Wiek XIX był czasem miasta. Zindustrializowane ośrodki miejskie przyciągały ludzi ze wsi, nie zawsze jednak dawały im pracę. Tworzono dzielnice robotnicze, które znajdowały się w pobliżu fabryk i hut. Bardzo często w zakładach obok dorosłych pracowały również dzieci. W drugiej połowie XIX wieku znacznie przyspieszył proces urbanizacji - do 1911 r. w Anglii 35 proc. ogółu społeczeństwa żyło w miastach, w Niemczech 21 proc., a we Francji blisko 15 proc. Wzrost obszarów miejskich oraz rozwój technologiczny wiąząły się ze zmianami w zabudowie miast. Zaczęły powstawać ogromne ośrodki przemysłowe z kompleksami fabryk i dymiącymi kominami.
Rbbbtc7d887ny
Ilustracja przedstawia kompleks budynków o różnych wielkościach ustawionych obok siebie. Po środku widać wysoki komin i lecący z niego dym. Przed kompleksem jest droga po której spacerują ludzie i jedzie wóz końmi. Po lewej stronie widać mały budynek z kominem z którego unosi się dym. Rosną pojedyncze drzewa, w tle widać góry.
Fabryka w Ilmenau (ok. 1860 r.). Kominy fabryczne były w XIX w. symbolem industrializacji i świadectwem rozwoju miejscowości. W jaki sposób fabryki zmieniały oblicze miast?
Pod koniec XIX w. coraz częściej obejmowano robotników opieką zdrowotną. W Niemczech zaczęły powstawać pierwsze kasy chorych, które wspierały cierpiących i potrzebujących pracowników. Niestety na ziemie polskie nowinki z zakresu medycyny i ochrony pracy docierały z opóźnieniem. System opieki medycznej oraz warunki sanitarne i materialne robotników z uwagi na zabory pozostawiały wiele do życzenia. W innych krajach europejskich oraz w Stanach Zjednoczonych było niewiele lepiej – warunki pracy w licznych fabrykach bardzo często odbiegały od standardów bezpieczeństwa, dlatego wielu zatrudnionych ponosiło uszczerbek na zdrowiu z winy pracodawcy. Niektórzy przemysłowcy i politycy czynili jednak pierwsze kroki w kierunku unormowania czasu pracy.
R1Fd2SIt44syi
Ilustracja przedstawia grupę ludzi, kobiet i mężczyzn stojących na placu i rozmawiających ze sobą. Obok siedzi mężczyzna w kapeluszu na ziemi i opiera się o wystający kamień. Przygląda się rozmawiającym. W tle widać budynki mieszkalne.
Proletariat, litografia z XIX w. Co wskazuje na to, że na ilustracji przedstawiony jest proletariat?
Ilustracja przedstawia młodą kobietę w eleganckiej zwiewnej sukni skaczącą na jednej nodze. W ręku ma kieliszek do którego nalewa wino. Napis na górze: Vin Mariani, napis na dole: popular french tonic wine.
Francuski plakat reklamowy z 1894 r. w duchu belle époque. Popularnym w tym czasie stylem była secesja. Charakterystyczne były dla niej m.in.: roślinne ornamenty, faliste linie, a w sztuce graficznej rezygnacja z perspektywy. Czy ta ilustracja jest namalowana w stylu secesyjnym?
Ze względu na stopniowe regulowanie czasu pracy i rozwój techniki właśnie w drugiej połowie XIX w. w kontekście masowym pojawia się czas wolny. Wcześniej znany tylko najwyższym warstwom społecznym. Mieszkańcy przeludnionych miast czas wolny chętnie spędzali na świeżym powietrzu - w parkach, na piknikach, a zimą np. na miejskich ślizgawkach. W czasie wolnym sporo czytano - literaturę popularną i prasę. Bogatsi mieszczanie chętnie odwiedzali kawiarnie, kabarety, filharmonie, muzea, teatry i opery. Dzieckiem belle époque jest kultura popularna (masowa), która w odróżnieniu od tej wysokiej, była dostępna dla każdego. Celem stało się zabawianie odbiorcy, dlatego powstawały liczne kabarety, rewie. Dzięki braciom Lumière narodziła się dziesiąta muza, czyli film. Tworzono krótkie produkcje, które miały głównie zapewniać widzom rozrywkę. Pierwszy taki pokaz Auguste i Louis Lumière zorganizowali w Paryżu w grudniu 1895 r. Zaprezentowano wtedy filmy „Wyjście robotników z fabryki Lumière w Lyonie” i pierwszą komedię filmową „Polewacz polany”, kilka miesięcy później premierę miał głośny „Wjazd pociągu na stację w La Ciotat”, który śmiertelnie przeraził oglądających.
