Obszar Polski w plejstocenie kilkukrotnie został objęty zlodowaceniamizlodowaceniezlodowaceniami. Najmłodsze ze zlodowaceń - północnopolskie (Wisły), pozostawiło po sobie rzeźbę młodoglacjalnąrzeźba młodoglacjalnarzeźbę młodoglacjalną. Zasięg zlodowacenia obejmował pojezierza i niziny nadmorskie. To właśnie tu formy polodowcowe są najlepiej zachowane i najbardziej czytelne. Na obszarze Polski objętym starszymi zlodowaceniami, w wyniku silnej denudacji terenudenudacja terenudenudacji terenu formy polodowcowe zostały zatarte i mówimy tu o rzeźbie staroglacjalnejrzeźba staroglacjalnarzeźbie staroglacjalnej.

Formy akumulacyjne

Wzgórza moreny czołowej – są to wypukłe, akumulacyjne formy powstałe przed czołem lądolodulądolódlądolodu w trakcie jego postoju. Zbudowane są z gliny zwałowej, z bloków i głazów. Do przykładów moren czołowych w Polsce należą między innymi Wieżyca, Dylewska Góra, Wzgórza Trzebnickie czy Szeskie Wzgórza.

RlEVAHH94u02a

Na zdjęciu jest niewielkie wzniesienie porośnięte trawą. Przypomina wał. W tle rosną drzewa.

Obszar moreny dennej – rozległe, płaskie lub faliste obszary urozmaicone zagłębieniami bezodpływowymi (jeziora moreny dennej), zbudowane z materiału skalnego osadzonego po wytopieniu się lądolodu.

Głazy narzutowe – znacznej wielkości fragmenty skał przetransportowane przez lądolód z Półwyspu Skandynawskiego. Ze względu na duże rozmiary niektóre zostały uznane za pomniki przyrody nieożywionej i podlegają ochronie prawnej. W Polsce jest około 500 takich pomników, największy z nich – Trygław – znajduje się w Tychowie Wielkim koło Białogardu (obwód 44 m, wysokość 3,8 m, długość 13,7 m, szerokość 9,3 m).

R1PPotZVjP3dj

Na zdjęciu jest duży, półokrągły głaz, na którym stoi krzyż. Na pierwszym planie i po prawej stronie znajdują się nagrobki. Na terenie rosną drzewa.

Formy fluwioglacjalne

Rynny polodowcowe – tworzą długie i wąskie zagłębienia o stromych, wysokich krawędziach, wyżłobione w podłożu przez wody subglacjalne. Obecnie znaczną część z nich wypełnia woda, tworząc jeziora rynnowe. W Polsce rynny są pospolite na obszarach Pojezierza Pomorskiego i Mazurskiego, są to np. jeziora: Hańcza, Roś, Nidzkie, Mikołajskie, Wigry, Ryńskie na Pojezierzu Mazurskim, Jeziorak na Pojezierzu Iławskim, Miedwie na Pobrzeżu Szczecińskim, Raduńskie, Wdzydze na Pojezierzu Kaszubskim, Drawsko na Pojezierzu Drawskim. Na Pojezierzu Wielkopolskim można wskazać jezioro Gopło.

RnsXkuQMICtch

Na zdjęciu jest jezioro. Na pierwszym planie rośnie kukurydza i jest łąka. W tle brzeg jeziora stanowi niewielkie wzniesienie porośnięte drzewami.

Pradoliny – to bardzo szerokie doliny powstałe wzdłuż czoła lądolodu, w wyniku działalności wód z topniejącego lodowca i wód rzecznych płynących z południa, które łącząc się, utworzyły ogromne rzeki płynące w kierunku zachodnim, zgodnie z ogólnym nachyleniem kontynentu europejskiego. Największymi pradolinami w Polsce są: Warszawsko‑Berlińska, Toruńsko‑Eberswaldzka, Baryczy, Wrocławsko‑Magdeburska, Biebrzy‑Narwi, Wieprza‑Krzny, Kwisy‑Nysy Łużyckiej, Warty‑Prosny i Redy‑Łeby.

Sandry – rozległe, bardzo płaskie stożki napływowe zbudowany ze żwirów i piasków osadzonych i wypłukanych przez wody pochodzące z topnienia lądolodu. Sandry można znaleźć na Niżu Polskim. Ze względu na piaszczystą glebę porośnięte są lasami sosnowymi. Bory Tucholskie, Puszczę Augustowską czy Puszczę Piską porastają właśnie bory sosnowe.

Kemy – piaszczysto‑żwirowe pagórki o wysokości od kilku do kilkudziesięciu metrów, utworzyły się w lodowych szczelinach lub pomiędzy bryłami martwego lodu z piasku i żwiru.

Ozy – to długie wały, często bardzo kręte. Zbudowane są z piasku i żwiru. Powstały podczas postoju bądź deglacjacji, najczęściej w obrębie rynien subglacjalnych.

Drumliny – wzgórza o obłym kształcie. Są zbudowane głównie z piasków i żwirów, niekiedy gliny. Zazwyczaj występują w skupieniach, tworząc tzw. pola drumlinowe, np. w okolicach Zbójna na Pojezierzu Dobrzyńskim i regionie Gniewa na Pojezierzu Pomorskim.

R1cs4gDfpbGuf

Zdjęcie ukazuje pagórkowaty teren, na którym rosną dojrzałe kłosy zbóż. Gdzieniegdzie są drzewa.

Na południe od pojezierzy znajdują się obszary z rzeźbą staroglacjalną, czyli Niziny Środkowopolskie i pas wyżyn. Jest to tak zwana strefa peryglacjalnastrefa peryglacjalnastrefa peryglacjalna, gdzie panował zimny, arktyczny klimat powodujący intensywne wietrzenie mrozowe skał oraz procesy denudacyjne zachodzące w warunkach wieloletniej zmarzliny. Całokształt procesów geologicznych zachodzących w strefie peryglacjalnej spowodował zniszczenie i złagodzenie wcześniejszych form glacjalnych i fluwioglacjalnych.

• Nie występują tu praktycznie jeziora. Jedynym obszarem o rzeźbie staroglacjalnej, gdzie znajduje się dużo jezior, jest Pojezierze Łęczyńsko‑Włodawskie, jednak są one genezy krasowej.

• Wysoczyzny o prawie płaskiej powierzchni, które opadają wyraźną krawędzią ku dolinom, na przykład Wysoczyzna Siedlecka i Wysoczyzna Kaliska.

• Występowanie pokryw lessowych, niekiedy o znacznych grubościach. Wyróżniają się one tym, że są poprzecinane siecią wąwozów i parowów. Jest to charakterystyczny krajobraz dla Wyżyny Lubelskiej, Roztocza, a także Wyżyny Sandomierskiej.

R2d5Om0iDKtod

Na ilustracji jest wąwóz w lesie. Ma kształt litery U.

• Działalność eoliczna pod koniec zlodowacenia północnopolskiego doprowadziła również do powstania wydm śródlądowych na piaszczystych terasach oraz na równinach sandrowych. Takie wydmy śródlądowe występują między innymi w Kotlinie Warszawskiej, w Kotlinie Toruńskiej i na Roztoczu.

• W górnych partiach Gór Świętokrzyskich oraz Sudetach, które nie były pokryte przez lądolód, powstały gołoborza oraz rumowiska skalne. Gołoborza to ostrokrawędziste bloki skalne utworzone wskutek wietrzenia mrozowego.

Słownik