Pierwsze pomysły

Historia idei „zjednoczenia Europy” sięga czasów Imperium Rzymskiego. Najpierw miało ono przebiegać w oparciu o dominację jednego z podmiotów. Taką ambicję mieli choćby cesarze rzymscy, ale również przywódcy świata chrześcijańskiego jak Karol Wielki czy Napoleon Bonaparte.

Powstanie w XVIII w. Stanów Zjednoczonych Ameryki, a następnie wybuch rewolucji francuskiej, której uczestnicy głosili hasła takich samych praw dla każdego bez względu na narodowość, kolor skóry czy wiarę, zaowocowały koncepcją Stanów Zjednoczonych Europy. Spośród ówczesnych Europejczyków popierali ją Marie Joseph La FayetteMJFMarie Joseph La Fayette i Tadeusz Kościuszko. Europa miała stać się federacjąfederacjafederacją – państwem związkowym kierowanym przez wspólny rząd.

MJF

Marie Joseph de La Fayette (1757–1834), francuski polityk i generał, jeden z przywódców rewolucji francuskiej, uczestniczył w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych Ameryki

RWp9Tk874QMyN

Zdjęcie przedstawia francuskiego generała i polityka Marie Joseph de la Fayette. Polityk ma lekko uniesioną brew, nad brązowymi oczami. Ma małe usta i nieduży nos. Jego ubiór składał się z trzech części: z marynarki o wydłużonych połach, z wysoko postawionym kołnierzem, kamizelki oraz wąskich spodni kończących się poniżej kolan. Spodnie są białe z czerwonym pasem. Do granatowej strojnej marynarki przyszyte są ozdobne, złote guziki. Strojne, złote są też mankiety i wykończenia ubioru. Na dłoniach polityka są skórzane, beżowe rękawiczki. W prawym ręku, trzyma zrolowany, lśniący, biały papier. Koszulę przyozdobił pofalowaną, błękitną chustą. Fryzura z siwych włosów ma charakterystyczne sięgające połowy ucha, wywinięte na zewnątrz loki. Uszy polityka są niewielkie. Marie Joseph de La Fayette, w ręku trzyma też charakterystyczny dla Rewolucji Francuskiej kapelusz. Czarny, z szerokim rondem przyozdobiony złotą lamówką i kolorami czerwonym i niebieskim. Kapelusz ozdabiają czerwone pióra. W tle portretu zachmurzone niebo o zmierzchu. Niebo jest jeszcze rozświetlone promieniami zachodzącego Słońca.

RcbmaZNeoeCYu1

Zdjęcie przedstawia filozofa i publicystę Richarda Coudenhove‑Kalergi. To mężczyzna w średnim wieku. Jest elegancko ubrany w białą koszulę z kołnierzem i marynarkę. Na szyi ma krawat w delikatną kratkę. Ma gładko przystrzyżone, uczesane jasne włosy. Krzaczaste brwi, ciemne, owalne oczy i niewielki nos.

W następnym pokoleniu federację europejską chciał budować Giuseppe MazziniGMGiuseppe Mazzini z pomocą organizacji Młoda Europa. Polskę reprezentowali w niej Joachim LelewelJLJoachim Lelewel i Szymon KonarskiSKSzymon Konarski. Pierwszym krokiem miało być obalenie monarchii, które obwiniano o skłócanie narodów. Jak się okazało, na realizację tego celu przyszło czekać aż do zakończenia I wojny światowej, a i tak rezygnacja z monarchii na rzecz republik nie przybliżyła wówczas Europy do idei zjednoczeniowej.

GM

Giuseppe Mazzini (1805–1872) przywódca konspiracyjnej, ponadnarodowej organizacji rewolucyjnej Młoda Europa, w której skład wchodziły m.in. Młode Niemcy, Młode Włochy, Młoda Francja, Młoda Hiszpania, Młoda Szwajcaria i Młoda Polska. Jeden z przywódców powstania włoskiego przeciw Austrii i Francji, które zakończyło się zjednoczeniem Włoch, nazywany w tym kraju „ojcem ojczyzny”

R1ddcec3YFDYF

Zdjęcie przedstawia portret Giuseppe Mazziniego. Mężczyzna ze zdjęcia jest elegancko ubrany w aksamitny garnitur. Ma duży nos, uszy i oczy. Głębokie zmarszczki mimiczne. Ma kamizelkę, aksamitną koszulę ze stójką i marynarkę. Jest szczupły. Ma zarost. Siwiejącą brodę i wąsy. Na głowie ma łysinę. Jest w średnim wieku. Siedzi na drewnianym krześle. Jest odwrócony bokiem do obiektywu aparatu fotograficznego. Na małym palcu dłoni mężczyzny błyszczy sygnet. Na szyi na długim srebrnym łańcuszku są zawieszone okulary.

