Procesy fizycznej i chemicznej obróbki pokarmu w przewodzie pokarmowym nazywane są trawieniem. Trawienie fizyczne obejmuje żucie, mieszanie, połykanie i przesuwanie treści pokarmowej. Trawienie chemiczne polega na enzymatycznym rozkładzie wewnątrzcząsteczkowych wiązań chemicznych oraz pozyskiwaniu tłuszczów, węglowodanów, białek i innych substancji, wchłanianych następnie do układu krążenia. Związki te dystrybuowane są po wszystkich komórkach organizmu. Oba rodzaje trawienia odbywają się kolejno: w jamie ustnej, żołądku i odcinkach jelita cienkiego (dwunastnicydwunastnicadwunastnicy, jelicie czczymjelito czczejelicie czczym i jelicie krętymjelito krętejelicie krętym). Przełyk odpowiada za przesuwanie treści pokarmowych z gardła do żołądka, a do funkcji jelita grubego należą wchłanianie wody i formowanie kału.

Sprawność tego procesu zależy od działania trzech gruczołów, których zadaniem jest wydzielanie substancji niezbędnych do trawienia pokarmu: ślinianki wydzielają ślinę, wątroba – żółć, a trzustka – enzymy trawienne.

Częściowo rozdrobiony i nawilżony pokarm musi przedostać się z jamy ustnej do kolejnych odcinków układu pokarmowego. Przełykanie (połykanie) to zatem przesunięcie treści pokarmowej z jamy ustnej do gardła, a następnie do przełyku. Z tego powodu wyróżnia się trzy fazy połykania: ustną, gardłową i przełykową.

Ilość przyjmowanych pokarmów kontrolowana jest przez ośrodkowy układ nerwowy (OUN), a dokładniej podwzgórze. Tam zlokalizowane są ośrodki głodu oraz sytości, generujące popęd głodowy. Ośrodek głodu, pobudzany wskutek niskiego poziomu glukozy we krwi, zlokalizowany jest w jądrze bocznym podwzgórza. Wyzwala on mechanizm poszukiwania, zdobywania i przyjmowania pokarmów. Ośrodek sytości, pobudzany m.in. przez podwyższony poziom glukozy we krwi, umiejscowiony jest w jądrze brzuszno‑przyśrodkowym podwzgórza. Hamuje on apetyt, gdy organizm przyjmie wystarczającą ilość składników odżywczych.

Więcej na temat mechanizmów kontroli ilości przyjmowania pokarmów przeczytasz w e‑materiałach pt. Apetyt – regulacja hormonalna i uwarunkowania genetycznePuW1lVvxIApetyt – regulacja hormonalna i uwarunkowania genetyczne oraz Działanie ośrodka głodu i sytościPDcaiZ3a5Działanie ośrodka głodu i sytości.

Gdy w przewodzie pokarmowym nie ma pokarmu, wówczas synteza (produkcja) i sekrecja (wydzielanie) soków trawiennych – żołądkowego, trzustkowego i jelitowego – są ograniczone. Procesy te uaktywniają się podczas jedzenia. Regulacja wydzielania soków trawiennych odbywa się głównie za sprawą hormonów układu pokarmowego.

To główny czynnik pobudzający wydzielanie soku żołądkowego. Jest hormonem syntetyzowanym przez komórki G, obecne w błonie śluzowej odźwiernikowejodźwiernik odźwiernikowej części żołądka oraz częściowo w dwunastnicy. Pobudzenie komórek G następuje w czasie, gdy treść pokarmowa znajduje się w żołądku i mechanicznie podrażnia mechanoreceptory w ścianach tego narządu. Uwolniona wówczas gastryna dociera do komórek okładzinowychkomórki okładzinowekomórek okładzinowych żołądka, stymulując je do zwiększenia produkcji i sekrecji soku żołądkowego. Ponadto gastryna powoduje wzmożenie ruchów perystaltycznychruch perystaltyczny ruchów perystaltycznych żołądka oraz wpływa pobudzająco na trzustkę, przez co wydziela ona więcej soku trzustkowego do dwunastnicy. W efekcie wydzielanie gastryny poprawia trawienie.

Nazywana jest hormonem głodu. Zapobiega zagłodzeniu organizmu, wskazując, kiedy w ustroju brakuje składników odżywczych. W ciągu dnia poziom greliny w naturalny sposób się zmienia: gwałtownie rośnie przed posiłkiem, a spada po jego spożyciu. Hormon ten jest uwalniany głównie w żołądku i dwunastnicy, ale także w jelicie czczym, płucach, gonadach, korze nadnerczy, łożysku i nerkach. Następnie dociera do mózgu, gdzie oddziałuje zarówno z podwzgórzem, jak i z mózgowymi ośrodkami przyjemności, wywołując głód i zwiększając apetyt. Ponadto spowalnia metabolizm i spalanie tkanki tłuszczowej, przez co sprzyja gromadzeniu się jej w okolicy brzucha.

Hormony te są syntetyzowane odpowiednio przez komórki I oraz komórki S, zlokalizowane w ścianach dwunastnicy i jelita cienkiego. Ich funkcja jest zbliżona: zarówno cholecystokinina, jak i sekretyna zwiększają efektywność trawienia treści pokarmowej.

Słownik