Prawdopodobnie pierwszą polską produkcją tego typu były film Ślizgawka w Łazienkach (powstały między 1894 a 1896 r.). Wynalazek francuskich braci był wtedy traktowany jako rodzaj ciekawostki. Szybko jednak przyjął się w całej Europie.
RmTpr45s3001P
Ilustracja przedstawia cztery stare zdjęcia na których widać ludzi jeżdżących na łyżwach po lodowisku. W tle widać budynki mieszkalne.
Cztery zachowane kadry Ślizgawki w Łazienkach reprodukowane w polskiej prasie. Całość filmu zaginęła. Jego autorem był przedsiębiorca i wynalazca Kazimierz Prószyński, który jako jeden z pierwszych organizował pokazy filmowe na terenie Polski.
Źródło: Kazimierz Prószyński (1875-1945), Wikimedia Commons, domena publiczna.
Bardzo popularny stał się również sport, zarówno bierny, jak i czynny. Europejczycy bardzo chętnie uprawiali jazdę konną, strzelectwo, szermierkę a nawet gimnastykę, która w drugiej połowie XIX wieku w wielu krajach stała się przedmiotem szkolnym (m.in. w Anglii, Prusach i Francji). Zajęcia ruchowe były już rekomendowane w czasach oświecenia, m.in. w Polsce, gdzie Komisja Edukacji Narodowej w 1773 r. włączyła je do programu szkolnego. W 1817 r. niemiecki baron Karl von Drais wynalazł rower, ale dopiero w latach 60. XIX wieku jego wynalazek się upowszechnił. W latach 80. modne były bicykle (rowery z ogromnym przednim kołem), a pod koniec XIX wieku świat podbiły, dużo bezpieczniejsze rowery z dwoma kołami tego samego rozmiaru. W latach 60. w Wielkiej Brytanii popularność zdobyła, znana od średniowiecza gra sportowa, która wkrótce podbiła cały świat - piłka nożna. Zaczęły powstawać pierwsze kluby sportowe, na początku głównie przy szkołach i uczelniach wyższych. Natomiast w 1896 r. w Atenach dzięki staraniom francuskiego pedagoga i historyka barona Pierre'a de Coubertina odbyły się pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie. Rozegrały się w wielu dyscyplinach, pojawiły się m.in.: lekkoatletyka, biegi, gimnastyka, szermierka, zapasy, kolarstwo, strzelectwo, pływanie, jazda konna, tenis, krykiet. Popularność zdobywać zaczęła nowoczesna turystyka. Rozwój środków transportu umożliwił szybkie i niedrogie podróże na dalekie dystanse. Pierwsze biuro podróży założył w 1841 r. Thomas Cook. Najpopularniejsze były kierunki nadmorskie, uzdrowiska i zabytkowe miasta, głównie włoskie.
RnoTQZGavzWzu
Fotografia ogromny stadion wypełniony widownią. Na płycie stadionu stoją ludzie patrzący w stronę kilkuosobowej orkiestry. Dalej stoją małe grupy ludzi przy przyrządach sportowych. W szczycie stadionu widać bramę podpartą kolumnami.
