W połowie XVIII w. w Europie (głównie we Francji) wzmogła się działalność filozoficzna i naukowa, która odrzucała tradycyjne doktryny i dogmaty religijne. Na czele tego ruchu stanęli Wolter i Jean‑Jacques Rousseau, którzy opowiadali się za społeczeństwem opartym na rozumie. Domagali się powstania nowego porządku państwowego wywodzącego się z prawa naturalnego oraz nauki opartej na obserwacjach i eksperymentach. Uważali, że naukę i politykę należy oddzielić od Kościoła, wiary i doktryny katolickiej. Wielu z filozofów francuskiego oświecenia należało do szlachty i mimo że nie byli orędownikami rewolucji, ich idee odegrały istotną rolę w zakwestionowaniu ówczesnego ustroju i przyczyniły się do wybuchu Wielkiej Rewolucji FrancuskiejWielka Rewolucja FrancuskaWielkiej Rewolucji Francuskiej.

Filozofowie francuskiego oświecenia

Nauka

RD0cdNirvUSIa1

Okładka Wielkiej encyklopedii francuskiej.
W okresie oświecenia powstawały towarzystwa naukowe i akademie, które działały jako ośrodki badań naukowych i rozwoju. Dużą rolę odgrywała popularyzacja nauki wśród coraz bardziej piśmiennego społeczeństwa. Wiele teorii naukowych docierało do szerokiego grona odbiorców, zwłaszcza poprzez wydanie Wielkiej encyklopedii francuskiej(1751–1772).

W epoce oświecenia nauka zaczęła odgrywać wiodącą rolę w dyskursie społeczno‑politycznym. Wielu pisarzy i myślicieli, często prowadzących własne badania naukowe, zdawało sobie sprawę z faktu, że rola dogmatów religijnych i tradycyjnie uznanych autorytetów musi zostać zminimalizowana, by mógł zachodzić postęp naukowy. Myśliciele oświecenia byli zazwyczaj związani z nurtami empiryzmuempiryzmempiryzmu i racjonalizmuracjonalizmracjonalizmu. Dlatego też większość poglądów oświeceniowych podkreślała korzyści płynące z nauki, umożliwiającej postęp i rozwój społeczeństwa.

XVIII w. przyniósł znaczące postępy w zakresie medycyny, matematyki, fizyki, chemii i wielu innych dziedzin naukowych. Pojawiły się teorie tłumaczące działanie elektryczności oraz istnienie zjawisk wywoływanych przez pola magnetyczne. Doszło więc do wyodrębnienia się niektórych dyscyplin naukowych, które wcześniej stanowiły pewne wspólne pole dla ludzkiej wiedzy.

Olbrzymią rolę w rozwoju nauki odegrały wnioski płynące z badań Isaaca Newtona. Mimo że dotyczyły głównie fizyki i matematyki, to Newtonowska koncepcja wszechświata jako rządzonego przez racjonalne i zrozumiałe prawa położyła podwaliny pod wiele wątków myśli oświecenia. Teorie Newtona uznano za wyznacznik programu intelektualnego, stanowiącego podstawy nowoczesnej nauki i filozofii.

Polityka

W 1651 r. Thomas Hobbes w swoim dziele Lewiatan zapoczątkował oświeceniową dyskusję na temat władzy politycznej i sprawowanych przez nią rządów. Przedstawił w nim podstawy myśli liberalnejliberalizmliberalnej, takie jak wolność i prawa jednostki oraz równość wszystkich ludzi. Dużą uwagę poświęcił krytyce zastanego porządku politycznego i przedstawił pogląd, że wszelka władza polityczna musi być oparta na umowie społecznejumowa społecznaumowie społecznej. Uważał również, że prawo powinno pozostawić swoim obywatelom możliwie największą swobodę działania.

Również John Locke i Jean‑Jacques Rousseau opracowali własne teorie umowy społecznej. Locke, Hobbes i Rousseau, mimo że różnili się w szczegółach, zgodnie uważali, że umowa społeczna, w której władza rządu leży w powszechnej zgodzie rządzonych, jest niezbędna do funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego. Chociaż większość myśli politycznej oświecenia była zdominowana przez teoretyków umowy społecznej, niektórzy ówcześni filozofowie krytykowali tę koncepcję. David Hume twierdził, że rządy powinny wywodzić się z autorytetu i siły władcy zaś Adam Ferguson uważał, że ustrój nie powstaje w wyniku jakiejś umowy, lecz jako efekt rozwoju społecznego.

Religia

W oświeceniu pojawiły się próby odrzucenia władzy religijnej. Były one skutkiem protestu przeciwko konfliktom religijnym w Europie. Myśliciele oświeceniowi starali się ograniczyć polityczną władzę autorytetów religijnych, a tym samym zapobiec kolejnej epoce wojen religijnych. Nie przemawiali za porzuceniem wiary, lecz promowali koncepcję oddzielenia Kościoła od państwa.

RxFucknmm0Ypw

W epoce oświecenia rozwijało się wiele nowych idei religijnych, takich jak deizm (wiara w Boga Stwórcę, bez odniesienia do Biblii ani żadnego innego źródła) i ateizm (odrzucenie wiary w Boga). Szczególnie mocno był dyskutowany ateizm, mimo że nie znalazł wielu zwolenników. Większość oświeceniowych myślicieli odrzucała ateistyczny światopogląd, twierdząc chociażby jak Wolter, że moralny porządek społeczeństwa może zostać zniszczony, jeśli porzuci się wiarę w sprawiedliwego Boga.

John Locke twierdził, że każdy człowiek posiada naturalne prawo do wolności sumienia, które powinno być chronione przez władzę polityczną. Jego poglądy na tolerancję religijną i znaczenie indywidualnego sumienia znajdowały swoje źródło w koncepcji umowy społecznej. Zgodnie z zasadą umowy żadna władza, ani polityczna ani kościelna, nie posiada autorytetu w sferze indywidualnego sumienia, dlatego też żadna władza nie ma prawa kontrolować sumienia swoich obywateli.

Jedną z ważniejszych sceptycznych postaci był David Hume. Uważał, że cała wiedza wywodzi się z doświadczenia, zaś pojęcie Boga nie jest dostępne ani empirycznie, ani logicznie. Hume twierdził, że do pewności wiedzy prowadzi metoda naukowa, w tym dowody i doświadczenia, tymczasem o Bogu nie możemy nic powiedzieć, ponieważ religia podpiera się świadectwami innych, którym nie możemy wierzyć tak jak własnym zmysłom.

Słownik