Siła na zachodzie

Na zachodzie po wiekach kształtowania się niezależnych państw i państewek plemiennych wróciła idea powrotu do cesarstwa rzymskiego i jego wielkości. Choć imperium istniało krótko, wywarło znaczny wpływ na dzieje całej zachodniej Europy. Jego twórcą był najwybitniejszy władcamonarchiawładca państwa Franków – Karol Wielki, koronowany w 800 r. przez papieża na cesarzacesarstwocesarza. Był on światłym władcą i sprawnym politykiem. Dzięki licznym reformom przyczynił się do umocnienia autorytetu władzy oraz rozkwitu nauki i sztuki. Z tego powodu czasy jego panowania nazywane są renesansem karolińskimrenesans karolińskirenesansem karolińskim.

R1ZZt8907XheL

Ilustracja przedstawia malowidło naścienne pokazujące mężczyznę ubranego w złoty płaszcz, który klęczy na schodkach przed tronem na którym zasiada dostojnik kościelny ubrany w ornaty liturgiczne, a na głowie ma wydłużoną czapkę, składającą się z dwóch wysokich, połączonych ze sobą trójkątów, tak zwana mitrę. Duchowny trzyma w rękach, nad głową klęczącego mężczyzny, koronę. Wokół stoją księża asystujący w ceremonii. Po prawej stronie na krzesłach zasiadają biskupi, wszyscy w wydłużonych czapkach, składających się z dwóch wysokich, połączonych ze sobą trójkątów i zdobnych szatach liturgicznych. Po lewej podobnie, ale zza księży przepychają się ludzie, którzy chcą zobaczyć koronację.

Jednak świetność i wielkość państwa Franków nie trwała długo. Po śmierci Karola Wielkiego władza przeszła w ręce jego syna Ludwika Pobożnego, który – pozbawiony charyzmycharyzmacharyzmy i trapiony licznymi buntami wewnętrznymi – nie potrafił utrzymać jedności stworzonego przez ojca imperium. Rozpadło się ono na mocy zawartego w 843 r. traktatu z Verdun na trzy części – zalążki przyszłych państw: Francji, Niemiec i Włoch.

RRgKZUsm1pUwK

Mapa przedstawia podział państwa Karolingów po traktacie w Verdun w 843 roku. Od zachodu było Państwo Karola Łysego obejmujące obszar dzisiejszej Francji oraz częściowo Belgii. Dalej na wschód było Państwo Lotara obejmujące częściowo tereny dzisiejszej: Holandii, Niemiec, Szwajcarii i północnych Włoch (Lotaryngia, Alzacja, Burgundia, Prowansja, Toskania i Państwo Kościelne). Z głównymi ośrodkami w Verdun, Akwizgranie i Rzymie. Najbardziej na zachód było Państwo Ludwika Niemieckiego obejmujące w dużej mierze obszar dzisiejszych Niemiec. W 870 roku utworzone zostało z południowej części Państwa Lotara, w dorzeczu rzeki Pad, Królestwo Italii.

Gdy w 911 r. wymarła wschodniofrankijska dynastia Karolingów, lokalni książęta wybrali na króla księcia frankońskiego Konrada I. Państwo podzieliło się na mniejsze państewka i z czasem przekształciło w federację księstw, czyli rzeszę. Po bezpotomnej śmierci Konrada władzę przejął Henryk I z saskiej dynastii Ludolfingów, z której wywodziło się trzech rządzących kolejno Ottonów.

RvIS3JHifE7uZ

Ilustracja przedstawia rozrysowane na pożółkłej kartce drzewo genealogiczne. Na samym górze kartki umieszczono w kółku narysowaną podobiznę mężczyzny. To założyciel rodu. Od niego odchodzą strzałki do trzech kolejnych kółek, umieszczonych rząd niżej, w których są dwaj mężczyźni i kobieta. Z każdym kolejnym, niższym rzędem obrazków wpisanych w okrągłe ramki, osób przybywa. Ilustracja pokazuje wzajemne pokrewieństwo i powinowactwo.