Ceremonia otwarcia pierwszych igrzysk olimpijskich od czasów starożytności, stadion Panathinaiko, 1896 r. Widowisko oglądało około 80 tys. osób. Olimpiada w Atenach była tak udana, że część sportowców opowiedziała się za tym, by już co roku organizować ją w Grecji. Sprzeciwił się temu Pierre Courbertin, pomysłodawca nowożytnej idei olimpijskiej. Jak myślisz, dlaczego?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Nowoczesne technologie, ważne wynalazki
Zwiększenie tempa życia było możliwe dzięki takim wynalazkom jak kolej (pierwsza linia kolei publicznej została uruchomiona w 1825 r. w Wielkiej Brytanii), metro (pierwsza linia otwrta została w Londynie w 1863 r.) czy telefon (Alexander Bell opatentował go w 1876 r.). Wzrosła mobilność ludzi, podróż między krajami, a nawet kontynentami, nie była tak uciążliwa jak wcześniej. Niezwykle znaczącym wynalazkiem była fotografia. Co prawda została wymyślona już na początku XIX w., jednak w czasach belle époque stała się bardzo popularna, a wynalazcy starali się ulepszać budowę aparatu, by zdjęcia miały coraz lepszą jakość.
RMCwRRWslumYP
Ilustracja przedstawia rozmazaną fotografię z budynkami mieszkalnymi o różnych wielkościach.
Widok z okna w Le Gras– pierwsza udana, trwała fotografia, wykonana prawdopodobnie w 1826 r. przez fizyka i wynalazcę Josepha N. Niepce'a. Przedstawia budynki gospodarcze i pola. Niepce pierwsze eksperymenty z utrwalaniem obrazu zaczął przeprowadzać już 10 lat wcześniej. Jak myślisz, gdzie mogła powstać ta fotografia? Dlaczego jest to widok z okna?
Źródło: Nicéphore Niépce, 1826 lub 1827, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Niewiarygodnie szybki postęp dokonał się też w obszarze medycyny i higieny. Szczepionkę przeciwko wściekliźnie wynalazł Ludwik Pasteur, a Robert Koch odkrył prątek gruźlicy. W XIX wieku powstały stetoskop, strzykawki z igłą, opatrunki gipsowe, aspiryna, lampa rentgenowska. Dzięki zastosowaniu dezynfekcji dłoni i narzędzi chirurgicznych zmniejszono śmiertelność kobiet po porodzie oraz pacjentów poddanych operacji. Ludzie zaczęli coraz bardziej dbać o higienę. W Europie powstały systemy kanalizacyjne obejmujące całe miasta, co w połączeniu z powyższymi odkryciami poskutkowało wydłużeniem długości życia Europejczyków. W Warszawie budowa sieci wodociągowej ruszyła w 1886 r.
R10MMDEQWY81o
Ilustracja przedstawia nieregularnie rozmieszczone, połączone ze sobą pałeczki, o podobnych wielkościach, leżące na chropowatej powierzchni.
Prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis) pod mikroskopem elektronowym.
Źródło: Dr. Ray Butler, Janice Carr, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Walka o równouprawnienie kobiet
R12jGueABjE2r1
Fotografia przedstawia portret kobiety w średnim wieku siedzącą na krześle. Ma kręcone włosy i jest ubrana w suknię oraz koszulę z guzikami. Na szyi ma zawiązaną chustę i muszkę.
Emmeline Pankhurst, brytyjska działaczka społeczna, jedna z założycielek i najważniejsza postać brytyjskiego ruchu sufrażystek, 1913 r. Była wielokrotnie aresztowana i przetrzymywana w więzieniu. Jak myślisz, dlaczego jej działalność wzbudzała takie kontrowersje?
Źródło: Biblioteka Kongresu, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Okres belle époque to nie tylko czas wielkich zmian w nauce czy technice, ale także zmian społecznych, w tym m.in. w podejściu do praw i roli kobiet. W XIX w. kobiety były zdominowane przez mężczyzn. W większości krajów nie posiadały samodzielności prawnej, nieprzychylnie odnoszono się do ich chęci kształcenia się lub podjęcia pracy. Wraz z rozwojem przemysłu kobiety zaczęły się aktywizować. Początkowo głównie te zmuszone trudną sytuacją do pracy, jednak ich liczba cały czas rosła. W drugiej połowie XIX w. znaczący był udział kobiet w wielu gałęziach przemysłu. Zajmowały się m.in. pielęgniarstwem, pisaniem na maszynie i szyciem. W tej ostatniej dziedzinie niezwykle ważnym wynalazkiem okazała się maszyna do szycia, skracająca dotychczasowy czas poświęcany tej czynności i zwiększająca efektywność pracy.
