Przeczytaj
Siła na zachodzie
Na zachodzie po wiekach kształtowania się niezależnych państw i państewek plemiennych wróciła idea powrotu do cesarstwa rzymskiego i jego wielkości. Choć imperium istniało krótko, wywarło znaczny wpływ na dzieje całej zachodniej Europy. Jego twórcą był najwybitniejszy władcawładca państwa Franków – Karol Wielki, koronowany w 800 r. przez papieża na cesarzacesarza. Był on światłym władcą i sprawnym politykiem. Dzięki licznym reformom przyczynił się do umocnienia autorytetu władzy oraz rozkwitu nauki i sztuki. Z tego powodu czasy jego panowania nazywane są renesansem karolińskimrenesansem karolińskim.
Jednak świetność i wielkość państwa Franków nie trwała długo. Po śmierci Karola Wielkiego władza przeszła w ręce jego syna Ludwika Pobożnego, który – pozbawiony charyzmycharyzmy i trapiony licznymi buntami wewnętrznymi – nie potrafił utrzymać jedności stworzonego przez ojca imperium. Rozpadło się ono na mocy zawartego w 843 r. traktatu z Verdun na trzy części – zalążki przyszłych państw: Francji, Niemiec i Włoch.
Gdy w 911 r. wymarła wschodniofrankijska dynastia Karolingów, lokalni książęta wybrali na króla księcia frankońskiego Konrada I. Państwo podzieliło się na mniejsze państewka i z czasem przekształciło w federację księstw, czyli rzeszę. Po bezpotomnej śmierci Konrada władzę przejął Henryk I z saskiej dynastii Ludolfingów, z której wywodziło się trzech rządzących kolejno Ottonów.
Wkrótce państwo wschodniofrankijskie stało się największą potęgą na zachodzie, a jego władca Otton I w 962 r. został koronowany na cesarza. Powstałe w ten sposób Święte Cesarstwo RzymskieŚwięte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego istniało blisko 1000 lat, aż do 1806 r. Otton I poprowadził w 955 r. niemieckie wojska do zwycięstwa w bitwie z Madziarami nad rzeką Lech. Położyło ono kres łupieżczym najazdom węgierskim, które od końca IX w. nękały kraje zachodniej Europy, oraz doprowadziło ostatecznie do powstania państwa węgierskiego pod rządami dynastii Arpadów.
Natomiast Otton III, wnuk zwycięskiego cesarza, był twórcą uniwersalistycznejuniwersalistycznej koncepcji chrześcijańskiego cesarstwa rzymskiego, w którego skład miały wejść cztery równoprawne królestwa Europy: Galia, Germania, Roma (czyli Italia) oraz Sclavinia (zachodnia Słowiańszczyzna). Jednak idea ta przepadła w 1002 r. wraz ze śmiercią jej pomysłodawcy.
W państwie zachodniofrankijskim dynastia Karolingów rządziła nieco dłużej, bo do 987 r. Po jej wymarciu władzę objął hrabia Paryża Hugo Kapet, zapoczątkowując rządy dynastii Kapetyngów. Tu także doszło do decentralizacjidecentralizacji – państwo stopniowo przekształciło się w luźny związek prowincji oraz suwerennych księstw.
Państwa normańskie w Europie
Podziały wewnętrzne w królestwie Franków i rywalizacja Karolingów o sukcesjęsukcesję osłabiały władzę centralną, co wykorzystywały germańskie ludy zamieszkujące Skandynawię. Ludzie północy, czyli Normanowie (zwani też Wikingami), dokonywali wypraw łupieskich na ziemie obecnej Anglii, Irlandii i Francji, ale także na południe Półwyspu Apenińskiego i Sycylię oraz tereny Rusi.
Systematycznie atakowali zachodnią Francję, wdzierali się także w głąb kraju. Opis tych najazdów można znaleźć m.in. w rocznikach klasztoru w Fuldzie:
Roczniki klasztoru w Fuldzie[Klasztor w Fuldzie był słynnym opactwem benedyktyńskim, założonym w poł. VIII w.; w IX w. jeden z ośrodków kultury. Roczniki obejmują lata 838–901]
Rok 845: Normanowie, pustosząc królestwo Karola [1], dotarli na łodziach po Sekwanie aż do Paryża; otrzymawszy zarówno od niego, jak i tamtejszych mieszkańców wielki okup, wycofali się bez walki. Natomiast we Fryzji stoczyli trzy bitwy: w pierwszej zostali wprawdzie pokonani, w dwóch następnych jednak, odniósłszy zwycięstwo, wymordowali wielką ilość ludzi. Po zniszczeniu ponadto w Saksonii grodu, który zwie się Hamburgiem, wycofali się bezkarnie.
