Państwo celów

Koncepcja etyczna Kanta wiedzie go wprost do jego koncepcji politycznej. Na bazie pojęcia człowieka, jako celu samego w sobie, Kant formułuje ideał państwa i nazywa go państwem celów. Pisze:

Czego mogę się spodziewać?

R1AbJHrh42OZH1

Zdjęcie przedstawia wysoki, wielopiętrowy budynek, na tle którego powiewa na maszcie flaga ONZ.

Odpowiedź na ostatnie pytanie Kanta stanowi próbę pogodzenia dwóch porządków, o których była mowa w Krytyce czystego rozumu i Krytyce rozumu praktycznego – porządku wiedzy i porządku moralnościmoralnośćmoralności, determinizmu panującego w przyrodzie i wolności cechującej sferę etykietykaetyki, wreszcie – świata zjawisk (fenomenówfenomenfenomenów) i świata rzeczy samych w sobie (noumenównoumennoumenów). Kant usiłuje wykazać, że świat stanowi jedność, w której wszystko jest rozumnie zorganizowane i ma cel, a swe uzasadnienie opiera na religijno‑teleologicznej interpretacji rzeczywistości. Jego odpowiedź na pytanie: „Czego mogę się spodziewać”, rozpada się na dwie części – jedną wyznacza filozofia religii, drugą – filozofia historii.

W obszarze filozofii religii Kant dowodzi, że religia jest uznaniem naszych moralnych obowiązków jako nakazów boskich. Warunkiem możliwości wszelkiej religii jest istnienie Boga i nieśmiertelność duszy ludzkiej. Racjonalnie ani jednego, ani drugiego dowieść nie sposób − są to jedynie hipotezy czy postulaty rozumu praktycznego, dzięki którym nasza moralność nabiera głębszego sensu, tj. staje się harmonijna z ładem świata. Takie postawienie sprawy łączy się z etyką Kanta. Według niego najwyższym dobrem człowieka jest pogodzenie doskonałej moralności (postępowania zgodnego z nakazami rozumu) z doskonałym szczęściem (doświadczamy go, kiedy wszystko idzie zgodnie z naszym życzeniem i wolą). Jednak w codziennym życiu człowiek, który podąża za namiętnościami, nigdy nie osiąga takiej harmonii moralności i szczęścia. Szansę na osiągnięcie doskonałości moralnej i pełne pogodzenie moralności ze szczęśliwością daje nam jedynie nieśmiertelność duszy (doskonalenie moralne to proces, który nie kończy się wraz ze śmiercią) oraz istnienie Boga (tylko Bóg jako istota rozumna i twórca natury daje pewność, że cnota przyniesie szczęście).

Bóg u Kanta jest więc w pewnym sensie gwarantem moralności. Obaliwszy gdzie indziej sensowność wszystkich dowodów na istnienie Boga, Kant formułuje w ten sposób nowy dowód, moralny − Bóg musi istnieć, żeby nasza moralność miała sens.

W obszarze filozofii historii Kant zadaje sobie pytanie o szansę na postęp w dziedzinie moralności i pokoju na świecie. Zauważa, że między naturą ludzką a nakazami rozumu istnieje stały konflikt. Jednak postęp jest możliwy i zachodzi mimo złych skłonności ludzi, ze względu na „aspołeczną towarzyskość”. Ludzie są  zainteresowani pokojowym i moralnym współżyciem, gdyż niemoralność i wojny w ostatecznym rachunku nie służą dobrobytowi.

Słownik