Niektóre kobiety zaczęły walczyć o emancypacjęemancypacjaemancypację – zrównanie ich praw z mężczyznami. Chodziło zarówno o zmiany społeczne, ekonomiczne, jak i polityczne. Podczas „pięknego wieku” w Wielkiej Brytanii narodził się ruch sufrażysteksufrażystkasufrażystek, które domagały się praw wyborczych dla kobiet. Stosowały one różne metody działania - od tworzenia transparentów i organizowanie manifestacji po nieposłuszeństwo obywatelskie, nawet z łamaniem prawa (podpalanie skrzynek pocztowych, wybijanie szyb), czym wzbudzały niechęć części społeczeństwa.
RDqC8uRTMfzNs
Ilustracja przedstawia dwie kobiety w średnim wieku z włosami upiętymi do góry. Trzymają w rękach transparent a napisem: votes for woman. W tle widać drzewa i budynek mieszkalny,
Sufrażystki Annie Kenney i Christabel Pankhurst (córka Emmeline Pankhurst). Działaczki trzymają w rękach transparent z hasłem: głosy dla kobiet. Do czego ono nawiązywało?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Powszechna edukacja, rozwój literatury
Już w XVIII w. pierwsze kraje - takie jak Prusy - nałożyły na swoich młodych poddanych obowiązek szkolny (tam jednak umiejętność czytania związana była z wyznaniem protestanckim i codziennym studiowaniem Biblii). W XIX w. coraz więcej europejskich krajów poszło za przykładem Prus. W 1869 r. powszechny obowiązek nauczania wprowadzono w Austrii, w 1876 r. w Wielkiej Brytanii, a w 1882 r. we Francji. W Polsce obowiązek szkolny wprowadzono w 1808 r. na terenie Księstwa Warszawskiego. W okresie belle epoque, dzięki upowszechnieniu nauki zwiększył się procent osób posiadających umiejętność pisania i czytania, a skutkiem zaniku analfabetyzmu był wzrost czytelnictwa.
R1OHY4mXikbc8
Ilustracja przedstawia stronę papieru zapisaną w obcym języku.
Zarządzenie wprowadzające przymus szkolny w Prusach, 1717 r.
Źródło: Friedrich Wilhelm I Hohenzollern, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Dlatego też belle époque jest również pomyślnym czasem dla literatury. Właśnie wtedy tworzą m.in. Joseph Conrad (Lord Jim, Jądro ciemności), Mark Twain (Przygody Tomka Sawyera, Książę i żebrak), Fiodor Dostojewski (Zbrodnia i kara, Bracia Karamazow) oraz Lew Tołstoj (Wojna i pokój). W literaturze bardzo modny był naturalizmnaturalizmnaturalizm, czyli wierne naśladowanie natury i otaczającej człowieka rzeczywistości.
R15WvtWuIwgLj
Ilustracja przedstawia chłopca w kapeluszu, siedzącego obok drzewa. Jest ubrany w kraciaste spodnie i zapinany sweter. Ma gołe stopy, w ręku trzyma wędkę.
Ilustracja z pierwszego wydania książki Przygody Tomka Sawyera z 1876 r. Zwróć uwagę na bose stopy chłopca. O czym to może świadczyć?
Źródło: True Williams (1839–1897), Wikimedia Commons, domena publiczna.
W drugiej połowie XIX w. pojawia się także wiele poradników. Ich tematyka była różnoraka, od tego, jak być wzorową żoną, po przykładne zachowywanie się przy stole. (Poniżej fragment z poradnika Blanche StaffeZwyczaje towarzyskie z 1907 r.).
