Przeczytaj
Tło historyczne pierwszej emigracji politycznej z ziem polskich
Wiek XVIII stał się apogeum upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Nieudolne rządy ostatnich władców elekcyjnych doprowadziły do utraty suwerenności Polski. Państwa ościenne zaczęły decydować o jej sprawach wewnętrznych i polityce zagranicznej. Elekcja władcy, stanowienie prawa, a nawet doprowadzenie do końca obrad sejmu poddane zostało wpływom imperium rosyjskiego, Prus i Austrii. Na konsekwencje tych wydarzeń nie trzeba było długo czekać. Już w 1768 roku została zawiązana konfederacja barska sprowokowana przez rosyjskiego ambasadora Nikołaja Repnina, który wykorzystał spory powstałe wokół równouprawnienia dysydentówdysydentów, by osłabić pozycję władcy i obozu reform w kraju.
![Mapa konfederacji barskiej 1768‑1772. Przedstawia terytorium Rzeczpospolitej od 1768 roku. Obejmował on: Kurlandię, Inflanty, połockie, księstwo Żmudzkie, wileńskie, witebskie, mścisławskie, mińskie, nowogrodzkie, trockie, brzesko‑litewskie, wołyńskie, kijowskie, bełskie, ruskie, podolskie, bracławskie, lubelskie, krakowskie, sandomierskie, podlaskie, mazowieckie, płockie, rawskie, łęczyckie, kaliskie, poznańskie, inowrocławskie, chełmińskie, pomorskie, malborskie. Od północy i zachodu Rzeczpospolita graniczyła z Prusami, od południa z Austrią i Turcją, od wschodu i północnego wschodu z Imperium Rosyjskim. Wskazane są także terytoria opanowane przez wojska konfederackie: część wileńskiego i trockiego oraz całe sieradzkie i część południowa kaliskiego i łęczyckiego, a także fortece zdobyte przez konfederatów: Kraków, Częstochowa, Lanckorona. Siedziby Generalności: Preszów, Biała, Cieszyn. Miejsca bitew: Lanckorona (1768, 1771, 1772), Wiedeń 1768, Stołowicze 1768, Żytomierz 1768, Bar, 1768, Okopy Świętej Trójcy 1769, Częstochowa 1769, Kcynia 1770. Oraz tereny anektowane przez Austrię 1769‑1770, czyli Spisz.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RDis98FfZuRZz/1630407523/2fJVvuKHF0F20Tnp9qDB1EqSHJgs5Sjm.png)
Zastanów się, czy konfederaci mieli szansę na zwycięstwo w ówczesnej sytuacji międzynarodowej Rzeczypospolitej.
![Obraz przedstawia młodego mężczyznę w arystokratycznym stroju. Mężczyzna ma owalną twarz, jasne włosy ułożone nad uszami w loki.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1MwM8UarYKGo/1630407524/2TFC40gZ0rk5XGZLkiwky0aiAzqWE0A9.png)
Konfederacja barska była związkiem szlachty przeciwko imperium rosyjskiemu, królowi i dysydentom. Mimo zaangażowania szlachty konfederacja upadła i doprowadziła do pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku.
Konfederaci zostali aresztowani i wywiezieni do Kaługi, na zachód od Moskwy. Przebywali tam do roku 1773. Oficjalnym powodem zesłania była obraza majestatu carycy Katarzyny II. System represji stosowanych wobec uczestników konfederacji barskiej w postaci deportacji w głąb imperium rosyjskiego i na Syberię objął według szacunków około 15 tysięcy osób. Ukaz rosyjskiego Kolegium Wojny z 27 grudnia 1769 r. nakazywał wysyłkę konfederatów barskich z Kazania na Syberię. Trzy jego następne ukazy, z 18 października 1770 r., 2 lutego i 11 marca 1771 r., nakazały rekrutację konfederatów do pułków karabinierskich, dragońskich i kozackich, do batalionów garnizonowych albo na osiedlenie.
![Obraz przedstawia młodego mężczyznę w generalskim mundurze. Mężczyzna ma owalną twarz, ciemną oprawę oczu, wysokie czoło i ciemne włosy. Ma niewielkie wąsy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R4BwOU1cNuSkA/1630407524/1KhLvvvtLEH68e9R5H5IDsfa8qLhCPDJ.jpg)
ZsyłkiZsyłki i przymusowe wcielanie do wojska rosyjskiego stały się sygnałem do ucieczki z kraju. Konfederaci szukali schronienia w Turcji, Szwajcarii, Francji, Austrii i Saksonii. Największe polskie diaspory powstały w Dreźnie, Paryżu, Stambule i Wiedniu. Centrum emigracji stał się Wiedeń, gdzie znaleźli się przede wszystkim arystokraci i i szlachta galicyjska. W Paryżu zebrali się głównie wojskowi, którzy liczyli na pomoc Francji w dalszej walce z imperium rosyjskim. Część emigrantów ruszyła dalej, do Ameryki Północnej, gdzie wzięli udział w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Wśród nich zasłynął Kazimierz Pułaski.