Rok 880: Normanowie dokonywali grabieży i szerzyli pożary w Galii, a wśród innych licznych, spustoszonych przez nich miejscowości i klasztorów zniszczyli ogniem również i Birten [2], gdzie w większości zamieszkiwali Fryzyjczycy. Powracając stamtąd, otoczyli silnym wałem i murami Noviomagum [3] i przygotowali sobie leże zimowe w pałacu królewskim. Pośpieszył przeciw nim król Ludwik [4] z silnym oddziałem, wycofał się jednakże, niewiele zdziaławszy z powodu surowości zimy i silnych umocnień.
Rok 884: Hrabie Heimrih i biskup Arn [5] z silnym oddziałem wschodnich Franków zabiegali drogę Normanom, którzy usiłowali wedrzeć się do Saksonii. W stoczonej walce obie strony poniosły znaczne straty, jednakże, przy pomocy Bożej, chrześcijanie odnieśli zwycięstwo. Opowiadają, iż w walce tej polegli ze strony Normanów mężowie tak piękni i rośli, jakich nigdy przedtem nie widziano wśród ludu Franków.
[1] Karol Łysy, król Franków, [2] miejscowość nad Renem, [3] Nijmegen, miasto w Holandii, [4] Ludwik III, król Franków, [5] sascy dostojnicy
Z czasem Normanowie zaczęli kolonizować zdobyte ziemie, tak stało się choćby na terenie wschodniej Anglii oraz u ujścia Sekwany – na ziemiach dzisiejszej Normandii. W 911 r. król zachodniofrankijski Karol III Prostak zawarł traktat z Rollonem, normańskim wodzem, na którego mocy powstało księstwo Normandii, a Rollon stał się królewskim lennikiem i przyjął chrzest.
W Anglii opór Normanom stawił Alfred Wielki, który rządził królestwem Wesseksu – jednym z siedmiu anglosaskich królestw patrymonialnych. To on zjednoczył niepodbite przez najeźdźców ziemie, co dało początek przyszłemu królestwu Anglii. Poza jego władzą pozostawały leżące na północ od Wesseksu kolonie duńskich Normanów, nazywane Danelaw.
Wieki IX i X to również czas powstawania państw skandynawskich. W drugiej połowie IX w. król Harald Pięknowłosy zjednoczył Normanów zamieszkujących zachodnią część Półwyspu Skandynawskiego. W ten sposób powstała Norwegia. Na południu ważną rolę odgrywała Uppsala i jej pogańscy władcy, ale w zjednoczeniu ziem szwedzkich zasłużyli się król Szwedów Eryk Zwycięski oraz jego syn Olaf Skötkonung, pierwszy chrześcijański władca kraju. Duńczycy, którzy wyprawiali się na tereny Francji i Anglii, zostali zjednoczeni ok. 900 r. przez króla Gorma Starego, a okres największej świetności ich królestwa przypadł na panowanie Kanuta Wielkiego. Na początku XI w. rządził on w trzech królestwach: Anglii, Danii i Norwegii, jednak tzw. imperium Morza Północnego rozpadło się po jego śmierci w 1035 r.
Chrystianizacja Europy
Czynnikiem spajającym barbarzyńską Europę Zachodnią z cesarstwem bizantyjskim z upływem czasu stała się religia chrześcijańska. Pierwsze przyjęły ją ludy germańskie (wyznanie ariańskieariańskie), po nich rozprzestrzeniła się na pozostałe tereny. Jako jeden z pierwszych chrześcijaństwo przyjął władca Franków Chlodwig w 496 r., rozpoczynając długotrwały proces chrystianizacji zachodniej i północnej Europy, zakończony z początkiem XI w. przyjęciem nauk Jezusa przez mieszkańców Skandynawii.
Misję głoszenia Słowa Bożego podejmowało również cesarstwo wschodnie. Największą rolę odegrali w niej bracia Cyryl i Metody (II poł. IX w.), którzy opracowali specjalne pismo (głagolicę), a następnie przepisali nim Biblię. To dzięki ich misji do chrześcijańskiej Europy włączone zostały państwo wielkomorawskie księcia Rościsława oraz Ruś Kijowska.