Nikt nie powinien prosić o drugi talerz zupy. Tego wymaga zwyczaj, który jak zwykle, jest całkiem słuszny. Za wielka bowiem ilość tego pokarmu, przeważnie płynnego, obciąża żołądek, zapycha go od razu, tak że już innych potraw nie jest w stanie przyjmować. Powinno się zawsze zostawić odrobinę zupy na talerzu, z tej prostej przyczyny, że nie wypada przechylać go dla wybrania ostatniej kropli. […] Ponieważ trzeba jeść tak uważnie, aby przez potarganie sąsiadów nie ochlapywać, przeto, biorąc potrawę na talerz, rozmawiać nie można.
Poczytność tego typu literatury pokazuje, że ludzie chcieli uchodzić za dobrze wychowanych. Kompendia takie były szczególnie pożądane wśród osób liczących na awans społeczny, co pod koniec wieku pary i elektryczności stawało się coraz łatwiejsze.
Od optymizmu po katastrofizm
R10Xxzcla1cVX1
Ilustracja przedstawia dwa trójkąty schodzące się do dołu. Przy pierwszym strzałka w dół i napis: maleje ogólność a w trójkącie od góry wpisane jedno pod drugim: astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia. Przy drugim trójkącie strzałka w górę i napis: rośnie złożoność zjawisk, a trójkącie wpisane od góry jedno pod drugim: socjologia, biologia, chemia, fizyka, astronomia.
Auguste Comte stworzył jedną z pierwszych teorii nauki, przedstawia ją powyższa ilustracja.
Piękna epoka obfitowała również w wielu słynnych myślicieli. Z powodu panującego dobrobytu i pokoju bardzo popularna stała się filozofia pozytywistycznafilozofia pozytywizmufilozofia pozytywistyczna (Auguste Comte, jej główny przedstawiciel, zmarł jeszcze przed belle époque). Kładziono nacisk na racjonalność i objaśnianie procesów natury. Zaczęto fascynować się nauką, do czego w dużej mierze przyczynił się Karol Darwin. Anglik opublikował swoje badania przed początkiem belle époque, były jednak one na tyle kontrowersyjne, że wzbudzały polemiki nawet po zakończeniu I wojny światowej. Pod koniec XIX w. optymizm w filozofii zaczął przygasać wobec oczekiwania na katastrofę. Dobrym przykładem jest pesymistyczna filozofia Friedricha Nietzschego.
RUYXoiFEQ085l
Ilustracja przedstawia włochatą małpę z ludzką głową, łysiejącego mężczyzny z długą brodą, wąsami i krzaczastymi brwiami. W jednej z łap trzyma kawałek gałęzi.
Karykatura z 1871 r. po publikacji O pochodzeniu człowieka i doborze w odniesieniu do płci była jedną z wielu ukazujących Darwina jako małpę człekokształtną, identyfikując go w kulturze masowej z teorią ewolucji. Jaki był cel tych karykatur?
W architekturze panował historyzmhistoryzmhistoryzm, w większości naśladowano stare style (aż do czasów secesji). Powstawały budynki neoromańskie, neogotyckie, neorenesansowe i neoklasycystyczne, które były nowszą wersją znanych z przeszłości stylów architektonicznych. Pod koniec wieku zaczęto jednak od tego odchodzić i tworzono projekty całkowicie nowatorskie, jak np. wieża Eiffla.
RdJ9l6LV3d3HA
Ilustracja przedstawia kartkę papieru na której jest narysowana metalowa konstrukcji stojąca na dwóch nogach schodząca się ku górze w jeden czubek, na szczycie którego jest flaga. Po prawej stronie mniejsze rysunki, brama z okrągłym sklepieniem i wieżą na górze, pojedyncza wieża, kobieta w koronie, ubrana w długie szaty, trzymająca w górze pochodnię oraz budynek z dwiema wieżami przypominający kościół.
Plan wieży Eiffla autorstwa Maurice’a Koechlina (ok. 1884 r.).
Źródło: Maurice Koechlin, Émile Nouguier, Wikimedia Commons, domena publiczna.
REnLUOTkDBZE1
Ilustracja przedstawia metalową konstrukcję stojącą na czterech nogach, schodzącą się ku górze w jeden czubek. Budowla stoi pośród drzew na rzeką. Przy brzegu zacumowany jest statek wycieczkowy. Nad całością rozpościera się czyste, błękitne niebo.
