Przeczytaj
Świat w cieniu wielkiego kryzysu
Opisz, jak zachowują się bezrobotni ukazani na zdjęciu.
Rok 1929 stanowi przełom w dziejach Europy i świata. Wraz z krachem na nowojorskiej giełdzie Wall Street skończył się okres prosperity gospodarczej, a społeczeństwa wielu państw po raz kolejny stanęły w obliczu poważnej zapaści. Kryzys szybko objął cały świat. Załamanie gospodarki przyniosło spadek dochodów tysiącom firm, upadek przedsiębiorstw i bankructwa, a przede wszystkim lawinowy wzrost bezrobocia we wszystkich krajach europejskich oraz w Stanach Zjednoczonych. Konsekwencje zapaści gospodarczej najbardziej odczuły Wielka Brytania, Francja i Niemcy. Najgorszy był rok 1932. O ile kraje uprzemysłowione dość szybko odrabiały straty wywołane recesją, o tyle w krajach rolniczych zapaść się przedłużała.
Kryzys ekonomiczny zakończył okres stabilizacji drugiej połowy lat 20., kiedy Europa zdawała się już wychodzić – zarówno pod względem gospodarczym, jak i politycznym – z czasów kryzysu wywołanego I wojną światową i odbudowywać swoją pozycję. Społeczeństwa za recesję winiły demokratyczne rządy. Doprowadziło to do dużych zmian. We Francji w 1932 r. umiarkowany gabinet został zastąpiony przez radykalnie lewicowy z Édouardem Herriotem jako premierem. W Wielkiej Brytanii nastąpiło przesunięcie ku partiom prawicowym (w wyborach w 1931 r. Partia Pracy straciła miejsca w parlamencie). Największe zmiany zaszły jednak w Niemczech. Na fali wielkiego kryzysu ekonomicznegowielkiego kryzysu ekonomicznego i wzrostu niezadowolenia społecznego do władzy doszła Narodowosocjalistyczna Partia Robotnicza Niemiec (NSDAP) z Adolfem Hitlerem jako kanclerzem (od stycznia 1933 r.) na czele.
Wskaż, w którym roku nastąpił największy wzrost bezrobocia.
Nowe wyzwania i nowe odpowiedzi
Opisz na podstawie sceny ukazanej na zdjęciu, na czym polegało składanie skargi na forum Ligi Narodów. Jak zachowują się członkowie delegacji chińskiej?
Wielki kryzys ekonomiczny przyniósł zasadnicze zmiany także na arenie międzynarodowej. Próby zaradzenia jego konsekwencjom na wiele lat zdeterminowały działania państw europejskich. Ponieważ szybkie rozprzestrzenienie się kryzysu w Europie było wynikiem globalizacji gospodarki, naturalną reakcją wielu państw było zamykanie się i ochrona własnego rynku wewnętrznego. Kwestie pokoju i przeciwdziałania konfliktom zeszły na dalszy plan. W 1931 r. Japonia zaatakowała MandżurięJaponia zaatakowała Mandżurię. Rozpoczął się w ten sposób powolny rozkład międzynarodowego porządku ustalonego na konferencji wersalskiej i doszło do złamania postanowień waszyngtońskich z 1922 roku. Działania Japonii nie spotkały się jednak z żadnymi sankcjami ze strony państw zachodnich. Pogrążona w kryzysie Europa była zbyt słaba, by przedsięwziąć kroki militarne na Dalekim Wschodzie lub chociażby nałożyć sankcje ekonomiczne. Wszystko to wiązało się z dodatkowymi kosztami, na które w obliczu zapaści gospodarczej nie można było sobie pozwolić. Coraz częściej, zamiast podejmować zdecydowane działania przeciwko tym, którzy dążyli do naruszenia podstaw pokoju na świecie, decydowano się na strategię łagodzenia konfliktów. Idea zbiorowego bezpieczeństwa, której wyrazicielem była Liga NarodówLiga Narodów, uległa załamaniu, a państwa powróciły do zasad tzw. starej dyplomacji, polegającej na tworzeniu sojuszy i układów. Próby podjęcia na nowo idei rozbrojeniarozbrojenia jako gwarancji zachowania pokoju na świecie kończyły się fiaskiem.