JL

Joachim Lelewel (1786–1861) poseł na sejm w czasie powstania listopadowego 1830 roku, jeden z przywódców emigracji po upadku powstania i przywódca konspiracyjnej Młodej Polski

R1APWvo2omy3K

Zdjęcie przedstawia mężczyznę. Ten siedzący na krześle, elegancko ubrany człowiek jest myślicielem i pisarzem. Jest ubrany w czarną zapinaną na duże guziki marynarkę i kamizelkę. Biała koszula ma wywinięte na zewnątrz białe mankiety. Jej rozłożysty kołnierz jest zawiązany w węzeł. Stanowi ozdobę koszuli. Łokieć mężczyzny oparty jest na wypełnionym odręcznym pismem notatniku. O notatnik oparte jest też wieczne pióro mistrza. Spoczywa w kałamarzu. Joachim Lelewel podpiera głowę. Ma rozwichrzone włosy oraz starannie przystrzyżoną brodę z wąsami. Człowiek ze zdjęcia ma okrągłe oczy i niewielki nos, a także małe uszy.

SK

Szymon Konarski (1808–1839) oficer w powstaniu listopadowym, a po jego upadku – w konspiracyjnej Młodej Polsce; w 1838 r. aresztowany przez Rosjan za przygotowywanie powstania, rozstrzelany rok później w Wilnie

R1Q4vNlraG7wi

Zdjęcie przedstawia młodego, rudobrodego mężczyznę siedzącego na drewnianym krześle w celi. Ma bujną fryzurę. Jego ręce są skute metalowymi kajdankami o szerokich okuciach. Ma ubraną białą koszulę z kołnierzem, zapinaną na guziki. Na jego ramieniu położona jest brązowa kurtka z kołnierzem i brązowym okrągłym guzikiem. Niebieskie oczy są wpatrzone w dal.

W 1923 r. w Austrii Richard Coudenhove‑Kalergi opublikował książkę Pan‑Europa, w której proponował utworzenie Europejskiej Unii Państw od Polski do Portugalii, nazywając ją Unią Paneuropejską lub Stanami Zjednoczonymi Europy. Pierwszym celem tej organizacji miało być zapobieżenie kolejnej wojnie w Europie. Kalergi propagował wychowywanie młodzieży w duchu takich samych praw dla każdego człowieka, a w nacjonalizmienacjonalizmnacjonalizmie widział ideę, z pomocą której dyktatorzy obalają republiki i umacniają swoją władzę.

Poparcie dla idei PaneuropypaneuropejskiPaneuropy ogłosili wówczas m.in. fizyk Albert Einstein, pisarz Thomas Mann, przedstawiciele Czechosłowacji: prezydent Tomas Masaryk i premier Edvard Beneš, premierzy Fancji Aristide Briand i Edouard Herriot, a w Niemczech m.in. Konrad Adenauer, burmistrz Kolonii. W Polsce za federalizacją Europy opowiadała się m.in. Polska Partia Socjalistyczna (PPS).

Powojenne koncepcje

Amerykański historyk Charles Tilly obliczył, że między rokiem 1500 a 1800 europejskie państwa prowadziły wojny praktycznie bez przerwy – od 80% do 90% czasu. We wcześniejszych okresach było jeszcze gorzej. W wiekach XIX i XX wojny stały się rzadsze, ale bardziej krwawe z powodu postępów w technologii zabijania – w dwóch wielkich konfliktach wojennych w XX w. śmierć poniosło w nich odpowiednio 14 mln i 60 mln osób.

Jeszcze w czasie trwania II wojny światowej, w 1943 r., francuski polityk Jean MonnetJMJean Monnet, napisał:

JM

Jean Monnet (1888–1979) francuski polityk, m.in. w okresie międzywojennym zastępca sekretarza generalnego Ligi Narodów, czyli poprzedniczki Organizacji Narodów Zjednoczonych; ustąpił ze stanowiska rozczarowany jej nieskutecznością w przeciwstawianiu się konfliktom międzynarodowym; w czasie II wojny światowej był członkiem francuskiego rządu na uchodźstwie

Rwa80BZKxbx9K

Zdjęcie przedstawia sławnego francuskiego polityka Jeana Monnet. To mężczyzna w sile wieku. Ma łysinę i mały wąs. Ubrany jest w jesienne palto, jasną marynarkę, białą koszulę z kołnierzem i czarny, połyskujący krawat z aplikacją. Mężczyzna jest uśmiechnięty, wokół brązowych oczu ma liczne zmarszczki mimiczne. Nieliczne siwe włosy są gładko przystrzyżone i uczesane. Zdjęcie wykonano na zewnątrz. W tle, za politykiem znajduje się kamienica.