Wieża Eiffla. Porównaj obie ilustracje. Czy ta konstrukcja różni się od pierwotnego planu? Jeśli tak, to wymień różnice.
Źródło: Julie Anne Workman (fotograf), Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Rit9Pw9chr9R91
Ilustracja przedstawia okrągły, wypukły wazon stojący na stole, w którym są okrągłe kwiaty zbudowane z małych cienkich płatków, z wyróżnionymi innym kolorem środkami
Vincent van Gogh, Słoneczniki, 1888 r. To jeden z najbardziej rozpoznawalnych obrazów z serii przedstawiającej słoneczniki. W 1987 r. wylicytowano je za rekordową jak na tamte czasy kwotę 39,9 mln dolarów. Artysta tworzył w charakterystycznym tylko dla siebie stylu. Zwróć uwagę na kolory, pociągnięcia pędzlem i mocno zaznaczone kontury.
Źródło: Nowa Pinakoteka, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Niezwykłą zmianę przechodzi za to sztuka. Pojawiają się całkowicie innowacyjne style: impresjonizmimpresjonizmimpresjonizm i secesjasecesjasecesja. Celem tego pierwszego było przekazanie ulotnych chwil, skupienie się na powierzchowności. Pionierami i najbardziej znanymi twórcami byli Claude Monet i Vincent van Gogh. Secesja zaś, która największą popularnością cieszyła się na przełomie wieków, charakteryzowała się bogatym zdobnictwem i giętką linią. Najbardziej znanymi przedstawicielami tego nurtu byli Gustav Klimt oraz Alfons Mucha.
Alfons Mucha oraz inni malarze z niektórych własnych projektów zaczęli tworzyć reklamy (zobacz ilustrację poniżej). Połączenie dzieła znanego autora z zachęcającym wizualnie plakatem nakłaniało do zakupu produktu. Właśnie w czasach belle époque masowo zaczynają się pojawiać różnorakie sposoby promowania produktów.
R15lRfwreyl32
Ilustracja przestawia plakat na którym widoczna jest młoda kobieta, Jest ubrana w barwną suknię z wzorem. Ma długie, rude włosy spięte z tyłu. Na głowie ma ogromny wianek upleciony z maków i kłosów zboża. W ręce trzyma mały talerzyk z herbatnikami. W dolnej części plakatu widnieje zapis roku 1987. W górnej części znajduje się tytuł w języku francuskim.
Reklama BiscuitsLefèvre‑Utile, 1896 r. Francuskie przedsiębiorstwo Lefèvre‑Utile (LU) produkujące ciastka powstało w 1846 r. i jest obecne na rynku do dziś. Alfons Mucha przygotował dla firmy kalendarz reklamowy na rok 1897. W jaki sposób artysta podszedł do prezentacji marki?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
„Piękny wiek” XIX był czasem niezwykle pomyślnym dla Europy. Rozwijały się gospodarki, technologie, powstawały wynalazki w dziedzinie zdrowia i higieny, podejmowano pierwsze próby pomocy socjalnej, kobiety uniezależniały się od mężczyzn, pojawił się czas wolny. W belle époque tworzyło też wielu niezwykle zasłużonych dla współczesnej kultury pisarzy, malarzy i filozofów. Oczywiście nie można zapominać o negatywach. Częstym zjawiskiem była praca dzieci, a robotnikom nie zapewniano bezpiecznych warunków pracy, co często kończyło się osobistymi tragediami. Należy jednak przyznać, że „piękna epoka” przestawiła świat na tory, które doprowadziły społeczeństwo do obecnego poziomu rozwoju, to wtedy rozpoczęło się wiele przemian i procesów (np. emancypacja kobiet, normalizacja warunków pracy, rozwój technologii, rozwój nauki) które trwają do dzisiaj.
Warto pamiętać – postacie
Rhbl0u5aTFTSC
Ilustracja przedstawia oś czasu z ważnymi dla tego okresu postaciami:
1.Bracia Lumière; August Marie Louis (1862‑1954) i Louis Jean (1864‑1948) – francuscy wynalazcy, twórcy kinematografii, ich pierwszą produkcją był krótkometrażowy film „Wyjście robotników z fabryki”.