Wkrótce państwo wschodniofrankijskie stało się największą potęgą na zachodzie, a jego władca Otton I w 962 r. został koronowany na cesarza. Powstałe w ten sposób Święte Cesarstwo RzymskieI Rzesza, Święte Cesarstwo RzymskieŚwięte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego istniało blisko 1000 lat, aż do 1806 r. Otton I poprowadził w 955 r. niemieckie wojska do zwycięstwa w bitwie z Madziarami nad rzeką Lech. Położyło ono kres łupieżczym najazdom węgierskim, które od końca IX w. nękały kraje zachodniej Europy, oraz doprowadziło ostatecznie do powstania państwa węgierskiego pod rządami dynastii Arpadów.

RJIsgpRo39b7D

Ilustracja przedstawia malowidło naścienne,, na którym uwidoczniono bitwę pomiędzy żołnierzami jazdy konnej dwóch formacji. Na pierwszym planie na ziemi leżą nieżywe konie i martwi jeźdźcy. Nad nimi kłębiący się rycerze w walce. Na białym rumaku dostojnik kościelny w wydłużonej czapce składającej się z dwóch złożonych trójkątów, tak zwanej mitrze. Obok niego, rycerz w niebieskim płaszczu. W tle szeregi wojska. Na horyzoncie zabudowania miasta.

Natomiast Otton III, wnuk zwycięskiego cesarza, był twórcą uniwersalistycznejuniwersalizm władzy cesarskiejuniwersalistycznej koncepcji chrześcijańskiego cesarstwa rzymskiego, w którego skład miały wejść cztery równoprawne królestwa Europy: Galia, Germania, Roma (czyli Italia) oraz Sclavinia (zachodnia Słowiańszczyzna). Jednak idea ta przepadła w 1002 r. wraz ze śmiercią jej pomysłodawcy.

R1QdCHf5NpXWb

Mapa przestawia cesarstwo za panowania dynastii saskiej. Cesarstwo graniczyło od zachodu z Francją i Królestwem Burgundii, od wschodu z Marchią Hermana Billunga, z Marchią Północną, z Polską i z Węgrami oraz Chorwacją. Na mapie zaznaczono królestwo wschodniofrankijskie na początku 10 wieku, w skład którego wchodziła: Saksonia, Turyngia, Frankonia, Szwabia i Bawaria. Do ziem przyłączonych do królestwa wschodniofrankijskiego należała Lotarygia (na wschodzie), a na zachodzie Marchia Miśnieńska, Marchia Wschodnia, Marchia Styryjska, Marchia Karyncka, Marchia Krajeńska, Margrabstwo Werony. Lenna królestwa wschodniofrankijskiego to obszar Marchii Łużyckiej, Czech, Moraw, Królestwo Italii. Arcybiskupstwa na terenie Saksonii znajdowały się w Hamburgu, Bremie, Magdeburgu od 962 roku, w Lotaryngii arcybiskupstwo w Kolonii i Trewirze, w Frankonii arcybiskupstwa znajdowały się w miastach: Moguncja, Wormacja, w Bawarii w Salzburgu, Margrabstwie Werony w mieście Akwileja, w Królestwie Italii w Mediolanie, Genui, Rawennie. Poza granicami cesarstwa od 1000 roku arcybiskupstwo znajdowało się w Gnieźnie na terenie Polski.

W państwie zachodniofrankijskim dynastia Karolingów rządziła nieco dłużej, bo do 987 r. Po jej wymarciu władzę objął hrabia Paryża Hugo Kapet, zapoczątkowując rządy dynastii Kapetyngów. Tu także doszło do decentralizacjidecentralizacjadecentralizacji – państwo stopniowo przekształciło się w luźny związek prowincji oraz suwerennych księstw.