Znajdź informacje, w jaki sposób Kazimierz Pułaski został upamiętniony w Stanach Zjednoczonych.
Pierwsza emigracja polityczna
![Obraz przedstawia dojrzałego mężczyznę w mundurze, z epoletami na ramionach. Mężczyzna ma pociągłą, szczupłą twarz, zadarty nos, wyłupiaste oczy. Ma ciemne włosy zaczesane do tyłu.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RTuKvNcFlLI5n/1630407525/T8hxEK5Iva0x6y0TStq9UzT2EyDtaJzW.jpg)
Kiedy po uchwaleniu Konstytucji 3 maja 1791 roku doszło do wojny z imperium rosyjskim w jej obronie, w 1792 roku szlachta doprowadziła w porozumieniu z Katarzyną II do zawiązania konfederacji targowickiejkonfederacji targowickiej. Z czasem przystąpił do niej król Stanisław August Poniatowski, co oznaczało koniec nadziei na zwycięstwo w wojnie z imperium rosyjskim. Wtedy część elit politycznych podjęła decyzję o ucieczce do Saksonii. Do Lipska i Drezna uciekli przywódcy obozu patriotycznego – Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Tadeusz Kościuszko. Wraz z nimi wyemigrowało kilkudziesięciu innych polityków i wojskowych, którzy obawiali się represji ze strony imperium rosyjskiego.
Zastanów się, dlaczego przyszły wódz insurekcji kościuszkowskiej zrezygnował z munduru generalskiego na rzecz chłopskiej sukmany.
Głównym ośrodkiem działalności emigracyjnej Polaków stała się Saksonia, w tym Lipsk, gdzie utworzono Komitet Polski. Jego zadaniem było przygotowanie powstania w kraju, organizowanie sieci spiskowej i uzyskanie pomocy ze strony rewolucyjnej Francji, gdzie działało kilkudziesięciu polskich oficerów z gen. Józefem Zajączkiem na czele.
Finis Poloniae
Upadek powstania kościuszkowskiego w 1794 roku doprowadził do trzeciego rozbioru Polski w 1795 roku.
![Mapa przedstawia podział ziem Rzeczpospolitej przez zaborców w trzech rozbiorach. Rosja. W wyniku I rozbioru (1772) utracono: województwo inflanckie, północną część województwa połockiego, województwa mścisławskie, witebskie i południowo‑wschodnią część województwa mińskiego (ok. 92 tys. km²). Utracone w II rozbiorze (1793): województwo kijowskie, bracławskie, część podolskiego, wschodnią część wołyńskiego i brzeskiego, pozostałą część województwa mińskiego i część wileńskiego. Utracone w III rozbiorze pozostałe ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego i ziemie na wschód od Bugu oraz obwód białostocki. Austria. Pierwszy rozbiór: południową Polskę po Zbrucz ze Lwowem, ale bez Krakowa oraz samorzutnie Spisz i powiaty nowotarski, nowosądecki i czorsztyński. Trzeci rozbiór: Lubelszczyzna, reszta Małopolski z Krakowem, część Podlasia i Mazowsza. Prusy. Pierwszy rozbiór: Prusy anektowały Warmię i Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie) bez Gdańska i Torunia. Drugi rozbiór: Prusy otrzymały Gdańsk i Toruń oraz województwa gnieźnieńskie, poznańskie, sieradzkie (z Wieluniem), kaliskie, płockie, brzeskokujawskie, inowrocławskie, ziemię dobrzyńską oraz części krakowskiego, rawskiego i mazowieckiego. Trzeci rozbiór: część Mazowsza z Warszawą, Podlasia i Litwy. Ponadto Prusy zajęły część województwa krakowskiego (m.in. teren dawniejszego księstwa siewierskiego), zwanego odtąd w Prusach Nowym Śląskiem.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R5K94uyONKrYh/1630407526/lFsknEDatertV4iZiCRrqtIgp1P6Pln5.png)
Następstwem upadku państwa była emigracja polityczna około czterech tysięcy osób.
