Przeczytaj
Procesy fizycznej i chemicznej obróbki pokarmu w przewodzie pokarmowym nazywane są trawieniem. Trawienie fizyczne obejmuje żucie, mieszanie, połykanie i przesuwanie treści pokarmowej. Trawienie chemiczne polega na enzymatycznym rozkładzie wewnątrzcząsteczkowych wiązań chemicznych oraz pozyskiwaniu tłuszczów, węglowodanów, białek i innych substancji, wchłanianych następnie do układu krążenia. Związki te dystrybuowane są po wszystkich komórkach organizmu. Oba rodzaje trawienia odbywają się kolejno: w jamie ustnej, żołądku i odcinkach jelita cienkiego (dwunastnicydwunastnicy, jelicie czczymjelicie czczym i jelicie krętymjelicie krętym). Przełyk odpowiada za przesuwanie treści pokarmowych z gardła do żołądka, a do funkcji jelita grubego należą wchłanianie wody i formowanie kału.
Więcej o trawieniu substancji pokarmowych przeczytasz w e‑materiałach:
Trawienie białek w przewodzie pokarmowym człowiekaTrawienie białek w przewodzie pokarmowym człowieka;
Trawienie cukrów w przewodzie pokarmowym człowiekaTrawienie cukrów w przewodzie pokarmowym człowieka;
Trawienie tłuszczów i kwasów nukleinowych w przewodzie pokarmowym człowiekaTrawienie tłuszczów i kwasów nukleinowych w przewodzie pokarmowym człowieka.
Trawienie
Sprawność tego procesu zależy od działania trzech gruczołów, których zadaniem jest wydzielanie substancji niezbędnych do trawienia pokarmu: ślinianki wydzielają ślinę, wątroba – żółć, a trzustka – enzymy trawienne.
Odruch przełykania
Częściowo rozdrobiony i nawilżony pokarm musi przedostać się z jamy ustnej do kolejnych odcinków układu pokarmowego. Przełykanie (połykanie) to zatem przesunięcie treści pokarmowej z jamy ustnej do gardła, a następnie do przełyku. Z tego powodu wyróżnia się trzy fazy połykania: ustną, gardłową i przełykową.
Działanie ośrodka głodu i sytości
Ilość przyjmowanych pokarmów kontrolowana jest przez ośrodkowy układ nerwowy (OUN), a dokładniej podwzgórze. Tam zlokalizowane są ośrodki głodu oraz sytości, generujące popęd głodowy. Ośrodek głodu, pobudzany wskutek niskiego poziomu glukozy we krwi, zlokalizowany jest w jądrze bocznym podwzgórza. Wyzwala on mechanizm poszukiwania, zdobywania i przyjmowania pokarmów. Ośrodek sytości, pobudzany m.in. przez podwyższony poziom glukozy we krwi, umiejscowiony jest w jądrze brzuszno‑przyśrodkowym podwzgórza. Hamuje on apetyt, gdy organizm przyjmie wystarczającą ilość składników odżywczych.
Więcej na temat mechanizmów kontroli ilości przyjmowania pokarmów przeczytasz w e‑materiałach pt. Apetyt – regulacja hormonalna i uwarunkowania genetyczneApetyt – regulacja hormonalna i uwarunkowania genetyczne oraz Działanie ośrodka głodu i sytościDziałanie ośrodka głodu i sytości.
Hormonalna kontrola czynności układu pokarmowego
Gdy w przewodzie pokarmowym nie ma pokarmu, wówczas synteza (produkcja) i sekrecja (wydzielanie) soków trawiennych – żołądkowego, trzustkowego i jelitowego – są ograniczone. Procesy te uaktywniają się podczas jedzenia. Regulacja wydzielania soków trawiennych odbywa się głównie za sprawą hormonów układu pokarmowego.
Gastryna
To główny czynnik pobudzający wydzielanie soku żołądkowego. Jest hormonem syntetyzowanym przez komórki G, obecne w błonie śluzowej odźwiernikowejodźwiernikowej części żołądka oraz częściowo w dwunastnicy. Pobudzenie komórek G następuje w czasie, gdy treść pokarmowa znajduje się w żołądku i mechanicznie podrażnia mechanoreceptory w ścianach tego narządu. Uwolniona wówczas gastryna dociera do komórek okładzinowychkomórek okładzinowych żołądka, stymulując je do zwiększenia produkcji i sekrecji soku żołądkowego. Ponadto gastryna powoduje wzmożenie ruchów perystaltycznychruchów perystaltycznych żołądka oraz wpływa pobudzająco na trzustkę, przez co wydziela ona więcej soku trzustkowego do dwunastnicy. W efekcie wydzielanie gastryny poprawia trawienie.
Grelina
Nazywana jest hormonem głodu. Zapobiega zagłodzeniu organizmu, wskazując, kiedy w ustroju brakuje składników odżywczych. W ciągu dnia poziom greliny w naturalny sposób się zmienia: gwałtownie rośnie przed posiłkiem, a spada po jego spożyciu. Hormon ten jest uwalniany głównie w żołądku i dwunastnicy, ale także w jelicie czczym, płucach, gonadach, korze nadnerczy, łożysku i nerkach. Następnie dociera do mózgu, gdzie oddziałuje zarówno z podwzgórzem, jak i z mózgowymi ośrodkami przyjemności, wywołując głód i zwiększając apetyt. Ponadto spowalnia metabolizm i spalanie tkanki tłuszczowej, przez co sprzyja gromadzeniu się jej w okolicy brzucha.
Cholecystokinina i sekretyna
Hormony te są syntetyzowane odpowiednio przez komórki I oraz komórki S, zlokalizowane w ścianach dwunastnicy i jelita cienkiego. Ich funkcja jest zbliżona: zarówno cholecystokinina, jak i sekretyna zwiększają efektywność trawienia treści pokarmowej.
Słownik
enzym trawienny obecny w ślinie człowieka; funkcją amylazy ślinowej jest wstępne trawienie węglowodanów
początkowy odcinek jelita cienkiego
środkowa część jelita cienkiego, położona między dwunastnicą a jelitem krętym
końcowy odcinek jelita cienkiego, który przechodzi następnie w jelito grube
komórki zlokalizowane w ścianach żołądka, których główną funkcją jest wydzielanie kwasu solnego, niezbędnego do trawienia żołądkowego
glikoproteiny występujące w ślinie i żółci (nadające jej lepkość) oraz śluzie żołądka i jelit (chroniące błony śluzowe przed działaniem enzymów trawiennych)
ruchoma chrząstka krtani oddzielająca drogi oddechowe od pokarmowych; zamyka wejście do tchawicy podczas odruchu przełykania
mięśniowe połączenie oddzielające żołądek od dwunastnicy, które dzięki obecności zwieracza ma możliwość czasowego otwierania połączenia i regulacji przepływu treści pokarmowej
przesuwanie się treści pokarmowej w drogach pokarmowych za sprawą charakterystycznych skurczów mięśni przełyku, żołądka, jelita cienkiego i jelita grubego
wydzielina trzustki o odczynie zasadowym, która zawiera enzymy trawienne odpowiedzialne za trawienie tłuszczów, węglowodanów i białek; jest wydzielana do dwunastnicy
wydzielina syntetyzowana w wątrobie, a magazynowana i uwalniana z woreczka żółciowego; żółć jest wydzielana do dwunastnicy i wspomaga proces trawienia tłuszczów