Jakość życia wg Encyklopedii PWN to stopień zaspokojenia materialnych i niematerialnych potrzeb pojedynczego człowieka, rodziny, ale także ogółu społeczności. Zależy ona od możliwości realizacji różnorodnych wartości: biologicznych, psychologicznych, duchowych, społecznych i politycznych, kulturalnych, ekonomicznych i ekologicznych.

Jakość życia można określić poprzez różnorodne obiektywne wskaźniki ilościowe i jakościowe odnoszące się do poszczególnych sfer życia. Należy do nich m.in. ilość spożywanych kalorii, wysokość PKBPKBPKB, wysokość dochodów, zakres ubóstwa, stopa bezrobocia, warunki mieszkaniowe, poziom zanieczyszczenia środowiska naturalnego, zakres wolności politycznej i praw obywatelskich, poziom skolaryzacjipoziom skolaryzacjipoziom skolaryzacji czy dostęp do dóbr kultury.

Jakość życia można wyrazić też za pomocą wskaźników subiektywnych, np. stopnia zadowolenia z warunków życiowych, poczucia szczęścia, sensu życia, poziomu stresu, poczucia zaspokojenia potrzeb i aspiracji oraz wielu innych. Opracowywane są również wskaźniki syntetyczne łączące rezultaty ankietowania subiektywnej satysfakcji życiowej z obiektywnymi czynnikami jakości życia w różnych państwach.

Należy do nich wskaźnik jakości życia (ang. Where‑to‑be‑born Index), opracowany przez brytyjski tygodnik „The Economist” w celu odzwierciedlania w skali punktowej od 1 do 10 poziomu życia i satysfakcji życiowej w poszczególnych krajach. Indeks został obliczony dla 2013 roku i obejmuje dane z 80 krajów. W badaniu wykorzystano dziesięć czynników jakości życia wraz z prognozami przyszłego PKB na mieszkańca:

1. dobrobyt materialny (mierzony w PKB na mieszkańca),

2. oczekiwana długość życia w chwili urodzenia,

3. jakość życia rodzinnego (mierzona liczbą rozwodów),

4. stan wolności politycznych i praw obywatelskich,

5. bezpieczeństwo pracy (mierzone stopą bezrobocia),

6. klimat (na podstawie danych dotyczących temperatury powietrza i wysokości opadów),

7. oceny osobistego bezpieczeństwa fizycznego (oparte głównie na odnotowanych wskaźnikach zabójstw i ocenie ryzyka związanego z przestępczością i terroryzmem),

8. jakość życia społeczności (na podstawie członkostwa w organizacjach społecznych),

9. zarządzanie (mierzone ocenami korupcji),

10. równość płci (mierzona udziałem kobiet w parlamencie).

Najwyższe miejsce w rankingu zajmują Szwajcaria, Australia, Norwegia, Szwecja, Dania i Singapur (wartość wskaźnika pow. 8), najniższe Ukraina, Kenia i Nigeria (wartość wskaźnika pon. 5).

Jakość życia wykazuje znaczące zróżnicowanie w skali globalnej, odpowiadające w przybliżeniu dysproporcjom pod względem ekonomicznym pomiędzy określonymi rejonami świata. Zaznacza się wyraźnie podział na dwie umowne strefy – Północ, do której należą kraje charakteryzujące się wysoką jakością życia, co po części wynika z poziomu rozwoju gospodarczego, zasobności mieszkańców i państw, oraz Południe – o niskiej jakości życia, do którego należą zacofane pod względem gospodarczym i bardzo biedne tzw. kraje Trzeciego Świata, zmagające się ze skrajnym ubóstwem i głodem. Oczywiście podział ten ma charakter umowny, gdyż w każdej z tych stref odpowiadających poszczególnym półkulom leżą państwa, które odbiegają od tego stereotypu – w granicach „zadowolonej z jakości życia Północy” znajdują się również Australia czy Nowa Zelandia, z kolei „biedne, o niskiej jakości życia Południe” obejmuje np. większą część Azji. Regionem o najniższym poziomie jakości życia jest Afryka, a w szczególności jej wschodnia część.