Rok po zakończeniu wojny, we wrześniu 1946 r., w podobnym duchu wypowiedział się też były premier brytyjski Winston Churchill. Rozwiązanie problemów kontynentu widział w utworzeniu Stanów Zjednoczonych Europy, ale bez udziału Wielkiej Brytanii, bo jego zdaniem to nacjonalizmy istniejące na kontynencie sprzyjają konfliktom militarnym. Z konkurencyjną koncepcją wystąpił Charles de GaulleCGCharles de Gaulle, który idee federacyjne uważał za nierealne. Nacjonalizm, dumę narodową i chęć dominowania nad innymi uważał za naturalne, a kontynent europejski widział jako „Europę ojczyzn” – konfederacjękonfederacjakonfederację pod przewodnictwem Francji jako trzeciej siły oprócz Związku Sowieckiego i Stanów Zjednoczonych.

CG

Charles de Gaulle (1890–1970) francuski generał, w czasie II wojny światowej stał na czele francuskiego oporu przeciw okupacji niemieckiej; po wojnie prezydent Francji.

RTTWaa2mf8eva

Zdjęcie przedstawia polityka w sile wieku. To Charles de Gaulle. Przysiadł na aksamitnej ławie. Ubrany jest w mundur wojskowy. Ma ozdobną czapkę z licznymi zdobieniami w kształcie liści. To francuskie kepi. Czapka o kształcie ściętego walca, wyposażona w daszek. Spod czapki wystają krótko ostrzyżone czarne włosy. Twarz generała jest pociągła, nos średniej budowy. Ma też duże uszy i niewielkie oczy. De Gaulle ma ubrane białe spodnie, białą koszulę, czarny krawat oraz marynarkę wojskową, zapięty szeroki czarny, skórzany pas z licznymi zdobieniami. Na prawym rękawie marynarki ma przypięte dwie srebrne gwiazdy. Ręce ma założone na brzuchu. Na ramionach ma białe wojskowe pagony. Charles de Gaulle był zasłużonym wojskowym, o czym świadczą liczne odznaczenia na ubraniu. W marynarce ma duże, zapinane na guziki kieszenie.

Początki integracji europejskiej

Pierwszym krokiem ku integracjiintegracjaintegracji europejskiej było utworzenie w 1948 r. Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC), której głównym zadaniem była koordynacja realizacji planu Marshallaplan Marshallaplanu Marshalla. W tym samym roku weszło w życie porozumienie o unii celnej zawarte przez kraje Beneluksu: Belgię, Holandię i Luksemburg. W maju 1949 r. w Londynie rządy dziesięciu państw europejskich (kraje Beneluksu, Francja Dania, Irlandia, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy) dały wyraz swojemu dążeniu do współpracy politycznej i utworzyły Radę EuropyRada EuropyRadę Europy - organizację, która istnieje do dziś.

Jednak najbardziej istotne dla europejskiej integracji działania związane były ze współpracą sześciu państw: Belgii, Holandii, Luksemburga, Francji, Republiki Federalnej Niemiec (RFN) i Włoch, których delegacje 14 kwietnia 1951 r. podpisały w Paryżu traktat ustanawiający Europejską Współpracę Węgla i Stali (EWWiS). Do projektu została też zaproszona Wielka Brytania, która ostatecznie nie przystąpiła do umowy, kierując się względami narodowej suwerennościsuwerennysuwerenności gospodarczej. Utworzono też organ sądowy –  Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z siedzibą w Luksemburgu z zadaniem interpretowania ewentualnych spornych kwestii wynikających z traktatu.

Rmgv6ctaAL4aH1

Zdjęcie ukazuje dwóch starszych mężczyzn ściskających sobie dłonie. Znajdują się w sali. Jeden z mężczyzn to kanclerz Niemiec Adenauer. Jest elegancko ubrany w czarny garnitur, białą koszulę i krawat. Ma siwe krótkie włosy zaczesane do tyłu. Jest odwrócony przodem do fotografa. Uwaga tego łysiejącego starszego człowieka skierowana jest ku nieco niższemu francuskiemu politykowi. Ma on siwe krótkie włosy, łysieje. Nosi krótki wąs.

