Państwo – próba zdefiniowania pojęcia

PaństwopaństwoPaństwo jest formą organizacji społeczeństwa, powstałą jeszcze w starożytności. Tworzenie się państw było naturalną konsekwencją rozwoju społeczeństwa i kształtowania się relacji międzyludzkich. Przez wieki powstało i upadło wiele państw, które charakteryzowały się różnymi formami sprawowania i organizacji władzywładzawładzy. Obecnie państwo definiuje się jako przymusową organizację społeczeństwa na określonym terenie, poddaną władzy zwierzchniej.

Rgih4hxJI3vv91
Georg Jellinek, twórca trójelementowej definicji państwa.
Źródło: Universitätsbibliothek Heidelberg, licencja: CC BY-SA 4.0.

Jest to trójelementowa definicja państwa autorstwa Georga Jellinka, która wyróżnia następujące elementy:

  • władzę – czyli możliwość wydawania decyzji i wymuszania od społeczeństwa ich wykonania;

  • terytorium – czyli obszar lądowy, cieki wodne, przestrzeń powietrzną i wodną;

  • ludność – mieszkańców danego terytorium.

Inaczej ujmuje pojęcie państwa definicja politologiczna, w myśl której jest to przymusowa organizacja wyposażona w atrybuty władzy zwierzchniej. Jej celem jest ochrona przed zagrożeniami oraz utrzymanie ładu wewnętrznego.

Thomas Hobbes Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego

Przez to bowiem upoważnienie, jakie mu daje każdy poszczególny człowiek w państwie, rozporządza on tak wielką mocą i siłą mu przekazaną, że strachem jest przed tą mocą kształtować wolę wszystkich ludzi i zwracać ją w kierunku pokoju wewnętrznego oraz wzajemnej pomocy przeciw wrogom zewnętrznym.

lewiatan Źródło: Thomas Hobbes , Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, tłum. Czesław Znamierowski, 1954 r., dostępny w internecie: sady.up.krakow.pl [dostęp 22.06.2020 r.].

Koncepcje powstania państwa

Każde państwo powstawało w charakterystycznych dla siebie warunkach. Przyczyny tworzenia się państw mogą być różne, co powoduje, że występuje wiele teorii ich genezy.

RXtsAjcit9iCd1
Przezentacja.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Atrybuty państwa

Międzyamerykańska Konwencja o prawach i obowiązkach państw z 26 grudnia 1933 roku definiuje państwo jako podmiot prawa międzynarodowego o następujących atrybutach: ludność, określone terytorium, władza wykonawcza, zdolność utrzymywania stosunków z innymi państwami.

RFndKU2BTT4Cm1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]podstawowe atrybuty państwa[/]Elementy należące do kategorii [bold]podstawowe atrybuty państwa[/]Nazwa kategorii: suwerenność – przejawiająca się zdolnością do samodzielnego i niezależnego sprawowania władzy politycznej w państwie oraz przestrzeganiem zasad polityki zewnętrznej, tak by zapewnić bezpieczeństwo granic państwa oraz ich ewentualną obronę w przypadku agresji ze strony innego państwaNazwa kategorii: powszechność – odnosząca się do powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują w równym stopniu wszystkie osoby przebywające na terytorium tego państwaNazwa kategorii: przymusowość – która polega na tym, że osoby przebywające na terytorium państwa podlegają zasadom, normom i prawom tam obowiązującymNazwa kategorii: ludność – czyli mieszkańcy państwa, jego obywatele, którzy podlegają jego prawuNazwa kategorii: terytorium – czyli obszar objęty granicami państwaNazwa kategorii: władza wykonawcza, państwowa – czyli zdolność do wydawania i egzekwowania decyzjiNazwa kategorii: zdolność do utrzymywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami – czyli możliwość prowadzenia polityki zagranicznejKoniec elementów należących do kategorii [bold]podstawowe atrybuty państwa[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Funkcje państwa

Aby ostatecznie wskazać powody kształtowania się państw, musimy mieć świadomość, że pełnią one liczne funkcje, których realizacja jest konieczna do sprawnego funkcjonowania państwa i jego mieszkańców.

Funkcją państwa nazywamy zadania, jakie powinno ono realizować dla swoich obywateli w celu zapewnienia im bezpieczeństwa oraz możliwości rozwoju. Funkcje te dzielimy na wewnętrzne (dotyczące działalności państwa wewnątrz jego terytorium) i zewnętrzne. Forma realizacji funkcji zewnętrznych świadczy o prestiżu państwa i jego pozycji międzynarodowej.