Czy przedstawiony na zdjęciu okręt jest okrętem pasażerskim, czy wojennym? Uzasadnij odpowiedź.
Przeciwdziałanie i lekceważenie
Powstanie Trzeciej RzeszyTrzeciej Rzeszy wprowadziło zasadnicze zmiany na europejskiej scenie politycznej. Początkowo Hitler nie poczynił żadnych stanowczych kroków przeciwko traktatowi wersalskiemutraktatowi wersalskiemu i nawet zapewniał na forum międzynarodowym o swoim poszanowaniu dla ustalonego w 1919 r. porządku. Jednocześnie dla nikogo nie było tajemnicą, że jednym z głównych haseł NSDAP była rewizja „dyktatu wersalskiego”, a to niechybnie wiązało się z zakwestionowaniem dotychczasowego układu stosunków międzynarodowych.
Dojście Hitlera do władzy wzbudziło zatem poruszenie opinii publicznej. W 1933 r. premier Włoch Benito Mussolini wysunął propozycję tzw. paktu czterechpaktu czterech, czyli układu dotyczącego współpracy Wielkiej Brytanii, Włoch, Niemiec i Francji w sprawie utrzymania pokoju. Ostatecznie pakt ten nie wszedł w życie.
Jaka funkcja Mussoliniego została podkreślona na zdjęciu? Zwróć uwagę na ubiór.
W styczniu 1935 r. zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego odbył się plebiscytplebiscyt w Zagłębiu Saary, w którym ponad 90 proc. mieszkańców opowiedziało się za przyłączeniem tego obszaru do Trzeciej Rzeszy. Na fali tego sukcesu Hitler ogłosił powszechną służbę wojskową i przekształcił dotychczasową armię zawodową w armię z poboru – Wehrmacht. Było to ewidentne złamanie traktatu wersalskiego, na mocy którego na Niemcy został nałożony obowiązek demilitaryzacji.
Porównaj ten samolot z samolotami, które służyły w niemieckich siłach zbrojnych w okresie I wojny światowej. Wskaż dwie cechy, które świadczą o tym, że ten ukazany na zdjęciu jest bardziej zaawansowany technologicznie.
Działanie Hitlera tym razem wywołały reakcję. Militaryzacja Niemiec została potępiona przez Ligę Narodów. Premierzy Wielkiej Brytanii (Ramsay MacDonald) Francji (Pierre‑Étienne Flandin) i Włoch (Benito Mussolini) podjęli próbę stworzenia wspólnego frontu wobec polityki Niemiec. Celem spotkania w Stresie w kwietniu 1935 r. było potwierdzenie zawartych przed dziesięciu laty traktatów reńskich oraz zagwarantowanie niezależności Austrii, z którą Hitler chciał połączyć Niemcy. Sygnatariusze zgodzili się również przeciwdziałać wszelkim ewentualnym próbom rewizji traktatu wersalskiego przez Trzecią Rzeszę w przyszłości.
Uzasadnij, że budynek ukazany na zdjęciu nadawał się na miejsce międzynarodowej konferencji. Podaj dwa argumenty.
Sojusz trzech mocarstw szybko się jednak rozpadł. Jeszcze w tym samym roku Wielka Brytania zdecydowała się na podpisanie układu morskiegoukładu morskiego z Niemcami. Na jego mocy Niemcy otrzymały pozwolenie na posiadanie floty stanowiącej 35 proc. tonażu floty brytyjskiej. W zamian za to Brytyjczycy otrzymali zapewnienie, że Hitler nie będzie ingerował w sprawy kolonii. Niemiecko‑brytyjski układ morski podważył jedność państw przeciwko ekspansjonistycznym dążeniom Hitlera (został bowiem zawarty bez porozumienia z Francją i Włochami) oraz stał się świadectwem tego, że Londyn przedkładał rozwiązania kompromisowe ponad bezpośrednią konfrontację. Stąd zaś było już blisko do polityki appeasementuappeasementu drugiej połowy lat 30.
Udowodnij, że przedstawiony na zdjęciu polityk jest członkiem nazistowskiej delegacji.
Oto jak podsumowuje sytuację w Europie lat 30. XX w. prof. Włodzimierz Borodziej:
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DuN8yXoFw
Film opowiadający o sytuacji w Europie na początku lat 30 XX wieku.