EWWiS utworzona była z myślą o koordynacji działań w ramach dwóch kluczowych gałęzi powojennego przemysłu i stworzenia wspólnego rynku dla węgla i stali. Jej znaczenie było jednak znaczenie większe. Zainicjowana współpraca gospodarcza miała być de factode factode facto receptą na pokój w Europie. Jean Monnet, ekonomista francuski uważany za ojca integracji europejskiej,  uważał, że jeśli produkcja węgla i stali, surowców kluczowych w przemyśle militarnym, będzie współdzielona przez dwa najpotężniejsze kraje na kontynencie, zapobiegnie to wojnom w przyszłości. Wojna stanie się bowiem ekonomicznie nieopłacalna, co otworzy nowy etap we wzajemnych stosunkach między Francją a Niemcami.

Jean Monnet był osobiście zaangażowany w prace nad traktatem ustanawiającym EWWiS, a po jej utworzeniu został pierwszym przewodniczącym Wysokiej WładzyWysoka Władza EWWISWysokiej Władzy. To on był autorem koncepcji zjednoczenia Europy, którą w dniu 9 maja 1950 r. zaprezentował Robert Schuman, minister spraw zagranicznych Francji. Ideę podchwycili kanclerz Niemiec Konrad Adenauer oraz premier Alcide de Gasperi z Włoch. Rocznica przedstawienia planu Schumana, dzień 9 maja, obchodzony jest w krajach Unii Europejskiej jako Dzień Europy.

Ra3zF0zkjasUu

Zdjęcie przedstawia niemieckiego polityka Konrada Adenauera. To starszy mężczyzna. Niedużo siwych włosów ma zaczesanych do tyłu. Ma duży nos, niewielkie przylegające do głowy uszy i nieduże oczy. Ubrany jest w białą koszulę z kołnierzem i czarną marynarkę. U szyi ma zawiązany czarny, ozdobiony białymi rombami krawat. Zdjęcie wykonano na tle drewnianej ściany. Uchwycono też fragment białego klosza, stojącej lampy pokojowej.

R1OpGKdIsarqJ

Zdjęcie przedstawia dwóch polityków w sile wieku. Stoją na chodniku, przy zabudowanej kamienicami ulicy. Polityk po prawej stronie, wyższy ubrany w płaszcz, jest prawie łysy, uśmiechnięty. Trzyma w dłoniach charakterystyczny, modny, czarny melonik z atłasową kokardą. To Robert Schuman. Tożsamość towarzysza jest nieznana. Ma ubrany czarny frak z atłasowym kołnierzem. Ma też dużą białą muszkę pod szyją, białą koszulę i kamizelkę zapinaną na małe, czarne guziczki. Jest starannie uczesany, mimo postępującej łysiny. Robert Schuman, ma na nosie okulary w srebrnych oprawkach. oprócz melonika w dłoniach trzyma rękawiczkę. Ma zawiązany pod szyją krawat. Odznacza się on na białej koszuli. Obie postacie patrzą na drugą stronę ulicy.

R1cIWblO91ys4

Zdjęcie przedstawia polityka w średnim wieku. Ten człowiek nosi okulary w okrągłych, srebrnych oprawkach. Ma czarne, gęste, krótko ostrzyżone włosy, niewielki nos, małe uszy i silnie zarysowaną linię szczęki. Krawat zawiązany pod szyją, biała koszula i czarna marynarka podkreślają oficjalny charakter zdjęcia.

RNirJ7ustVMBs

Zdjęcie przedstawia pomnik Hołd ojcom założycielom Europy autorstwa rosyjskiego artysty Zuraba Tsereteli. Został odsłonięty dwudziestego października dwa tysiące dwunastego roku. Są to cztery posągi założycieli Europy, czyli Alcide'a de Gasperiego, Roberta Schumana, Jeana Monneta i Konrada Adenauera. Posągi ojców Europy wykonano z brązu, są rozmiarów naturalnych. To sylwetki eleganckich, ubranych w garnitury mężczyzn. Stoją wyprostowani. Wewnątrz okręgu gwiazd znajdujących się również na fladze Europy. Dzień jest słoneczny. W tle zdjęcia widoczne są zielone drzewa. Za posągiem znajdują się niewysokie, jasne mury.

Na fali entuzjazmu po powstaniu EWWiS, w marcu 1952 r., w Paryżu sześć państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy podpisały traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO). Planowana ponad półmilionowa europejska armia miała być jednolicie umundurowana w wszystkich krajach wspólnoty. Aby wyjaśnić kwestię jej organizacji i podporządkowania, cztery miesiące później, w lipcu 1952 r., deputowani EWWiS rozpoczęli prace nad projektem konstytucji europejskiej.

