Przeczytaj
Krótka euforia
Pogłębiający się kryzys ekonomiczny w kraju wpłynął na rozwój antypartyjnej opozycji w Polsce. Jej początki sięgają połowy lat 70., kiedy na skutek kolejnych podwyżek cen doszło do wystąpień robotników i brutalnego stłumienia protestów przez władzę. Prawdziwie przełomowy okazał się rok 1980, kiedy cały kraj ogarnęła fala strajków. Na bazie komitetów strajkowych, w tym Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku, doszło do powstania Solidarności, a następnie – w wyniku podpisania porozumień sierpniowychporozumień sierpniowych – do jej zalegalizowania jako Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Stał się on głównym ośrodkiem opozycji przeciwko władzy komunistycznej w Polsce, zrzeszającym wiele milionów ludzi. Solidarność formalnie była jedynie związkiem zawodowym, faktycznie jej znaczenie szybko zaczęło wykraczać poza tę rolę. Przerodziła się w potężny ruch społeczny, z którym wiązano nadzieje na zmianę i niepodległość kraju. Ale droga do tej zmiany nie była łatwa. System komunistyczny jeszcze długo bronił swoich pozycji, a walka z nim kosztowała wiele wysiłku i pochłonęła dziesiątki ofiar.
Wałęsa jest za granicą jedną z najbardziej rozpoznawalnych osób związanych z Polską, człowiekiem utożsamianym z Solidarnością. W latach 70. pracował jako elektryk w Stoczni Gdańskiej, a w 1980 r. stanął na czele strajku. W imieniu Solidarności podpisał porozumienia sierpniowe. Był także główną twarzą opozycji podczas porozumienia z władzą w trakcie obrad Okrągłego Stołu. Według opracowań Instytutu Pamięci Narodowej przez pewien okres był tajnym współpracownikiem Służb Bezpieczeństwa, teoria ta jednak nie znalazła pełnego uznania w środowisku naukowym.
Wyjaśnij, co wyrażają gesty Wałęsy na zdjęciu oraz aktora odtwarzającego jego postać (na plakacie filmowym).
Czas próby
Wprowadzenie stanu wojennegostanu wojennego zaskoczyło wielu działaczy Solidarności, dlatego nie zdążyli oni podjąć działań mających na celu uniknięcie aresztowań. InternowanaInternowana została większość ważniejszych działaczy opozycyjnych i organizatorów strajków sierpniowych, wśród nich Lech Wałęsa, Ludwik Prądzyński i Bogdan Borusewicz, którzy współorganizowali strajk w Stoczni Gdańskiej. Niektórzy tylko uniknęli aresztowań, rozpoczynając działalność konspiracyjną w ramach utworzonej w kwietniu 1982 r. tajnej Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej. Sama Solidarność zaś została zdelegalizowana.
Wobec kontrofensywy władzy wielu działaczy popierało ideę oporu cywilnego, czyli bojkotowania zarządzeń władz i tworzenia niezależnych instytucji społecznych. W latach 80. nadal organizowano strajki i demonstracje publiczne, a także zbiórki pieniędzy w celu finansowania działalności związku oraz wspomagania osób represjonowanych i ich rodzin. Aresztowania i internowania były podstawowym sposobem, do jakiego uciekała się władza, aby złamać przedstawicieli opozycji w latach 80. Większość działaczy związanych z Solidarnością przeszła przez PRL‑owskie więzienia, niektórzy byli nawet kilkukrotnie zatrzymywani i przesłuchiwani przez Służbę Bezpieczeństwa, jak np. Krzysztof Wyszkowski, współredaktor „Strajkowego Biuletynu Informacyjnego Solidarność”. W procesach sądowych wydawano wyroki najczęściej kilku lat więzienia, zwykle jednak osądzeni na fali kolejnych amnestii ogłaszanych przez władze byli zwalniani przedterminowo. Wielu musiało się ukrywać i było na dłuższy czas rozdzielanych ze swoimi rodzinami.
Na zdjęciu strona tytułowa tygodnika z 31 lipca 1981 r. poświęcona rocznicy obchodów wybuchu powstania warszawskiego.
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla Solidarności miała ta rocznica.
Opisz, jak miał wyglądać pomnik Poległych Stoczniowców.
Ramię w ramię
Ludzie Solidarności pochodzili z różnych środowisk. Wielu z nich już wcześniej miało związki z opozycją, czy to przez udział w pracach Komitetu Obrony RobotnikówKomitetu Obrony Robotników, Wolnych Związków ZawodowychWolnych Związków Zawodowych, czy innego rodzaju działalność. Sercem opozycji był początkowo Gdańsk i związani z nim ludzie, głównie robotnicy zatrudnieni w stoczni, którzy zainicjowali strajki w sierpniu 1980 r. Naczelną postacią w tym gronie był Lech Wałęsa, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący Solidarności. Drugą osobą, która urosła do rangi symbolu strajków sierpniowychstrajków sierpniowych, była Anna Walentynowicz. To jej dyscyplinarne zwolnienie z pracy stało się bezpośrednią przyczyną strajku stoczniowców.
Jaką rolę odgrywało publiczne odprawianie nabożeństw i uczestnictwo w nich podczas strajków w latach 80.?
Wraz z przyłączaniem się do strajku kolejnych zakładów w szeregi Solidarności wstępowali ludzie reprezentujący inne regiony kraju. Wśród nich ważną pozycję zajmował Władysław Frasyniuk, jeden z liderów Solidarności na Dolnym Śląsku i współtwórca struktur związkowych w tym regionie. Na Mazowszu podobną rolę odegrał Zbigniew Bujak, którego uznaje się za jednego z najważniejszych działaczy podziemia solidarnościowego w latach 80. Od początku działalność Solidarności wspierana była także przez inteligencję, a w jej działania włączyły się środowiska dziennikarskie i twórcze. Wśród działaczy Solidarności spotykało się zarówno kierowców autobusów, spawaczy, jak i pracowników naukowych, inżynierów, pielęgniarki, artystów itd.
