Bliskowschodni zapalnik

Kryzys paliwowy był następstwem wyjątkowo napiętej sytuacji politycznej na Bliskim Wschodzie. W maju 1948 r. Żydzi proklamowali utworzenie Izraela – własnego niepodległego państwa w Palestynie. Arabskojęzyczni Palestyńczycy przyjęli tę decyzję z oburzeniem. W ich obronie wystąpiły kraje arabskie, głównie Egipt, Syria, Jordania i Irak. Konflikt o Palestynę doprowadził do serii wojen izraelsko‑arabskich. Żydom udało się nie tylko obronić niepodległość, ale nawet znacznie poszerzyć obszar państwa. Gdy w październiku 1973 r. wybuchł kolejny konflikt (wojna Jom Kippur), Izrael ponownie zadał upokarzającą klęskę wrogom, a po stronie żydowskiej stanowczo opowiedzieli się Amerykanie.

Kraje arabskie postanowiły więc użyć ropy naftowej jako środka nacisku na Stany Zjednoczone, aby te odstąpiły od wspierania państwa żydowskiego. Arabowie liczyli też na to, że poprzez embargoembargoembargo na eksport ropy naftowej zniechęcą państwa zachodnie do sojuszu z Izraelem. Ich nadzieje nie były pozbawione podstaw, gdyż ZachódZachódZachód nie dysponował wystarczającymi zasobami tego surowca – import pokrywał aż 40 proc. zapotrzebowania Amerykanów w ropę. W jeszcze gorszej sytuacji znajdowali się Europejczycy. Natomiast arabscy członkowie OPECOPECOPEC kontrolowali jedną trzecią światowego wydobycia. Mimo to prezydent Stanów Zjednoczonych Richard Nixon zdecydowanie odrzucił możliwość wycofania się z sojuszu z Izraelczykami. Wówczas kraje arabskie należące do Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) nałożyły 19 października 1973 r. embargo na eksport ropy naftowej do USA.

Przykręcony kurek

R5R2woPmNPyQh1

Zdjęcie przedstawia ludzi idących w stronę białego budynku zwieńczonego strzelistą kopuła, zakończoną cienką iglicą. To jest budynek Kapitolu. Jeden z mężczyzn trzyma transparent z napisem w języku angielskim: Impeach Nixon.

Arabskie embargo było bolesnym ciosem dla gospodarki Zachodu. Do wiosny 1974 r. cena baryłkibaryłkabaryłki ropy wzrosła z 3 do 11,65 dolarów, czyli prawie czterokrotnie. Produkcja przemysłowa zachodnich potęg gospodarczych skurczyła się w ciągu zaledwie kilku miesięcy o 10 proc. Kryzys wpłynął na ograniczenie międzynarodowej wymiany handlowej. Zachód dotknęła stagflacjastagflacjastagflacja – spadek produkcji przy jednoczesnym wzroście bezrobocia oraz inflacji. W połowie dekady poziom bezrobocia przekroczył w Stanach 7 proc., a w Wielkiej Brytanii aż 14 proc.

Rządy starały się ratować sytuację poprzez ograniczenie zużycia energii oraz reglamentacjęreglamentacjareglamentację paliw. Francuzi i Amerykanie wprowadzili nawet obowiązek obniżenia temperatury w budynkach publicznych oraz mieszkaniach prywatnych. W Stanach Zjednoczonych pojawiły się limity prędkości na drogach, miasta ograniczały iluminacje w okresie świątecznym, a stacje radiowe propagowały wspólne dojazdy do pracy w grupach sąsiedzkich. Z kolei francuskie media popularyzowały oszczędzanie energii, głosząc hasła: „nakryj naczynie, kiedy chcesz zagotować wodę” lub „lodówka wymaga mniej prądu w pomieszczeniu chłodnym”.

Z czasem Zachód zaczął skutecznie zwalczać skutki kryzysu paliwowego. Rządy postawiły nacisk na modernizację produkcji, rozwój alternatywnych źródeł energii, w tym atomowej, oraz poszukiwanie nowych złóż, m.in. na dnach oceanów. Powstały urządzenia napędzane wiatrem, energią słoneczną, a nawet ruchem fal morskich. Amerykanie ponownie uruchomili swoje wygaszone wcześniej rafinerie, których funkcjonowanie stało się opłacalne na skutek wzrostu cen ropy. W mniejszym stopniu na kryzysie paliwowym ucierpiały natomiast kraje komunistycznego bloku wschodniego, które mogły liczyć na dostawy stosunkowo taniej ropy z ZSRS. Wyjątek stanowiły Polska i Węgry, które poważnie zadłużyły się w krajach zachodnich w celu modernizacji swoich gospodarek. W wyniku inflacji oba kraje w czasie kryzysu paliwowego musiały spłacać rosnące w szybkim tempie odsetki. W efekcie popadły w ciężki kryzys gospodarczy.

RbGtQrBAruFgA

Zdjęcie przedstawia dwóch młodych mężczyzn, którzy stoją przodem do siebie. Widz widzi ich z profilu. Obaj ubrani są w czarne, skórzane kurtki oraz mają ogolone głowy po bokach i zostawione pasma włosów na czubku. Włosy są postawione do góry i tworzą coś na podobieństwo koguciego czuba. Mężczyzna po prawej stronie ma czub w kolorze czerwonym, mężczyzna po lewej w kolorze czarnym. Za nimi na ścianie wiszą dwa plakaty, jeden z trupią czaszką i podpisem STREET TRASH. Pod plakatem napis w języku angielskim.