Więcej mierników jakości życia poznasz w e‑materiale Jakość życia człowieka oraz przyczyny jego zróżnicowania na świecie.

Konsekwencje zróżnicowania jakości życia na świecie

Zróżnicowanie jakości życia w różnych regionach i krajach świata rodzi szereg konsekwencji natury politycznej, gospodarczej i społecznej. Do najważniejszych należy zjawisko migracji zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowanych potrzebą zwiększenia poczucia bezpieczeństwa (ekonomicznego, socjalnego, politycznego, kulturowego itp.) i dzięki temu osiągnięcia lepszej jakości życia.

Migracja ekonomiczna jest związana z niskimi standardami pracy, bezrobociem i na ogół słabą kondycją gospodarki danego kraju. Jego mieszkańcy, mając na względzie poprawę jakości życia, migrują do krajów oferujących wyższe płace, lepsze możliwości zatrudnienia, wyższy standard życia i możliwości edukacyjne. W 2017 roku liczba pracowników migrujących w celu zatrudnienia wynosiła ok. 164 milionów na całym świecie i stanowiła około 60% migrantów międzynarodowych. Prawie 70% osób przebywało w krajach o wysokim dochodzie, 18,6% w krajach o wyższym średnim dochodzie, 10,1% w krajach o niższym średnim dochodzie i 3,4% w krajach o niskim dochodzie.

Istotny wpływ na jakość życia mają także uwarunkowania etniczne, religijne, rasowe, polityczne i kulturowe. Prześladowania na tym tle, wojna lub konflikt, zagrożenie konfliktem i prześladowania ze strony rządu zmuszają ludzi do opuszczenia kraju. W 2019 roku ponad 25% z 295 800 osób ubiegających się o azyl w krajach Unii Europejskiej pochodziło z ogarniętej wojną Syrii. Liczne grupy stanowili także uchodźcy z Afganistanu i Iraku.

Spektakularnym przykładem dążenia do poprawy jakości życia były rekordowe przepływy migracyjne, głównie drogą morską przez Morze Śródziemne do Europy w 2015 i 2016 roku. Tylko w 2015 roku szacowane były na ponad 1 mln osób. Intensywność tego zjawiska w kolejnych latach zmalała – w 2019 roku dotarło do Europy 120 tys. osób, głównie z Bliskiego Wschodu i Afryki.

Zróżnicowanie jakości życia w różnych regionach świata jest także związane z czynnikami środowiskowymi. Czynniki środowiskowe, zwłaszcza klęski żywiołowe – powodzie, huragany i trzęsienia ziemi – przynoszą znaczne straty ekonomiczne i społeczne (zniszczenie mienia, infrastruktury, utrata miejsc pracy, zagrożenie życia i zdrowia itp.), a przez to wpływają na obniżenie poczucia bezpieczeństwa, co z kolei negatywnie oddziałuje na percepcję jakości życia mieszkańców zagrożonych terenów. Można się spodziewać, że zjawiska te ulegną nasileniu wraz z postępującymi zmianami klimatu. Trudno jest określić liczbę migrantów środowiskowych na całym świecie, szacuje się jednak, że wynosi ona około 25 mln z perspektywą wzrostu do 1 mld w roku 2050.

Jakość życia w znaczącym stopniu jest zdeterminowana także dostępem do zasobów naturalnych środowiska, zwłaszcza do wody pitnej. Ma to szczególne znaczenie w przypadku krajów charakteryzujących się niedoborem wody, położonych w strefie zwrotnikowej. Już dziś dochodzi do zaostrzenia sytuacji w różnych regionach świata między krajami rywalizującymi o dostęp do wody. Wiele państw Południa np. rozwija energetykę wodną lub rolnictwo oparte na nawadnianiu, powodując ubytek wody w sąsiednich krajach, a to generuje potencjalne konflikty międzynarodowe. Przykładem może być konflikt Egiptu i Etiopii o Nil w związku z budową Tamy Wielkiego Odrodzenia czy spór między Izraelem, Palestyńczykami, Jordanią i Syrią o dostęp do wód Jeziora Tyberiadzkiego.

Słownik