Dokument, który przygotowano w 1954 r., przewidywał utworzenie Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP), a także powstanie europejskiego, dwuizbowego parlamentu (Izbę Ludową mieli wybierać wszyscy obywatele wspólnoty, a Senat Europejski – deputowani do parlamentów narodowych) oraz rządu i prezydenta Europy wybieranego przez senatorów. Europejskiej Wspólnocie Politycznej miała podlegać m.in. wspólna polityka zagraniczna i obronna. Projekt powołania EWP (a co za tym idzie także ustalenia ogólnoeuropejskiej polityki) natrafił jednak na opór we francuskim Zgromadzeniu Narodowym. Większość jego deputowanych uznała za niesprawiedliwe równorzędne traktowanie Niemców, winnych zakończonej niecałą dekadę wcześniej II wojny światowej.

Z porażki EWO i powodzenia EWWiS wynikało, że gospodarka jest najskuteczniejszym motorem integracji europejskiej. Kolejna inicjatywa integracyjna wyszła od krajów BeneluksuBeneluksBeneluksu, a jej autorem był holenderski minister spraw zagranicznych Johan Willem Beyen. Jego plan, zgłoszony w  1955 r. na posiedzeniu Specjalnej Rady Ministrów EWWiS, zakładał utworzenie wspólnoty gospodarczej rozszerzonej o nowe zakresy wykraczające poza dotychczasowy wspólny rynek węgla, żelaza i stali, w tym w dziedzinie energii atomowej. Specjalna komisja, której przewodniczył belgijski minister Paul‑Henri Spaak, przygotowała konkretne propozycje. Raport, nazwany od jego nazwiska Raportem Spaaka, uzyskał aprobatę krajów tzw. Szóstki, które 25 marca 1957 r. podpisały w Rzymie traktaty powołujące do życia Europejska Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Obie te organizacje, wraz z istniejącą wcześniej EWWiS, stały się potem podstawą Wspólnoty Europejskiej, czyli Unii Europejskiej. Państwa członkowskie stopniowo ujednoliciły prawo, zniosły między sobą cła, zezwolono na swobodny przepływ osób, kapitałów towarów i usług oraz zdecydowano się prowadzić wspólnie politykę rolną, transportową i handlową wobec krajów trzecich.

RYTgoCcAyXMY3

Zdjęcie ukazuje dużą salę. Na ścianach i na suficie są malowidła. W sali stoi stół oraz eleganckie krzesła. Krzesła są obite niebieskim materiałem. Na oparciu są gwiazdy tworzące okrąg. To symbol Unii Europejskiej. W tle przy ścianie jest duży posąg mężczyzny w papieskich szatach i wysokim nakryciu głowy. Po lewej stronie zdjęcia znajdują się flagi różnych państw.

Choć integracja polityczna nie była oficjalnym celem powołania EWG, to faktycznie do tego prowadziła. Powołane przez traktat rzymski organy EWG (Rada EWG, Komisja, Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne) stopniowo zaczęły odgrywać rolę koordynującą wobec państw tworzących wspólnotę – tym bardziej, że powiększała się lista spraw przekazywany do decyzji EWG. Od końca lat 50. na konferencjach ministrów spraw zagranicznych ustalano wspólną politykę zagraniczną, na początku lat 70. zainicjowano stworzenie unii walutowej, w drugiej połowie lat 80. zdecydowano  m.in. o wspólnej polityce ochrony środowiska.

W kolejnych latach do EWG dołączyły Dania, Irlandia, Wielka Brytania (w 1973 r.), Grecja (w 1981 r.), Hiszpania i Portugalia (w 1986 r.), a w 1995 r. - Austria, Finlandia i Szwecja. Współpracujące ze sobą na partnerskich warunkach pastwa zachodnie wkrótce zaczęły wyraźnie wyprzedzać cywilizacyjnie wschodnią część Europy. Widoczne to było szczególnie w dostępie do dóbr materialnych i jakości życia codziennego.

Słownik

Słowa kluczowe

świat po II wojnie światowej, federacja, integracja, Unia Europejska, Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Gospodarcza, Rada Europy

Bibliografia

E. Dynia, Integracja europejska, Wydawnictwo: LexisNexis Polska, Warszawa 2004.

K. A. Wojtaszczyk, Integracja europejska. Wstęp, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006.

E. Latoszek, Integracja europejska. Mechanizmy i wyzwania, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 2007.

Wybór tekstów źródłowych do historii powszechnej po II wojnie światowej. 1945‑1955, część 1, t. 1, oprac. A. Basak, T. Marczak, Wrócław 1989.