Państwa normańskie w Europie

Podziały wewnętrzne w królestwie Franków i rywalizacja Karolingów o sukcesjęsukcesjasukcesję osłabiały władzę centralną, co wykorzystywały germańskie ludy zamieszkujące Skandynawię. Ludzie północy, czyli Normanowie (zwani też Wikingami), dokonywali wypraw łupieskich na ziemie obecnej Anglii, Irlandii i Francji, ale także na południe Półwyspu Apenińskiego i Sycylię oraz tereny Rusi.

Systematycznie atakowali zachodnią Francję, wdzierali się także w głąb kraju. Opis tych najazdów można znaleźć m.in. w rocznikach klasztoru w Fuldzie:

[1] Karol Łysy, król Franków, [2] miejscowość nad Renem, [3] Nijmegen, miasto w Holandii, [4] Ludwik III, król Franków, [5] sascy dostojnicy

RDWsNeJWRi9ri

Ilustracja przedstawia ulicę miejską, na której walczą konni rycerze z pieszymi żołnierzami. Jeźdźcy ubrani są w ciężkie, stalowe zbroje, hełmy, mają w rękach miecze, włócznie i tarcze. Ich przeciwnicy to ubrani w krótkie, sięgające do pół uda, przepasane w pasie kaftany, na które założone mają kamizelki z baraniego futra. Na głowach mają czapki lub hełmy, na gołych, odsłoniętych nogach buty z wyższymi cholewami. W centralnym punkcie obrazu jeździec na białym koniu, ubrany w złotą zbroję, na głowie ma koronę, w prawej dłoni trzyma włócznię, którą atakuje leżącego pod koniem mężczyznę. W tle zabudowania zamkowe z monumentalnymi wieżami. Nad całym polem bitwy unosi się ciemny dym.

Z czasem Normanowie zaczęli kolonizować zdobyte ziemie, tak stało się choćby na terenie wschodniej Anglii oraz u ujścia Sekwany – na ziemiach dzisiejszej Normandii. W 911 r. król zachodniofrankijski Karol III Prostak zawarł traktat z Rollonem, normańskim wodzem, na którego mocy powstało księstwo Normandii, a Rollon stał się królewskim lennikiem i przyjął chrzest.

R1PWKmaotDagc

Ilustracja przedstawia niewielkie, niskie pomieszczenie, w którym stoi okrągła beczka wypełniona wodą. W naczyniu, spełniającemu funkcję chrzcielnicy, stoi nagi mężczyzna, który w pasie ma założoną białą, materiałową przepaskę. Na tafli wody unosi się niewielki kubek do wody. Wokół chrzcielnicy stoi duchowny w długim płaszczu ze strojnymi obszyciami. Na głowie ma wysoka czapkę, składającą sie z dwóch, wydłużonych trójkątów, tak zwaną mitrę. Za nim stoi dwóch mężczyzn w sutannach. Jeden z nich trzyma w ręku otwartą szkatułę. Po drugiej stronie stoi kobieta , czterech mężczyzn i dziecko. Kobieta ma na głowie nakrycie głowy w formie białej, udrapowanej tkaniny z dwoma rogami. Mężczyźni i chłopiec ubrani są w białe kaftany do ziemi i czapki.

W Anglii opór Normanom stawił Alfred Wielki, który rządził królestwem Wesseksu – jednym z siedmiu anglosaskich królestw patrymonialnych. To on zjednoczył niepodbite przez najeźdźców ziemie, co dało początek przyszłemu królestwu Anglii. Poza jego władzą pozostawały leżące na północ od Wesseksu kolonie duńskich Normanów, nazywane Danelaw.