R12SSeQUwUAEJ1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]funkcje państwa[/]Elementy należące do kategorii [bold]funkcje państwa[/]Nazwa kategorii: wewnętrzneElementy należące do kategorii wewnętrzneNazwa kategorii: funkcja prawodawcza – stanowienie prawa przez uprawnione do tego organy państwoweNazwa kategorii: funkcja porządkowa – zapewnienie państwu i obywatelom ładu i porządku na obszarze państwa, dzięki działalności powołanych w tym celu instytucji, np. policji, prokuratury, sądówNazwa kategorii: funkcja administracyjna – zarządzanie, administrowanie przez powołane do tego organy różnymi dziedzinami życia w państwieNazwa kategorii: funkcja kulturowa (kulturalna) – wspieranie rozwoju kultury, oświaty, nauki i badań naukowych, utrzymywaniu instytucji kultury i dbanie o dorobek kulturalny i dziedzictwo narodowe państwaNazwa kategorii: funkcja socjalna – dążenie państwa do zapewnienia obywatelom pewnego poziomu egzystencji (minimum egzystencji), walka z bezrobociem i bezdomnością, tworzenie programów socjalnych (500+)Nazwa kategorii: funkcja gospodarczo-organizatorska – zarządzanie przez państwo gospodarką i oddziaływanie na niąKoniec elementów należących do kategorii wewnętrzneNazwa kategorii: zewnętrzneElementy należące do kategorii zewnętrzneNazwa kategorii: ochrona granic państwa przez wyspecjalizowane formacjeNazwa kategorii: polityka zagraniczna – obejmuje stosunki z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymiKoniec elementów należących do kategorii zewnętrzneKoniec elementów należących do kategorii [bold]funkcje państwa[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Uznanie państwa

Celem działalności państwotwórczej jest utworzenie nowego państwa, jednak sam fakt jego powstania jeszcze nie oznacza końca drogi jego twórców. Nowe państwo, by funkcjonować na arenie międzynarodowej, musi uzyskać uznanie jego suwerenności przez inne państwa.

W tym celu należy spełnić określone kryteria uznania państwa w postaci efektywności władz, czyli stabilności i skuteczności ich działania oraz możliwości utrzymywania przez nie stosunków zewnętrznych z innymi państwami.

Takie uznanie ma wybitnie polityczne znaczenie, podejmują je poszczególne państwa samodzielnie, odwołując się do kryteriów politycznych i prawnych. Pomocą w tym służy prawo międzynarodowe, które zakazuje uznania państwa za niepodległe, jeżeli istnieją poważne przesłanki pozwalające wątpić w trwałość i stabilność tego organizmu państwowego.

Taką przesłanką może być tocząca się wojna, której zakończenie jest niewiadome. Dlatego w takiej sytuacji nie należy uznawać istnienia państwa, bo jest to sprzeczne z istniejącymi faktami oraz ma formę ingerencji w interesy wewnętrzne państwa trzeciego. Tak stało się w przypadku przedwczesnego uznania przez część społeczności międzynarodowej niepodległości Biafry czy Katangi.

RAd5xWMD9VyBD1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]kryteria uznania państwa[/]Elementy należące do kategorii [bold]kryteria uznania państwa[/]Nazwa kategorii: notyfikacja niepodległości przez rząd nowego państwa, która zostaje przyjęta przez społeczność międzynarodową i zaakceptowanaNazwa kategorii: realne sprawowanie władzy na danym obszarzeNazwa kategorii: możliwość nawiązywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwamiNazwa kategorii: uznanie kompetencji organów państwa i jego przedstawicieli oraz przyznanie mu właściwych przywilejów i immunitetówNazwa kategorii: uznanie aktów wewnętrznych nowego państwa za ważne i obowiązujące na danym obszarze podległym temu państwu oraz uznanie, że może ono występować przed sądami oraz korzystać z immunitetuKoniec elementów należących do kategorii [bold]kryteria uznania państwa[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

dekolonizacja
dekolonizacja

proces wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i tworzenia niepodległych państw na dawnych terytoriach zależnych; może następować za porozumieniem stron – w sposób pokojowy – lub na skutek powstania, rewolucji czy innego konfliktu zbrojnego

państwo
państwo

organizacja polityczna założona przez naród zamieszkujący określone terytorium i sprawujący władzę zwierzchnią nad nim i jego mieszkańcami

secesja
secesja

(z łac. secessio – oddzielenie się); odłączenie się, zerwanie z czymś, wyodrębnienie się nowego państwa bez upadku dotychczasowego

suwerenność
suwerenność

zdolność do samodzielnego, niezależnego od innych podmiotów sprawowania władzy politycznej nad określonym terytorium, grupą osób lub samym sobą; suwerenność państwa obejmuje niezależność w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych

władza
władza

możliwość wywierania przez jednostkę bądź grupę rzeczywistego wpływu na istotne okoliczności życia przez ukierunkowywanie własnego postępowania lub postępowania innych osób; władza społeczna jest zdolnością ukierunkowywania zachowań innych ludzi, niezależnie od tego, czy jest to zgodne z ich interesem i wolą