Najliczniejszą grupę (około 1,6 tys.) stanowili żołnierze stacjonujący w polskich obozach wojskowych na terenie należącej do Turcji Mołdawii. W 1797 roku utworzyli Związek Wojskowy pod przywództwem brygadiera Joachima Deniski i podjęli nieudaną próbę insurekcji. Wskutek rozłamów wewnętrznych powstańcy w grupie około 200 żołnierzy przekroczyli granicę i 30 czerwca 1797 r. zostali rozbici w bitwie pod Dobronowicami przez armię austriacką.
Emigranci polityczni, którzy udali się do Francji, Włoch i Saksonii, podzielili się na dwie wrogie frakcje:
AgencjaAgencja – o umiarkowanych poglądach; z Franciszkiem Barssem, Karolem Prozorem i Józefem Wybickim na czele. Powstała w Paryżu w 1794 roku jako przedstawicielstwo insurekcji kościuszkowskiej. Głosiła program odbudowy niepodległego państwa polskiego, opartego na zasadach ustrojowych Konstytucji 3 maja. Sprzeciwiała się koncepcjom wywołania kolejnego powstania zbrojnego w kraju, wysuwanym przez Deputację PolskąDeputację Polską. W 1797 roku uzyskała zgodę od władz francuskich na organizację Legionów PolskichLegionów Polskich we Włoszech pod dowództwem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Przestała istnieć w 1802 roku.
Deputacja Polska – o radykalnych poglądach, została założona 22 sierpnia 1795 roku w Paryżu przez Franciszka Ksawerego Dmochowskiego, Józefa Dembowskiego, ks. Jędrzeja Mejera i Józefa Pawlikowskiego. Głosiła hasła zrównania wszystkich stanów oraz przyznania chłopom wolności osobistej. Dążyła do wywołania zbrojnego powstania na okupowanych ziemiach polskich i przeprowadzenia tam rewolucji społecznej wspieranej przez rewolucyjną Francję. Doprowadziło to do konfliktu z Agencją. Współpracowała z Towarzystwem Republikanów Polskich.
![Obraz przedstawia mężczyznę w mundurze, wjeżdżającego na koniu przez bramę. Za nim jadą kolejni wojskowi. Bramy pilnują dwaj żołnierze z karabinami z bagnetami.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rgt6c8e1afRTQ/1630407527/1f6Qx9pR5PNy3e74Pj577FRtCEmixCWE.png)
W latach 1797–1803 przez Legiony Polskie we Włoszech przeszło 21 tysięcy polskich żołnierzy i oficerów. Część z nich trafiła na Haiti, gdzie do dziś, w górskiej wsi Cazale – 40 kilometrów na północ od Port‑au‑Prince, żyją ludzie noszący polskie nazwiska. Rozwiązanie Legionów Polskich w 1807 roku spowodowało, że część emigrantów powróciła na ziemie ojczyste. Pozostali poparli Napoleona Bonapartego, uczestnicząc w powstaniu wielkopolskim z 1806 roku, służąc w armii francuskiej oraz przyczyniając się do powstania Księstwa Warszawskiego i jego armii. Powstanie Księstwa Warszawskiego położyło kres emigracji, choć na obczyźnie, w Szwajcarii, pozostał Tadeusz Kościuszko, który odrzucił współpracę zarówno z Napoleonem I, jak i z carem Aleksandrem I.
Słownik
polska organizacja polityczna założona w 1794 r. w Paryżu przez Franciszka Barssa jako oficjalne przedstawicielstwo insurekcji kościuszkowskiej
polska organizacja niepodległościowa, powstała w Paryżu 22 sierpnia 1795 r.; grupująca przedstawicieli radykalnego skrzydła emigracji, głosząca hasła zrównania wszystkich stanów i nadania wolności osobistej chłopom
inaczej innowiercy, protestanci, wyznawcy religii chrześcijańskich innych niż katolicka na terenie Rzeczypospolitej
polskie formacje wojskowe, tworzone z inicjatywy Jana Henryka Dąbrowskiego na terenie Włoch; ich celem była walka o niepodległość Polski u boku wojsk francuskich i włoskich w latach 1797–1807
pojęcie wywodzące się od konfederacji targowickiej, rozumiane współcześnie jako synonim zdrady
inaczej: wywózka, zesłanie, wygnanie, deportacja; wywiezienie skazanego w odległe, odludne miejsce o niskim stopniu rozwoju cywilizacyjnego i przymusowe przetrzymywanie; w polskiej historii najbardziej znanym miejscem zsyłki była Syberia