Odczytaj napis na tablicy pamiątkowej. Czy uważasz, że zwróciłby on uwagę osoby w twoim wieku? Jeśli nie, przeformułuj go w taki sposób, by spotkał się z lepszym odbiorem wśród młodzieży szkolnej.
Cele i zadania
Działalność ludzi Solidarności skupiała się głównie na stawianiu oporu władzy na różne sposoby, czy to przez bojkot zarządzeń, czy przez organizowanie strajków i demonstracji. Ważną rolę odgrywało też koordynowanie działań na terenie całego kraju, co było szczególnie trudne w okresie delegalizacji związku i konieczności działania w podziemiu. Dodatkowo tworzono i rozpowszechniano ulotki propagandowe oraz zajmowano się wydawaniem prasy opozycyjnej i prowadzeniem niezależnych wydawnictw. Działania tego typu miały podtrzymywać ducha oporu antykomunistycznego w społeczeństwie, zwłaszcza że w drugiej połowie lat 80. zaczął on powoli zanikać, a Polaków stopniowo opanowywał marazm. Działalność opozycyjna wiązała się jednak z ogromnym zagrożeniem, ponieważ władza dążyła do stłumienia oporu przy użyciu siły. Na niebezpieczeństwo narażeni byli nie tylko sami działacze, ale również członkowie ich rodzin.
Jakie znaczenie miało uruchomienie Radia Solidarność?
Rok 1989 i co dalej?
Pod koniec lat 80. jedność środowiska Solidarności szybko zaczęła się rozpadać. Wielu działaczy krytycznie odniosło się do popieranych przez Wałęsę i ludzi wokół niego skupionych pomysłów porozumienia z władzą i odrzuciło ideę obrad Okrągłego Stołu. Po zmianie ustroju niektórzy, rozczarowani, odsunęli się od polityki, zerwali więzi z Solidarnością i odcięli się od jej wartości. Wiele osób spośród tych najbardziej zaangażowanych w wydarzenia lat 80. kontynuowało swoją działalność. Inni zaś znaleźli dla siebie miejsce na scenie politycznej, w nowo powstałym systemie partyjnym, przy czym nie zawsze związywali się z ugrupowaniami wywodzącymi się ze środowiska Solidarności. Wciąż jednak co roku odbywają się obchody rocznicy podpisania porozumień sierpniowych, gromadzące nie tylko elity władzy, ale też zwykłych obywateli i przede wszystkich tych, którzy dawniej byli związani z działalnością Solidarności.
Jak myślisz, jaką funkcję mogło pełnić logo w czasach strajków Solidarności? Co przywodzi na myśl architektura ECS?
Słownik
organizacja opozycyjna wobec polityki władz PRL, powstała w 1976 r. i działała do 1977 r., miała na celu pomoc robotnikom represjonowanym w wyniku strajków 1976 r. i członkom ich rodzin
(z łac. internus – wewnętrzny) przymusowe przetrzymywanie danych osób w wyznaczonych miejscach, często miejscach odosobnienia
organizacja opozycyjna założona w 1978 r. z inicjatywy Krzysztofa Wyszkowskiego, Andrzeja Gwiazdy i Antoniego Kozłowskiego, były one niezależne od państwa, a ich celem była obrona praw obywatelskich i pracowniczych
wystąpienia robotników w sierpniu 1980 r., początkowo w Stoczni Gdańskiej, później na terenie całego kraju, zakończone podpisaniem porozumień sierpniowych
cztery porozumienia podpisane przez przedstawicieli władzy ludowej i komitety strajkowe w Gdańsku, Szczecinie, Jastrzębiu‑Zdroju i Hucie Katowice, ich podpisanie zakończyło strajki i doprowadziło do zalegalizowania NSZZ „Solidarność”
organ powołany w 1956 r. i istniejący do 1989 r., jego celem było zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, podległy Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, odpowiedzialny za indywidualne akty terroru, brutalne przesłuchania itp.
związek zawodowy niezależny od władzy ludowej, powstały w wyniku strajków sierpniowych 1980 r., w latach 80. główne centrum opozycji wobec władzy komunistycznej w Polsce
stan nadzwyczajny wprowadzony 13 grudnia 1981 r., zawieszony rok później, a ostatecznie odwołany w 1983 r., w którym obowiązywały ograniczenia praw obywatelskich i odrębne regulacje prawne
najstarsze (od XVIII w.) i najwyższe odznaczenie w Rzeczypospolitej, nadawane za szczególne zasługi
najwyższe odznaczenie przyznawane przez Norweski Komitet Noblowski osobom i instytucjom, których działalność przyczyniła się w znaczący sposób do utrzymania pokoju na świecie; jedynym polskim laureatem jest Lech Wałęsa
drugie pod względem starszeństwa i wagi odznaczenie w Rzeczypospolitej, nadawane za szczególne zasługi, dzieli się na klasy, m.in. Krzyż Wielki i Krzyż Oficerski
Słowa kluczowe
bohaterowie Solidarności, strajki sierpniowe, Polska w latach 1957–1981, komunizm w Polsce, opozycja antykomunistyczna
Bibliografia
W. Roszkowski, Historia Polski 1914–1991, PWN, Warszawa 1992.
R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, PWN, Warszawa 2010.