2. Pierre de Coubertin (1863‑1937) – historyk, pedagog, uważany za twórcę nowożytnych igrzysk olimpijskich, założyciel Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego.
3. Ludwik Pasteur (1822‑1895) – francuski biolog i chemik, prekursor mikrobiologii, opracował szczepionkę przeciwko wściekliźnie.
4. Robert Koch (1843‑1910) – niemiecki lekarz, odkrył bakterie wywołujące gruźlicę, cholerę; laureat Nagrody Nobla.
5. Joseph Conrad (1857‑1924) – angielski pisarz pochodzenia polskiego, jego twórczość to połączenie romantyzmu z pozytywizmem, najsłynniejsze dzieła to: „Szaleństwo Almayera” (1895), „Lord Jim” (1900), „Jądro Ciemności” (1902).
6. Mark Twain (1835- 1910) – amerykański pisarz, „ojciec amerykańskiej literatury”, najsłynniejsze utwory to : „Przygody Tomka Sawyera” (1876), „Książę i Żebrak” (1882), „Przygody Hucka Finna” (1884).
7. Fiodor Dostojewski (1821‑1881) – pisarz rosyjski, twórca prozy psychologicznej, jego najbardziej znane powieści to: „Zbrodnia i kara” (1866), „Idiota” (1869), „Biesy” (1872) oraz „Bracia Karamazow” (1880).
8. Lew Tołstoj (1828‑1910) – rosyjski powieściopisarz, przedstawiciel realizmu, najsłynniejsze utwory „Wojna i pokój” (1869), „Anna Karenina” (1877).
9. August Comte (1798‑1857) – francuski filozof, prekursor filozofii pozytywistycznej, zakładającej trzymanie się faktów a nie metafizyki.
10. Friedrich Nietzsche (1844‑1900) – niemiecki filozof, odrzucał on zasady prawne i moralne, wprowadzając kategorii ludzi oraz podkreślając siłę przemocy.
11. Claude Monet (1840‑1926) – malarz francuski, jeden z czołowych przedstawicieli impresjonizmu. Jego najsłynniejsze dzieła to: „Impresja, wschód słońca” (1872), „Dworzec Saint‑Lazare” (1877).
12. Vincent van Gogh (1853- 1890) – holenderski malarz impresjonistyczny, malował liczne portrety, pejzaże i autoportrety m.in. „Taras kawiarni w nocy” (1888), „Pokój van Gogha w Arles” (1888), „Gwieździsta noc” (1889) oraz liczne obrazy słoneczników.
13. Gustav Klimt (1862- 1918) – austriacki malarz, jeden z najbardziej znanych twórców secesyjnych, jego najsłynniejsze prace to: „Judyta z głową Holofernesa” (1901) oraz „Pocałunek” (1908).
14. Alfons Mucha (1860‑1939) – czeski malarz, twórca secesyjny, znany głównie z serii wizerunków kobiet wśród kwiatów, liści oraz symboli.
Ilustracja przedstawia oś czasu z ważnymi dla tego okresu postaciami:
1.Bracia Lumière; August Marie Louis (1862‑1954) i Louis Jean (1864‑1948) – francuscy wynalazcy, twórcy kinematografii, ich pierwszą produkcją był krótkometrażowy film „Wyjście robotników z fabryki”.
2. Pierre de Coubertin (1863‑1937) – historyk, pedagog, uważany za twórcę nowożytnych igrzysk olimpijskich, założyciel Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego.
3. Ludwik Pasteur (1822‑1895) – francuski biolog i chemik, prekursor mikrobiologii, opracował szczepionkę przeciwko wściekliźnie.
4. Robert Koch (1843‑1910) – niemiecki lekarz, odkrył bakterie wywołujące gruźlicę, cholerę; laureat Nagrody Nobla.
5. Joseph Conrad (1857‑1924) – angielski pisarz pochodzenia polskiego, jego twórczość to połączenie romantyzmu z pozytywizmem, najsłynniejsze dzieła to: „Szaleństwo Almayera” (1895), „Lord Jim” (1900), „Jądro Ciemności” (1902).