RT3FhB5YTEl0P

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku stojącego do widza en'face, ale z głową skierowaną w lewą stronę, w taki sposób, że widzimy jego lewy profil. Na głowie mężczyzna ma koronę, połączoną z hełmem zamkniętym na czubku, na którym znajdują się dwa ozdobne pióra. Cała twarz oraz szyja okolona jest kolczugą, która spływa swobodnie na ramiona, na które ma zarzucony czerwony płaszcz. Pod płaszczem rycerz ubrany jest w krótką, sięgającą do kolan, katanę oraz rajtuzy. W prawej dłoni trzyma za rękojeść miecz, skierowany ostrzem w dół. Lewą rękę ma wyciągniętą w lewą stronę, podniesioną w poziomie, palcem wskazującym wskazując poza kadr obrazu. Za rycerzem leży na ziemi osprzęt rycerski, tarcza, hełm, włócznia, elementy uzbrojenia.

R6MCnRyVtZzQA

Ilustracja przedstawia mężczyzna w średnim wieku, z długą, kręcona brodą, wąsami i długimi włosami. Postać ubrana jest w kaftan sięgający kolan, przepasany w pasie pasem, na ramionach ma płaszcz, w rękach trzyma instrument ze strunami, przypominający niewielką harfę. Mężczyzna ma gołe nogi, stopy ma obute w sandały z odkrytymi palcami, które to buty są wiązane na łydce, aż pod kolana. Mężczyzna stoi przed otwartym namiotem, w środku którego znajduje się kilka osób. Na przodzie siedzi mężczyzna z długimi włosami i dłuższymi wąsami, na głowie ma koronę, na szyi ozdobny łańcuch, przy pasie, długi miecz, w prawej dłonie trzyma kielich. Ubrany jest w kaftan sięgający do pól uda, nogi ma gołe. Obok niego pokłada się na stole pijany kompan. Ma głowę wspartą na dłoniach, na trawie leży kielich, który wypuścił z rąk. Za nimi kilku innych mężczyzn z uniesionymi rękoma.

Wieki IX i X to również czas powstawania państw skandynawskich. W drugiej połowie IX w. król Harald Pięknowłosy zjednoczył Normanów zamieszkujących zachodnią część Półwyspu Skandynawskiego. W ten sposób powstała Norwegia. Na południu ważną rolę odgrywała Uppsala i jej pogańscy władcy, ale w zjednoczeniu ziem szwedzkich zasłużyli się król Szwedów Eryk Zwycięski oraz jego syn Olaf Skötkonung, pierwszy chrześcijański władca kraju. Duńczycy, którzy wyprawiali się na tereny Francji i Anglii, zostali zjednoczeni ok. 900 r. przez króla Gorma Starego, a okres największej świetności ich królestwa przypadł na panowanie Kanuta Wielkiego. Na początku XI w. rządził on w trzech królestwach: Anglii, Danii i Norwegii, jednak tzw. imperium Morza Północnego rozpadło się po jego śmierci w 1035 r.

R1PqIhkKCB3GY

Ilustracja przedstawia mężczyznę w koronie i kobietę w długiej szacie, którzy stoją pod krzyżem, ustawionym na podwyższeniu. Nad małżeństwem stojącym przy krzyżu unoszą się dwa anioły, palcami wskazującymi wskazują do góry, nad sobą, na trzy postacie: Chrystusa, którego sylwetka wpisana jest w owalny kształt, Matkę Boską i świętego Piotra. Kobieta stoi po lewej stronie. To Matka Boska. Ubrana jest w długa suknię, włosy ma zakryte pasem tkaniny, wokół głowy ma nimb. Mężczyzna stoi po prawej stronie. To święty Piotr. Ubrany jest w długa szatę, w ręku ma klucz, nad głową nimb. Mężczyzna po środku siedzi na tronie. Ubrany w długą szatę zakrywającą jedno ramie. Ręce rozłożone. Na kolanach otwarta księga.

