Przeczytaj
Poeta awangardy
Julian Przyboś (1901–1970) – poeta, eseista, tłumacz, jeden z twórców Awangardy KrakowskiejAwangardy Krakowskiej. W swojej poezji realizował hasło: minimum słów, maksimum treści
. Pierwsze tomy jego wierszy są świadectwem fascynacji nowoczesnym miastem.
Od czystej formy do literatury faktuPoetyka awangardy wyrosła z opozycji wobec wzorów, szablonów i nałogów, odziedziczonych po romantyzmie i Młodej Polsce. Poeci romantycy […], a w jeszcze wyższym stopniu ich naśladowcy i spadkobiercy […], tak dalece nadużywali pewnych wielkich słów, jak absolut, dusza, jaźń, byt i prabyt, że już samo pojawienie się któregoś z tych pompatycznych wyrazów w wierszu dyskredytowało poetę. Uczuciowość uznano za fundamentalną i najistotniejszą cechę poezji. Liryka stawała się swoistą literacką formą subiektywnego, emocjonalnego ekshibicjonizmu. Peiper z przekąsem ironizował na temat wasalizacji poezji przez uczucie: „Poezji nie wolno było sprzeniewierzyć się uczuciu”. […] Toteż w miejsce bezpośredniego wylewu emocji poezja [awangardowa] wprowadza ekwiwalentyzację uczuć, polegającą na wynajdowaniu dla nich poetyckich odpowiedników. Zamiast uczuć „życiowych” zalecano wprowadzać uczucie swoiście poetyckie i niejako profesjonalne – miłość słowa. To miała być jedyna pasja poety – obróbka słowa, szlifowanie języka, wydobywanie zeń wszystkich niewydobytych potencjalnych wartości, dla których osobiste przeżycie tworzącego podmiotu miało być tylko punktem wyjścia; punktem dojścia ekwiwalent sytuacji wyjściowej, oderwane od źródła wyrażenie poetyckie, będące odpowiednikiem przeżycia pierwotnego, ale odpowiednikiem powstałym w wyniku świadomej […] ingerencji poety.
Źródło: Artur Hutnikiewicz, Od czystej formy do literatury faktu, Warszawa 1974, s. 210–211.
Góry, cisza i śmierć
Wiersz Z Tatr wpisuje się w tradycję poetyckiego pisania o górach, jednak Julian Przyboś ujmuje ten temat w sposób nowatorski. W miejsce opisów przyrody, rozbudowanych obrazów, epitetów wprowadza metafory i oksymorony. Krajobraz Tatr poeta ukazuje przede wszystkim za pomocą efektów akustycznych. Posługuje się oksymoronami: niewybuchły huk skał
czy gromobicie ciszy
, by oddać w wierszu specyfikę górskiej ciszy. Utwór nie jest jednak tylko opisem tatrzańskiego pejzażu, lecz przede wszystkim traktuje o śmierci. Dedykowany jest pamięci taterniczki, która zginęła na Zamarłej Turni
i zawiera zmetaforyzowany opis uczuć wywołanych tym zdarzeniem.
Zasada „najmniej słów” jest wyrazem powściągliwości poetyckiej, służy opanowaniu emocji, które – choć na pozór stłumione – „huczą”, podobnie jak górska cisza. Wyrażone są za pomocą odkrywczych i paradoksalnych metafor, takich jak „granitowa trumna Tatr” lub „niebo strącając w przepaść”. Ta ostatnia – ukazująca z innej, odwróconej perspektywy sytuację upadku – pozwala oddać grozę śmierci oraz sugestywnie wyrazić doświadczenie człowieka, dla którego świat zmienił swój naturalny porządek: niebo i ziemia zamieniły się miejscami. Podobne doświadczenie mogło być udziałem zarówno osoby, która zginęła, jak i tego, kto wspomina zmarłą. Również dla niego niebo zostało strącone w przepaść
. W tym kontekście „gromobicie ciszy” można odczytywać jako znak i metaforę śmierci.
Słownik
(fr. avant garde – straż przednia) - grupa osób, których twórczość lub działalność w jakiejś dziedzinie jest nowatorska i niekonwencjonalna; ogół zróżnicowanych tendencji w sztuce XX w., odznaczających się radykalnym nowatorstwem
grupa poetów skupionych wokół czasopisma „Zwrotnica”. Założenia programowe Awangardy Krakowskiej sformułował Tadeusz Peiper, a wśród członków grupy znaleźli się m.in.: J. Przyboś, J. Brzękowski, A. Ważyk, J. Kurek. Awangarda Krakowska przeciwstawiała się poetyce Młodej Polski i Skamandra, walczyła z opisowością i sentymentalizmem, szukała nowego, zdynamizowanego stylu, lapidarnej metaforyki, traktując poezję jako teren swoistej działalności językowej, przywiązywała wielką wagę do posługiwania się słowem i do konstrukcji wiersza
(franc. equivalent – odpowiednik < łac. aequus – równy, valere – tu: znaczyć, mieć znaczenie) – przekazywanie czegoś nie wprost, na przykład za pomocą metafor, odpowiedników lub innych konstrukcji słownych
(gr. élleipsis – brak, nieobecność) - pominięcie w zdaniu lub wyrażeniu elementu, który można odtworzyć na podstawie kontekstu; jego brak pozostaje widoczny w strukturze składniowej
(gr. oksýmōros, od oksýs – ostry i mōros – tępy) – epitet sprzeczny, metaforyczne zestawienie wyrazów o przeciwstawnym, wykluczającym się znaczeniu, np. „gorzkie szczęście”
(gr. poietike – poetyka jako technika pisania) – sposób pisania; formalne cechy charakterystyczne dla twórczości danego pisarza, szkoły poetyckiej, kierunku lub prądu literackiego