6. Mark Twain (1835- 1910) – amerykański pisarz, „ojciec amerykańskiej literatury”, najsłynniejsze utwory to : „Przygody Tomka Sawyera” (1876), „Książę i Żebrak” (1882), „Przygody Hucka Finna” (1884).
7. Fiodor Dostojewski (1821‑1881) – pisarz rosyjski, twórca prozy psychologicznej, jego najbardziej znane powieści to: „Zbrodnia i kara” (1866), „Idiota” (1869), „Biesy” (1872) oraz „Bracia Karamazow” (1880).
8. Lew Tołstoj (1828‑1910) – rosyjski powieściopisarz, przedstawiciel realizmu, najsłynniejsze utwory „Wojna i pokój” (1869), „Anna Karenina” (1877).
9. August Comte (1798‑1857) – francuski filozof, prekursor filozofii pozytywistycznej, zakładającej trzymanie się faktów a nie metafizyki.
10. Friedrich Nietzsche (1844‑1900) – niemiecki filozof, odrzucał on zasady prawne i moralne, wprowadzając kategorii ludzi oraz podkreślając siłę przemocy.
11. Claude Monet (1840‑1926) – malarz francuski, jeden z czołowych przedstawicieli impresjonizmu. Jego najsłynniejsze dzieła to: „Impresja, wschód słońca” (1872), „Dworzec Saint‑Lazare” (1877).
12. Vincent van Gogh (1853- 1890) – holenderski malarz impresjonistyczny, malował liczne portrety, pejzaże i autoportrety m.in. „Taras kawiarni w nocy” (1888), „Pokój van Gogha w Arles” (1888), „Gwieździsta noc” (1889) oraz liczne obrazy słoneczników.
13. Gustav Klimt (1862- 1918) – austriacki malarz, jeden z najbardziej znanych twórców secesyjnych, jego najsłynniejsze prace to: „Judyta z głową Holofernesa” (1901) oraz „Pocałunek” (1908).
14. Alfons Mucha (1860‑1939) – czeski malarz, twórca secesyjny, znany głównie z serii wizerunków kobiet wśród kwiatów, liści oraz symboli.
(z łac. emancipatio – wyzwolenie) uwolnienie się i uzyskanie równouprawnienia; słowo najczęściej używane w kontekście uniezależnienia się kobiet od mężczyzn w XIX w.
filozofia pozytywizmu
filozofia pozytywizmu
kierunek w filozofii, którego najbardziej znanym przedstawicielem był Auguste Comte; podkreślała znaczenie poznawania przez doświadczenie oraz praktycznego wymiaru filozofii
historyzm
historyzm
nurt w XIX w. architekturze polegający na naśladowaniu stylów minionych epok
impresjonizm
impresjonizm
(fr. impressionisme) nurt w sztuce charakteryzujący się dążeniem do odzwierciedlenia zmysłowych odczuć i momentów; najbardziej znani przedstawiciele to Claude Monet i Vincent van Gogh
naturalizm
naturalizm
(łac. naturalis - urodzony, naturalny) prąd w literaturze i sztuce charakteryzujący się próbą wiernego oddania zjawisk życia
secesja
secesja
(łac. secessio) nurt w sztuce powstały na przełomie XIX i XX w., charakteryzujący się bogatą ornamentyką rośliną oraz płynnymi liniami; najbardziej znani przedstawiciele to Gustav Klimt i Alfons Mucha
sufrażystka
sufrażystka
(ang. suffragist) aktywistka walcząca o prawa wyborcze dla kobiet pod koniec XIX i na początku XX w.
Słowa kluczowe
belle époque, emancypacja, sufrażystki, historyzm, impresjonizm, naturalizm, medycyna, wynalazki, telefon, prądy ideowe, świat w II połowie XIX w., świat na początku XX w., nowe ideologie w XIX w.
Bibliografia
T.C.W. Blanning, Zarys historii Europy XVIII, Warszawa 2004.
Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.
