Takie cechy liści jak rozmiar, kształt, ułożenie na łodydze i sposób unerwienia stanowią podstawę klasyfikacji tych organów.

Budowa zewnętrzna typowego liścia jest prosta. Spłaszczona, szeroka część to blaszka liściowa. Znajdujące się w blaszce wiązki przewodzące tworzą sieć zwaną nerwacją. Do łodygi blaszka może być przymocowana za pomocą ogonka – mówi się wtedy o liściach ogonkowych. Przy nasadzie ogonka mogą znajdować się przylistkiprzylistekprzylistki, czyli struktury podobne do liści, występujące zazwyczaj parami. U wielu roślin jednoliściennych nie występuje ogonek, a nasada liścia bezpośrednio otacza łodygę, tworząc pochwę – mówi się wtedy o liściach siedzących.

Liście mogą być proste (z tylko jedną blaszką) lub złożone (blaszka liściowa podzielona jest na kilka mniejszych listków, ułożonych w jednej płaszczyźnie). Liście proste występują m.in. u topoli (Populus) i buka (Fagus). Liście złożone mają np. akacja (Acacia) i jesion (Fraxinus), u którego występują liście pierzastozłożone.

R1DDPMgpP2r9l

Fotografia przedstawia liść topoli, który ma kształt sercowaty z delikatnie pofalowanym brzegiem. Rośnie na długim, cienkim ogonku.

RESS4ZS1IH3pO

Fotografia przedstawia liście buka znajdujące się na cienkich gałęziach drzewa. Są jajowate, falisto ząbkowane, posiadają ostre zakończenie; ich nerwy boczne biegną pod kątem 45 stopni do nerwu głównego, są równoległe do siebie.

RyxX0UN4cdWxi

Zdjęcie przedstawia liście akacji, które są ciemnozielone i złożone z wielu małych, owalnych listków umieszczonych na jednym ogonku liściowym. Pomiędzy liśćmi widoczne są białe, umieszczone na jednej łodydze, drobne kwiaty.

RM4Hf1g714gIu

Zdjęcie przedstawia liście jesionu, które są ciemnozielone, podłużne, naprzeciwległe, złożone i nieparzystopierzaste. Składają się z 7‑13 lancetowatych listków krótkoogonkowych, zaostrzonych o brzegach piłkowanych. Listek szczytowy ma dłuższy ogonek.

Układ waskularny liścia, tworzący widoczną na blaszce liściowej charakterystyczną nerwację (użyłkowanie), to kolejna ważna cecha umożliwiająca klasyfikację liści. W liściach roślin jednoliściennych (np. traw) występuje równoległy układ żyłek wzdłuż blaszki liściowej. Liście roślin dwuliściennych mają nerwację siatkową. Nerwacja ta może być pierzasta, kiedy występuje jeden nerw główny, od którego na całej długości odchodzą nerwy boczne (np. liść dębu – Quercus), lub dłoniasta, kiedy kilka nerwów odchodzi promieniście od jednego punktu (np. liść klonu – Acer).

Ułożenie liści na łodydze zwane jest ulistnieniem. Jeżeli z każdego węzła wyrasta jeden liść, a linia łącząca ich nasady otacza łodygę spiralnie, mówi się o ulistnieniu skrętoległym (np. orzech włoski – Juglans regia, buk – Fagus). W ulistnieniu naprzeciwległym z jednego węzła wyrastają dwa liście, a wszystkie pary liści znajdują się w jednej płaszczyźnie (np. jodła pospolita – Abies alba, cis – Taxus). Podobne jest ulistnienie nakrzyżległe, w którym każda para liści jest ustawiona prostopadle do poprzedniej (np. u jasnoty – Lamium). W ostatnim typie ulistnienia – okółkowym – z jednego węzła wyrasta kilka liści (np. u marzanki – Asperula, surmii zwyczajnej – Catalpa bignonioides).

Kształt blaszki liściowej to jedna z głównych cech morfologicznych umożliwiających przyporządkowanie liścia do danego gatunku. Zróżnicowanie kształtów blaszki jest bardzo duże. W celu właściwej klasyfikacji warto skorzystać z kluczy do oznaczania roślin. Należy zwrócić uwagę na takie cechy jak: kształt całej blaszki (np. szpilkowy, lancetowaty, jajowaty, okrągły, sercowaty, pierzastowrębny itp.), ukształtowanie brzegu blaszki liściowej (liść całobrzegi, karbowany, ząbkowany, piłkowany, falistowcięty itp.) oraz dodatkowe cechy wyglądu blaszki, m.in. faktura blaszki liściowej czy pokrycie włoskami.

