of Economics and Political Science, no known copyright restrictions.
Koncepcja ta, opracowana przez Ralpha DahrendorfaRalpha Dahrendorfa, przedstawia model społeczeństwa opierający się na założeniach wszechobecności zjawisk zmiany i konfliktu oraz przymusu jako podstawy istnienia społeczeństw. Jego zdaniem każde społeczeństwo poddane jest nieustannie procesom zmian.
W każdym społeczeństwie istnieją zawsze sprzeczności i konflikty, ponieważ powszechne są stosunki zależności, które powodują wyłanianie się skonfliktowanych grup społecznych. Wszystkie części społeczeństwa przyczyniają się stale do jego dezintegracji i zmiany. Każde społeczeństwo zawdzięcza swą integrację przymusowi.
Ralph Dahrendorf, nawiązując do wcześniejszych analiz struktur klasowych przedstawionych przez Marksa, wprowadza pojęcie związków imperatywnie skoordynowanych, czyli takich organizacji, w których występuje nieuchronna sprzeczność interesów między przełożonymi i podwładnymi, zarządzającymi i pracownikami. Przykładem jest dla niego organizacja przemysłowa czy administracyjna struktura biurokratyczna, a także państwo, Kościół, partia polityczna, szkoła czy klub.
Dahrendorf wszystkie podmioty życia społecznego, w których występuje stosunek dominacji i zależności, nazywa klasami. Nie da się wyeliminować przyczyn konfliktów, można jedynie rozwiązać i uregulować przejawy konfliktów w jednym ich wymiarze: gwałtowności przebiegu. Regulacja jest możliwa, gdy obie strony starają się zrozumieć racje oponenta i konieczność sytuacji konfliktowej (akceptacja istnienia strukturalnych powodów konfliktu), oraz gdy obie strony zgadzają się na pewne formalne reguły gry.
Dahrendorf wskazuje na trzy typy regulacji:
próby pogodzenia podejmowane w ramach określonych instytucji – kompetentnych, neutralnych, demokratycznych i mających odpowiedni aparat wykonawczy;
zaproszenie do rozmów konsultanta lub mediatora;
arbitraż.
Te trzy typy postępowania mogą być kolejnymi etapami regulacji konfliktu lub oddzielnymi rodzajami regulacji.
Koncepcja konfliktu Dahrendorfa jest jego propozycją alternatywną wobec funkcjonalistycznego ujęcia konfliktu społecznego, reprezentowanego przez Lewisa A. CoseraLewisa A. Cosera.
Funkcjonalna teoria konfliktu – Lewis A. Coser
Model społeczeństwa opisany przez Cosera zakłada istnienie niezmiennych aspektów koniecznych do jego trwałości. Są to podstawowe wartości i normy grupowe, ale najważniejsze części społeczeństwa to grupy społeczne i osoby będące w konflikcie z grupami.
Coser bada problem granic grupy oraz wpływ konfliktu na ich wzmocnienie. Jednostka staje się ważnym elementem struktury, gdy jej stosunki z grupą są konfliktowe, ponieważ wróg znajdujący się wewnątrz grupy, kwestionujący wyznawane przez nią wartości i interesy zagraża jej jedności. Teoria funkcjonalna nie upatruje źródeł sytuacji konfliktowych w zdeterminowanych właściwościach struktury społecznej, lecz w dążeniach jednostek – ich aspiracjach, niezaspokojonych ambicjach, kwestionowaniu przez upośledzonych członków grupy prawomocności istniejącego rozdziału dóbr, ograniczeniu ruchliwości jednostek w dostępie do uzyskania członkostwa w grupach uprzywilejowanych.
Konflikty należy postrzegać nie jako czynnik dysfunkcyjny, lecz jako czynnik pozytywny o znaczeniu adaptacyjnym, przyczyniający się do wzrostu integracji społecznej. Coser, podobnie jak Simmel, traktuje konflikt wewnętrzny jako zjawisko podtrzymujące żywotność wzorów organizacji społecznej.
Coser jest też autorem ważnego prawa socjologicznego, utrzymującego, że konflikt zewnętrzny (np. istnienie negatywnej grupy odniesienia zagrażającej jakiejś społeczności) także zwiększa integrację wewnętrzną grupy.
Rodzaje konfliktów społecznych
Konflikt społeczny to stały, wszechobecny element wszelkich stosunków społecznych. Jest przyczyną nieustannie zachodzących procesów zmian społecznych. Do podstawowych rodzajów konfliktów społecznych, biorąc pod uwagę zarówno ich uczestników, jak i źródła konfliktów, zaliczamy:
konflikt bezpośredni
Rozgrywa się między zantagonizowanymi stronami, bez pośrednictwa osób, grup czy instytucji trzecich.
konflikt pośredni
Jest prowadzony z dominującym udziałem osób trzecich, niebędących stroną konfliktu (np. instytucji sądowych).
konflikt elementarny
Występuje pojedynczo, nie nakładają się na niego w określonej sytuacji inne konflikty.
konflikt jawny
Jest uświadamiany i manifestowany przez zaangażowane w niego jednostki, co umożliwia próby rozwiązania go przez odpowiednie działania, inaczej niż w wypadku konfliktu ukrytego.
konflikt ukryty
Jest nieuświadamiany, często wyparty do nieświadomości, nie ma przez to szans na rozwiązanie (w jego wyniku mogą się ujawniać negatywne efekty pośrednie: nerwice, frustracja).
konflikt ideologiczny
Wynika ze sprzeczności w sferze aprobowanych wartości, norm, programów ideologicznych.
konflikt instrumentalny
Jest aranżowany z premedytacją w celu osiągnięcia korzyści lub wywołany jako zabieg taktyczny (np. dla odwrócenia uwagi od rzeczywistego konfliktu).
konflikt klasowy
Wynika ze sprzeczności interesów klas społecznych w sferze ekonomicznej (własność środków produkcji i dystrybucja dóbr), politycznej i ideologicznej (różnice w systemach wartości) – u Karola Marksa konflikt między klasą wyzyskiwaną i wyzyskującą.
konflikt kulturowy
Powstaje w sytuacji, gdy kontaktujący się ze sobą przedstawiciele odmiennych kultur uświadamiają sobie sprzeczność wyznawanych wartości i norm (zwłaszcza związanych z ciągłością kultury) i uważają, że są one w jakiś sposób zagrożone (często jest to tzw. zderzenie kultur).
konflikt organizacyjny
Rozgrywa się między jednostkami lub grupami wzajemnie od siebie uzależnionymi w ramach organizacji (np. zakładu produkcyjnego).
konflikt pokoleń
Zachodzi między dwiema generacjami: rodziców i dzieci, występuje w wielu społeczeństwach, jest normalnym zjawiskiem związanym z przemianami psychofizycznymi okresu adolescencji.
konflikt poznawczy
Wynika z faktu, że jednostki różnią się w ocenie tej samej rzeczywistości i wyciągają z niej odmienne wnioski dotyczące ich działania.
Słownik
utworzenie organizacji politycznej zarządzającej konfliktem
zjawisko powszechne, związane z życiem społecznym; często jest to niezgodność między jednostkami bądź grupami, wynikająca ze sprzeczności interesów
światopogląd polityczno‑społeczno‑gospodarczy wywodzący się z teorii Karola Marksa, a także, w mniejszym stopniu, Fryderyka Engelsa