Cyrkulacja monsunowa

Globalna cyrkulacja atmosferycznaglobalna cyrkulacja atmosferycznaGlobalna cyrkulacja atmosferyczna modyfikowana jest przez wiele czynników o charakterze regionalnym i lokalnym. Jednym z nich jest kształtująca się sezonowo cyrkulacja monsunowa. Powstaje tam, gdzie sąsiadują ze sobą duże powierzchnie lądowe i oceaniczne. Ze względu na różne tempo ogrzewania się tych powierzchni okresowo zmieniają się kształtujące się nad nimi układy baryczne oraz związane z nimi kierunki wiatrów. Nazywane są monsunamimonsunmonsunami. Są to ruchy powietrza o stałych dla określonej pory roku cechach i wyraźnych zmianach kierunków na przeciwny lub zbliżony do przeciwnego, na przełomie półrocza letniego i zimowego.

W porze letniej kontynent ogrzewa się znacznie szybciej niż ocean. Rozgrzane od podłoża powietrze atmosferyczne unosi się, a nad lądem powstaje niż baryczny. Ocean w tym samym czasie jest znacznie chłodniejszy, co powoduje osiadanie zimnego powietrza i kształtowanie się ośrodka wysokiego ciśnienia atmosferycznegociśnienie atmosferyczneciśnienia atmosferycznego. Znad oceanu chłodne i wilgotne powietrze przemieszcza się, powodując powstanie wiatru nazywanego monsunem letnimmonsun letnimonsunem letnim. Nad lądem powietrze rozgrzewa się od podłoża i unosi. Zawarta w nim para wodna ulega skropleniu, w efekcie czego powstają opady atmosferyczne.

Zimą cyrkulacja atmosferyczna zmienia kierunek. Kontynent wychładza się szybko, a powietrze zalegające nad jego powierzchnią osiada, tworząc układ wysokiego ciśnienia. Cieplejsze wody oceanu rozgrzewają masy zalegającego nad nim powietrza, które zaczyna się unosić. Kształtuje się tu niż baryczny. W jego kierunku znad lądu przemieszcza się suche powietrze, czyli monsun zimowymonsun zimowymonsun zimowy.

Cyrkulacja monsunowa wpływa na pogodę i klimat, a także inne elementy środowiska przyrodniczego. Wraz z sezonową zmianą kierunku wiatru następuje zmiana pogody. Monsunowi zimowemu towarzyszy pogoda sucha o małym zachmurzeniu, z rzadka występującymi opadami, a letniemu – deszczowa o dużym zachmurzeniu. Opady mogą być bardzo intensywne, co często prowadzi do wezbrań w rzekach, a nawet powodzi. W wielu obszarach monsunowych roczne sumy opadów przekraczają 1000 mm, a większość z nich występuje w półroczu letnim (do 90%). Z rozkładem opadów związana jest gospodarka rolna, a zwłaszcza uprawa ryżu, która odbywa się na polach zalewanych wodą deszczową.

RuvGdqSm1SEpu

Zdjęcie przedstawia krajobraz uchwycony podczas pory monsunowej w Indiach. Porę tę charakteryzuje duże zachmurzenie i ogromne sumy opadów. Na fotografii znajdują się niewielkie, płasko zakończone wzgórza porośnięte zieloną roślinnością. U ich podnóża widoczne są zielone tereny porośnięte gdzieniegdzie drzewami. Płaskowyż jest w większości zalany wodą. Niebo na zdjęciu jest ciemne, są na nim gęste, skłębione chmury.

Cyrkulacja monsunowa występuje na wielu obszarach kuli ziemskiej, ale szczególnie  stabilnie i regularnie zaznacza się w Azji Południowo‑Wschodniej, w wyniku sąsiadowania dużego kontynentu azjatyckiego z Oceanem Indyjskim. Występuje także w północnej Australii i wschodniej części Afryki, obejmując Półwysep Somalijski i Wyżynę Wschodnioafrykańską, oraz kilku innych miejscach na świecie.

Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego nad Azją Południowo‑Wschodnią sezonowo zmieniają się układy baryczne.

RI1687VvMc2lJ

Mapy ilustrują występowanie monsunów w Azji Południowo-Wschodniej. Na obu mapach znajduje się południowa część Azji z Wyżyną Tybetańską oraz Himalajami. Wyżyna zaznaczona jest kolorem pomarańczowym, a Himalaje brązowym. Niż umiejscowiony jest północnej części pierwszej mapy i jest otoczony trzema rozchodzącymi się kręgami. Do tego miejsca prowadzą w dół trzy czerwone strzałki. Poniżej, tuż nad Himalajami przebiega fioletowa linia opisana jako ITCZ. Do niej prowadzą od zaznaczonego na południu mapy wyżu liczne, czerwone, skierowane w górę strzałki. Druga mapa prezentuje ten sam teren, natomiast na północy mapy zaznaczony jest wyż znajdujący się nad Wyżyna Tybetańską. Otoczony jest trzema rozchodzącymi się, coraz większymi kręgami. Fioletowa linia ITCZ zaznaczona jest na dole mapy i łączy się z obszarem opisanymi jako niż. Od góry do linii ITCZ prowadzi wiele skierowanych w dół, czerwonych strzałek, natomiast od dołu do linii prowadzą dwie strzałki z grotami skierowanymi w górę.

Słownik