RgdTI2F1xmDTP

Na schemacie przedstawiona jest różnorodność kształtów blaszek liściowych. Rysunek pokazuje liście o następującym kształcie: a) liść szpilkowy, b) liść igłowy, c) liść równowąski, d) liść lancetowaty, e) liść owalnie lancetowaty, f) liść jajowaty, g) liść spiczasto‑jajowaty, h) liść odwrotnie jajowaty, i) liść łopatkowaty, j) liść eliptyczny, k) liść okrągły, l) liść nerkowaty, m) liść odwrotnie sercowaty, n) liść sercowaty, o) liść romboidalny, p) liść pierzastowrębny, r) liść oszczepowaty, s) liść strzałkowaty, t) liść trójkątny.

Rośliny żyjące w bardzo ciepłym klimacie, narażone na ciągłą utratę wody, mają zmodyfikowaną budowę liści. U kserofitów powstają tzw. liście kseromorficzne, najczęściej o zmniejszonej powierzchni, co ogranicza transpirację. Pokryte są grubą warstwą kutykuli. Często też pokryte są gęstymi, martwymi włoskami – kutnerem (np. u dziewanny – Verbascum densiflorum). Aparaty szparkowe mogą być zagłębione w powierzchni liści, a w trakcie długotrwałego niedoboru wody dochodzi do ich zaczopowania woskami lub żywicą. U sklerofitówsklerofitysklerofitów blaszki liściowe zwijają się lub składają albo ulegają całkowitej redukcji. U sukulentówsukulentysukulentów liście są grube i mięsiste, ponieważ gromadzą zapas wody.

RFMVTrPHfyUGh

Fotografia przedstawia liście dziewanny wielkokwiatowej w zbliżeniu. Są podłużne i eliptyczne, u nasady zwężone i rozszerzające się ku górze. Pokryte są w całości drobnymi, białymi włoskami.

RfYn4E6EzQRhg

Fotografia przedstawia sklerofit Colletia. Ma grube, szarozielone łodygi, które się rozgałęziają. Każda z nich na końcu posiada trójkątny wyrostek, zakończony niewielką igłą.

RGmHrK47Z3cR0

Fotografia przedstawia aloes – sukulent o szerokich, grubych, skórzastych, ciemnozielonych liściach, które wyrastają z jednego miejsca u podstawy rośliny. Liście posiadają białe, płaskie kolce rozmieszczone równomiernie na całej długości obu krawędzi.

Z kolei u higrofitówhigrofityhigrofitów, czyli roślin żyjących w środowisku o bardzo wysokiej wilgotności, występują liście higromorficzne. Ich epiderma zbudowana jest z dużych komórek, często zawierających chloroplasty. Mają bardzo cienką warstwę kutykuli lub są jej całkiem pozbawione. Komórki ich aparatów szparkowych mogą wystawać ponad komórki skórki.

Rośliny pływające po powierzchni wody mają liście hydromorficzne – cienkie i ubogie w tkankę naczyniową, gdyż woda stanowi mechaniczne podparcie dla rośliny. W liściach pływających aparaty szparkowe znajdują się na górnej stronie liścia, a u roślin zanurzonych w wodzie – w ogóle ich nie ma. W budowie anatomicznej często brak jest zróżnicowania na miękisz palisadowy i gąbczasty. W liściach roślin wodnych (hydrofitówhydrofityhydrofitów) występuje tkanka powietrzna – aerenchyma.

RkCEZeuptulqj

Na zdjęciu znajduje się szczawik zajęczy. Łodyga rośliny jest cienka, pełzająca. Liście wyglądem przypominają liście koniczyny, są trójlistkowe, złożone z trzech elementów przypominających serca połączone ze sobą pośrodku.

R12VlfnumuJ02

Na zdjęciu znajduje się roslina wodna - żabiściek pływający. Jego liście pływają po powierzchni wody, są duże, skórzaste, w kształcie serca. Między liśćmi widać trzy niewielkie kwiaty na długich łodygach. Każdy z nich posiada trzy białe płatki oraz żółte środki.