Wielowiekowe spory i walki o prymatprymat w Kościele doprowadziły do rozpadu jedności chrześcijan w 1054 r. W wyniku konfliktu między patriarchami Rzymu i Konstantynopola nastąpił trwały podział na chrześcijan obrządku wschodniego (Kościół prawosławny) i zachodniego (Kościół katolicki), tzw. schizmaschizma.
Najważniejsze wydarzenia wczesnego średniowiecza
Najważniejsze postacie wczesnego średniowiecza
Słownik
kierunek w teologii chrześcijańskiej; nauka odrzucająca boskość Chrystusa i podważająca dogmat Świętej Trójcy
forma ustroju państwa, monarchii, w której panujący obdarzony jest tytułem cesarza; zgodnie z tradycją jest ono wyższej rangi i prestiżu niż królestwo; nazwa pochodzi od Gajusza Juliusza Cezara
(gr. chárisma - dar) cecha osobowości; osoba, która ją posiada potrafi wywierać wpływ na innych ludzi, posiada autorytet
(cząstka de- w złożeniach wskazuje na zaprzeczenie, odwrotność znaczenia drugiego członu + łac. centralis – środkowy) przeniesienie lub utrata znaczenia części uprawnień oraz odpowiedzialności instytucji władzy na rzecz tych znajdujących się niżej w hierarchii
(z gr. monarchos – jedynowładca, od monos – jedyny + archo - władam) forma rządów oparta na władzy stojącego na czele państwa monarchy (króla, cesarza itp.)
ustrój charakterystyczny dla wczesnego średniowiecza; u jego podstaw leżało przekonanie, że państwo jest prywatną własnością władcy i rozporządza on nim według uznania; była charakterystyczna dla dynastii Karolingów
(z łac. primatus – pierwszeństwo) przewodzenie w czymś, posiadanie zwierzchności i nadrzędnej roli
(fr. renaissance) - okres rozwoju kultury w Europie za czasów panowania Karolingów (VIII - IX w.), powrót do wzroców kultury antycznej; okres reformowania szkolnictwa
(z łac. successio – następstwo) zasada przekazywania, dziedziczenia władzy monarszej następcy w przypadku śmierci, abdykacji lub w innych okolicznościach
(łac. universalis - powszechny, ogólny) filozoficzna idea polityczna popularna w średniowieczu, według niej Święty Cesarz Rzymski był zwierzchnikiem na wszystkimi państwami chrześcijańskimi
(gr. schisma - rozdarcie) rozłam kościoła chrześcijańskiego, który miał miejsce w XI w. w wyniku konfliktu między Rzymem a Konstantynopolem; w jego wyniku powstał Kościół wschodni (prawosławny) i zachodni (katolicki)
(niem. Heiliges Römisches Reich; łac. Sacrum Imperium Romanum) państwo istniało w latach 962‑1806, składało się z Królestwa Niemiec, Królestwa Włoch (do 1648 r.) oraz Królestwa Burgundii (do ok. 1378 r.); w 1806 r. z większości państw niemieckich utworzono Związek Reński, którego protektorem stał się Napoleon Bonaparte
(niem. Deutsches Reich) istniało w latach 1871‑1918; państwo federalne założone przez Ottona vinBismarcka; monarchia konstytucyjna; godność cesarską sprawował Cesarz niemiecki - władca Królestwa Prus; jego istnienie zakończyło się w 1918 r. po zakończeniu I wojny światowej
(niem. Deutsches Reich) - inaczej Niemcy hitlerowskie, państwo istniało w latach 1933‑1945; państwo pod totalitarnymi rządami Adolfa Hitlera i nazistowskiej partii; istnienie Rzeszy zakończyło się po zwycięstwie wojsk alianckich w II wojnie światowej
Słowa kluczowe
Europa wczesnośredniowieczna, monarchia, cesarstwo, chrześcijaństwo, Normanowie, Frankowie, Wikingowie, Karolingowie, Kapetyngowie, dynastia ottońska, Europa wczesnego średniowiecza
Bibliografia
H. Manikowska, J. Tazbirowa, Historia. Średniowiecze. Podręcznik dla szkół średnich klasy I liceum ogólnokształcącego, technikum i liceum zawodowego, Warszawa 1993.
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.
Wielka Historia Świata, t. 4. Kształtowanie średniowiecza, Warszawa 2005.
Historia. Źródła i materiały do nauczania historii, oprac. pod red. S. Sierpowskiego, Warszawa 1998, s. 61–62.
Roczniki fuldajskie, w: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997.
Faber G., Merowingowie i Karolingowie, Warszawa 1994.
Marc Morris, Podbój normański, Wydawnictwo Astra, 2016.