Chrystianizacja Europy

RR0pzJzAxgDgq1

Ilustracja przedstawia scenę chrztu dorosłego mężczyzny. Jest nagi, ma na głowie jedynie koronę. Zanurza się w chrzcielnicy o kształcie dużej misy. Duchowny polewa jego głowę wodą z małej miseczki. Duchowny dokonujący chrztu jest ubrany z strojne szaty oraz wysoką trójkątną czapę. Obok niego stoją trzy kobiety oraz duchowny w skromnej, białej szacie trzymający w rękach grubą księgę. Wokół stoi tłum ludzi przyglądających się wydarzeniu, znajdują się oni również na kościelnym balkonie przy organach.

Czynnikiem spajającym barbarzyńską Europę Zachodnią z cesarstwem bizantyjskim z upływem czasu stała się religia chrześcijańska. Pierwsze przyjęły ją ludy germańskie (wyznanie ariańskiearianizmariańskie), po nich rozprzestrzeniła się na pozostałe tereny. Jako jeden z pierwszych chrześcijaństwo przyjął władca Franków Chlodwig w 496 r., rozpoczynając długotrwały proces chrystianizacji zachodniej i północnej Europy, zakończony z początkiem XI w. przyjęciem nauk Jezusa przez mieszkańców Skandynawii.

Misję głoszenia Słowa Bożego podejmowało również cesarstwo wschodnie. Największą rolę odegrali w niej bracia Cyryl i Metody (II poł. IX w.), którzy opracowali specjalne pismo (głagolicę), a następnie przepisali nim Biblię. To dzięki ich misji do chrześcijańskiej Europy włączone zostały państwo wielkomorawskie księcia Rościsława oraz Ruś Kijowska.

R19eL3jwTCSa2

Ilustracja przedstawia wnętrze kościoła, w którym chrzczony jest mężczyzna. W centralnym punkcie na podłodze stoi kamienna, sześciokątna chrzcielnica wypełniona wodą. W wodzie siedzi zanurzony do wysokości piersi nagi mężczyzna z brodą i wąsami. Wokół chrzcielnicy stoją mężczyźni. Po prawej stronie starzec w ornatach kościelnych, ze stułą przerzuconą przez ramiona, pochyla się nad postacią w wodzie. Ksiądz jest lekko pochylony i wyciągniętą prawą rękę trzyma nad głową mężczyzny w chrzcielnicy. Obok niego stoi kilka osób z przygotowanymi szatami, gotowymi do zakrycia nagiego ciała mężczyzny, kiedy ten wynurzy się z wody. Za nimi żołnierze w metalowych hełmach w kształcie stożków zwężanych do góry, a także brodaci starsi mężczyźni oglądający przebieg ceremonii. Na sklepieniu kościelnym liczne malowidła sakralne.

Wielowiekowe spory i walki o prymatprymatprymat w Kościele doprowadziły do rozpadu jedności chrześcijan w 1054 r. W wyniku konfliktu między patriarchami Rzymu i Konstantynopola nastąpił trwały podział na chrześcijan obrządku wschodniego (Kościół prawosławny) i zachodniego (Kościół katolicki), tzw. schizmaWielka schizma wschodniaschizma.

Najważniejsze wydarzenia wczesnego średniowiecza

Najważniejsze postacie wczesnego średniowiecza

Słownik

Słowa kluczowe

Europa wczesnośredniowieczna, monarchia, cesarstwo, chrześcijaństwo, Normanowie, Frankowie, Wikingowie, Karolingowie, Kapetyngowie, dynastia ottońska, Europa wczesnego średniowiecza

Bibliografia

H. Manikowska, J. Tazbirowa, Historia. Średniowiecze. Podręcznik dla szkół średnich klasy I liceum ogólnokształcącego, technikum i liceum zawodowego, Warszawa 1993.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Wielka Historia Świata, t. 4. Kształtowanie średniowiecza, Warszawa 2005.

Historia. Źródła i materiały do nauczania historii, oprac. pod red. S. Sierpowskiego, Warszawa 1998, s. 61–62.

Roczniki fuldajskie, w: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997.

Faber G., Merowingowie i Karolingowie, Warszawa 1994.

Marc Morris, Podbój normański, Wydawnictwo Astra, 2016.