R1Pfe6CjZLiH8

Na fotografii znajduje się pływacz zwyczajny – roślina wodna o długiej łodydze, dookoła której znajdują się postrzępione liście o igiełkowatym kształcie. Znajduje się w mętnej, brązowej wodzie.

Rośliny żyjące w środowisku umiarkowanie wilgotnym wytwarzają liście mezomorficzne. Przestrzeń pomiędzy górną i dolną skórką liścia wypełniona jest miękiszem asymilacyjnym, tzw. mezofilem, który występuje w dwóch formach. Pod górną epidermą liścia znajduje się miękisz palisadowy, złożony z wydłużonych i ustawionych prostopadle do powierzchni liścia komórek, bogatych w chloroplasty i niewielkie przestwory międzykomórkowe. Jego głównym zadaniem jest przeprowadzanie procesu fotosyntezy. Natomiast na dolnej stronie liścia znajduje się miękisz gąbczasty, zbudowany z luźno ułożonych komórek, uboższych w chloroplasty, między którymi znajdują się duże przestrzenie ułatwiające transport substancji (tlenu, dwutlenku węgla i pary wodnej). Szczególnie duże przestwory znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie aparatów szparkowych. Taka budowa liści jest charakterystyczna dla roślin lądowych, zwłaszcza dwuliściennych, rosnących w umiarkowanych warunkach temperatury i wilgotności.

Rd5QhrsxjUtLx

Fotografia przedstawia cienkie, długie gałązki brzozy. Rosną na nich trójkątnie jajowate liście, u nasady zaokrąglone, u szczytu zaostrzone, brzegiem nierówno podwójnie ząbkowane. Posiadają kolor żywozielony, od spodu są jaśniejsze.

R17InBJD7tg5d

Na zdjęciu znajdują się liście topoli rosnące na cienkiej gałązce. Są okrągłe, z delikatnie pofalowanym brzegiem, posiadają długie, cienkie ogonki.

U roślin owadożernych występują liście pułapkowe, służące do chwytania i trawienia owadów (np. u rosiczki – Drosera, muchołówki – Dionaea). Wiele roślin wytwarza liście spichrzowe, które magazynują substancje odżywcze (np. kapusta – Brassica oleracea). Rośliny pnące często mają dodatkowe liście czepne (wąsy), umożliwiające im przyczepianie się do podpór (np. groszek – Pisum). U kaktusów występują ciernie, czyli zredukowane, silnie zdrewniałe liście, pełniące funkcje obronne oraz będące wyrazem przystosowania do ograniczenia transpiracji. Pąki liściowe wielu roślin pokryte są liśćmi łuskowatymi, które zabezpieczają pąki przed działaniem niekorzystnych warunków środowiska.

R1D8Ud4I7Pp6z

Na fotografii znajduje się liść rosiczki okrągłolistnej. Posiada długą łodygę, a końcówkę owalną i spłaszczoną. Na całej płaszczyźnie liścia znajdują się włoskie gruczołowe, czyli podłużne struktury. Na końcu każdej z nich widoczna jest kropelka płynu – enzymu trawiennego.

Rsm9diHr5ehPt

Na zdjęciu widoczne są liście - pułapki należące do muchołówki. Mają nerkowaty kształt, są niewielkie. Na ich krawędziach znajdują się kolce, a na każdej blaszce liściowej pułapki umieszczone są włoski czuciowe, które reagują na ruch owada i uruchamiają zamknięcie. Z wierzchu są jasnozielone, a od środka mają barwę różową lub czerwoną w różnych odcieniach. Na jednym z liści widać błyszczącą, niebieską muchę.

R19XjQrEqqPOO

Na zdjęciu widoczna jest główka kapusty. Składa się ona z dużych, nachodzących na siebie liści, które tworzą kulistą strukturę. Kilka zewnętrznych liści odstaje w bok od główki.

R1INGik4sb1wK

Fotografia przedstawia groch, który pnie się po tyczce. Posiada podłużne, zaokrąglone liście osadzone na łodygach oraz wyrastające z nich wąsy czepne. Na pierwszym planie widoczny jest również zielony, otwarty strąk, wewnątrz którego znajdują się okrągłe ziarna.

Słownik