Dramat „Trzeciego Świata”

RNwLvPkIRaKnR1

Zdjęcie przedstawia krajobraz metropolii. Na pierwszym planie czteropasmowa ulica, wzdłuż której ciągnie się chodnik dla pieszych, oświetlony latarniami i ozdobiony zielonymi nasadzeniami. W tle wielokondygnacyjne biurowce.

Kryzys paliwowy przyczynił się do znacznego wzrostu zamożności arabskich eksporterów ropy naftowej. Na przykład dochód narodowy Arabii Saudyjskiej, największego producenta tego surowca, wzrósł dziesięciokrotnie w porównaniu z latami 60. Według zachodnich ekonomistów w latach 1974–1979 kraje OPEC zarobiły na ropie ponad 300 mld dolarów. Sukces materialny arabskich członków OPEC przyczynił się także do przełamania kryzysu gospodarczego na Zachodzie, gdyż mieszkańcy Bliskiego Wschodu zaczęli masowo kupować produkowane tam dobra luksusowe, takie jak auta, biżuterię, telewizory i zegarki. Ponieważ Koran zabrania muzułmanom pożyczania pieniędzy na procent, zamożni Arabowie lokowali swoje „petrodolary”, czyli zyski z handlu ropą naftową, w zachodnich bankach. Te z kolei bogaciły się na udzielaniu kredytów krajom rozwijającym się, które potrzebowały środków na zakup coraz droższej ropy. Rządy biedniejszych państw, chcąc modernizować przemysł, musiały kupować na Zachodzie nowoczesne technologie, towary i urządzenia. W ten sposób zaciągały coraz większe długi i nie radziły sobie ze spłatą odsetek. W krytycznej sytuacji znalazły się m.in. ubogie kraje afrykańskie, takie jak Uganda i Kenia, a nawet bogatsze kraje latynoamerykańskie: Brazylia oraz Meksyk. Ubóstwo krajów tzw. Trzeciego ŚwiataTrzeci ŚwiatTrzeciego Świata przybierało czasami drastyczną postać klęsk głodowych, które pochłonęły dziesiątki milionów ofiar.

Ostatni akord kryzysu

Schyłek dekady lat 70. przyniósł kolejną falę niepokojów politycznych na Bliskim Wschodzie. W 1979 r. w Iranie muzułmańscy radykałowie obalili prozachodnie, ale skorumpowane i okrutne rządy szacha Rezy Pahlawiego. Na czele rewolucji islamskiej stanął charyzmatyczny i niezwykle popularny ajatollah, czyli przywódca religijny, Ruhollah Chomeini. Sprzeciwiał się on zachodniej obyczajowości oraz wpływom politycznym. Otwarcie uznawał Stany Zjednoczone za ideologicznego wroga, „wielkiego szatana”, z którym należy walczyć wszelkimi dostępnymi sposobami. W jednym z przemówień ajatollah deklarował: nie będziemy sprzedawali naszych skarbów wrogom islamu. W ślad za słowami poszły czyny: Iran nałożył embargo na sprzedaż ropy naftowej do USA, co wywołało kolejną olbrzymią podwyżkę cen tego surowca.

Tym razem Zachód był już jednak znacznie lepiej przygotowany na kryzys paliwowy. Stany Zjednoczone na tyle zwiększyły wydobycie ropy z własnych złóż, że wkrótce na rynkach pojawiło się jej nawet więcej niż przed rewolucją irańską. Amerykanie zdołali także zabezpieczyć swoje wpływy polityczne w regionie Bliskiego Wschodu i pozyskali do współpracy Arabię Saudyjską. Saudowie wciąż pozostają, obok Izraela, najważniejszym sojusznikiem USA w tym niespokojnym i niezwykle ważnym strategicznie regionie świata.

Indeks dolny * cytat za: Adam Torchała, Kryzysy naftowe, które wstrząsnęły światem, tekst dostępny online: bankier.pl. Indeks dolny koniec_{* cytat za: Adam Torchała, Kryzysy naftowe, które wstrząsnęły światem, tekst dostępny online: bankier.pl.}

R13y4LELZnL2k

Wykres przedstawia rezerwy ropy naftowej Arabii Saudyjskiej, Wenezueli, Iranu, Iraku, Kuwejtu, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Libii oraz Nigerii na przestrzeni lat 1980–2010 Wzrost wartości rezerw przedstawia się następująco: Arabia Saudyjska: od 150 do 250. Wenezuela: od 50 do 300. Iran: od 50 do 150. Irak: od 25 do 150. Kuwejt: od 50 do 100. Zjednoczone Emiraty Arabskie: od 10 do 100. Libia: od 10 do 50. Nigeria: od 10 do 50.

Słownik

Słowa kluczowe

energia atomowa, Bliski Wschód, embargo, Izrael, Jom Kippur, gaz, inflacja, kryzys naftowy, odnawialne źródła energii, OPEC, Palestyna, punk, rewolucja islamska, ropa naftowa, stagflacja, Zatoka Perska, świat po II wojnie światowej

Bibliografia

P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 1992.

K. Michałek, Amerykańskie stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1900–2001, Warszawa 2004.

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.