Słownik
plan rozłożenia na wiele lat spłaty przez Niemców kontrybucji nałożonej na mocy postanowień traktatu wersalskiego, wprowadzony w 1923 r., pomysłodawcą był amerykański finansista Charles Dawes
plan spłaty reparacji nałożonych na Niemcy po I wojnie światowej, opracowany w 1929 r. przez grupę rzeczoznawców pod przewodnictwem Owena Younga
państwo powstałe w 1933 r. po dojściu do władzy w Republice Weimarskiej Adolfa Hitlera, istniejące do końca II wojny światowej
(z wł. fascismo od fascio – wiązka, związek, z łac. fasces – wiązki, rózgi liktorskie) doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym we Włoszech, uznająca państwo za nadrzędną wartość i postulująca konieczność istnienia silnego przywództwa z pominięciem procedur parlamentarnych
atak Japonii dokonany w 1931 r. na znajdującą się pod wpływami chińskimi prowincję Mandżurię, zakończony podbojem tego obszaru i przekształceniem go w państwo marionetkowe pod kontrolą Japończyków – Mandżukuo
polityka redukcji lub eliminowania broni ofensywnej znajdującej się w posiadaniu poszczególnych państw
organizacja międzynarodowa powstała po zakończeniu I wojny światowej z inicjatywy amerykańskiego prezydenta Woodrowa Wilsona, mająca na celu utrzymanie pokoju na świecie, zakończyła swoją działalność w 1946 r.
traktat pokojowy podpisany po zakończeniu I wojny światowej z Niemcami, stał się on obiektem ogromnej krytyki ze strony Republiki Weimarskiej, dążącej do jego rewizji
układ między Niemcami, Włochami, Francją a Wielką Brytanią dotyczący wspólnego decydowania o sprawach państw europejskich, przedstawiony w 1933 r., ostatecznie nie został ratyfikowany i nie wszedł w życie
układ między Wielką Brytanią a Niemcami podpisany w 1935 r., na mocy którego Niemcy mogły rozbudowywać swoją flotę do poziomu 35 proc. tonażu floty brytyjskiej, w zamian za co zobowiązywały się do nieingerowania w sprawy kolonialne
spotkanie przedstawicieli Włoch, Francji i Wielkiej Brytanii we włoskiej miejscowości Stresa w 1935 r., miało na celu odnowienie postanowień konferencji w Locarno i ochronę niezależności Austrii
kryzys ekonomiczny zapoczątkowany przez krach na giełdzie nowojorskiej w 1929 r.; szybko rozprzestrzenił się na większość krajów i spowodował w nich wielką zapaść gospodarczą, kryzysy społeczne oraz polityczne
(z łac. plebiscitum – decyzja ludu) głosowanie mieszkańców danego terytorium w sprawie przynależności terytorialnej tego obszaru
konferencja trwająca w latach 1921–1922 w Waszyngtonie, w której udział wzięły mocarstwa europejskie oraz Chiny i Japonia; miała ona na celu uporządkowanie sytuacji na Dalekim Wschodzie i na Oceanie Spokojnym po zakończeniu I wojny światowej
konferencja międzynarodowa trwająca od 1932 do 1934 r., w której udział wzięły 32 państwa, głównie członkowie Ligi Narodów, ale także Związek Sowiecki i Stany Zjednoczone, a której celem była redukcja uzbrojenia; zakończyła się fiaskiem
porozumienie międzynarodowe zawarte w 1930 r. między Wielką Brytanią, USA, Japonią, Włochami i Francją dotyczące ograniczenia zbrojeń morskich i budowy okrętów
(ang. appeasement – zaspokajanie, uspokajanie, łagodzenie) polityka ustępstw prowadzona w latach 1935–1939 wobec zaborczych działań Trzeciej Rzeszy i Włoch przez rządy Wielkiej Brytanii i Francji
Słowa kluczowe
pakt czterech, rozbrojenie, konferencja w Stresie, wielki kryzys ekonomiczny, świat przed II wojną światową
Bibliografia
J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, PWN, Warszawa 2012.
Czasopismo „Goniec Śląski” nr 130, Katowice 1933.
Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.