Tło historyczne pierwszej emigracji politycznej z ziem polskich

Wiek XVIII stał się apogeum upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Nieudolne rządy ostatnich władców elekcyjnych doprowadziły do utraty suwerenności Polski. Państwa ościenne zaczęły decydować o jej sprawach wewnętrznych i polityce zagranicznej. Elekcja władcy, stanowienie prawa, a nawet doprowadzenie do końca obrad sejmu poddane zostało wpływom imperium rosyjskiego, Prus i Austrii. Na konsekwencje tych wydarzeń nie trzeba było długo czekać. Już w 1768 roku została zawiązana konfederacja barska sprowokowana przez rosyjskiego ambasadora Nikołaja Repnina, który wykorzystał spory powstałe wokół równouprawnienia dysydentówdysydencidysydentów, by osłabić pozycję władcy i obozu reform w kraju.

R1MwM8UarYKGo1

Obraz przedstawia młodego mężczyznę w arystokratycznym stroju. Mężczyzna ma owalną twarz, jasne włosy ułożone nad uszami w loki.

Konfederacja barska była związkiem szlachty przeciwko imperium rosyjskiemu, królowi i dysydentom. Mimo zaangażowania szlachty konfederacja upadła i doprowadziła do pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku.

Konfederaci zostali aresztowani i wywiezieni do Kaługi, na zachód od Moskwy. Przebywali tam do roku 1773. Oficjalnym powodem zesłania była obraza majestatu carycy Katarzyny II. System represji stosowanych wobec uczestników konfederacji barskiej w postaci deportacji w głąb imperium rosyjskiego i na Syberię objął według szacunków około 15 tysięcy osób. Ukaz rosyjskiego Kolegium Wojny z 27 grudnia 1769 r. nakazywał wysyłkę konfederatów barskich z Kazania na Syberię. Trzy jego następne ukazy, z 18 października 1770 r., 2 lutego i 11 marca 1771 r., nakazały rekrutację konfederatów do pułków karabinierskich, dragońskich i kozackich, do batalionów garnizonowych albo na osiedlenie.

R4BwOU1cNuSkA1

Obraz przedstawia młodego mężczyznę w generalskim mundurze. Mężczyzna ma owalną twarz, ciemną oprawę oczu, wysokie czoło i ciemne włosy. Ma niewielkie wąsy.

ZsyłkizsyłkaZsyłki i przymusowe wcielanie do wojska rosyjskiego stały się sygnałem do ucieczki z kraju. Konfederaci szukali schronienia w Turcji, Szwajcarii, Francji, Austrii i Saksonii. Największe polskie diaspory powstały w Dreźnie, Paryżu, Stambule i Wiedniu. Centrum emigracji stał się Wiedeń, gdzie znaleźli się przede wszystkim arystokraci i i szlachta galicyjska. W Paryżu zebrali się głównie wojskowi, którzy liczyli na pomoc Francji w dalszej walce z imperium rosyjskim. Część emigrantów ruszyła dalej, do Ameryki Północnej, gdzie wzięli udział w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Wśród nich zasłynął Kazimierz Pułaski.

Pierwsza emigracja polityczna

RTuKvNcFlLI5n1

Obraz przedstawia dojrzałego mężczyznę w mundurze, z epoletami na ramionach. Mężczyzna ma pociągłą, szczupłą twarz, zadarty nos, wyłupiaste oczy. Ma ciemne włosy zaczesane do tyłu.

Kiedy po uchwaleniu Konstytucji 3 maja 1791 roku doszło do wojny z imperium rosyjskim w jej obronie, w 1792 roku szlachta doprowadziła w porozumieniu z Katarzyną II do zawiązania konfederacji targowickiejTargowicakonfederacji targowickiej. Z czasem przystąpił do niej król Stanisław August Poniatowski, co oznaczało koniec nadziei na zwycięstwo w wojnie z imperium rosyjskim. Wtedy część elit politycznych podjęła decyzję o ucieczce do Saksonii. Do Lipska i Drezna uciekli przywódcy obozu patriotycznego – Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Tadeusz Kościuszko. Wraz z nimi wyemigrowało kilkudziesięciu innych polityków i wojskowych, którzy obawiali się represji ze strony imperium rosyjskiego.

Głównym ośrodkiem działalności emigracyjnej Polaków stała się Saksonia, w tym Lipsk, gdzie utworzono Komitet Polski. Jego zadaniem było przygotowanie powstania w kraju, organizowanie sieci spiskowej i uzyskanie pomocy ze strony rewolucyjnej Francji, gdzie działało kilkudziesięciu polskich oficerów z gen. Józefem Zajączkiem na czele.

Finis Poloniae

Upadek powstania kościuszkowskiego w 1794 roku doprowadził do trzeciego rozbioru Polski w 1795 roku.

Następstwem upadku państwa była emigracja polityczna około czterech tysięcy osób.

Najliczniejszą grupę (około 1,6 tys.) stanowili żołnierze stacjonujący w polskich obozach wojskowych na terenie należącej do Turcji Mołdawii. W 1797 roku utworzyli Związek Wojskowy pod przywództwem brygadiera Joachima Deniski i podjęli nieudaną próbę insurekcji. Wskutek rozłamów wewnętrznych powstańcy w grupie około 200 żołnierzy przekroczyli granicę i 30 czerwca 1797 r. zostali rozbici w bitwie pod Dobronowicami przez armię austriacką.

Emigranci polityczni, którzy udali się do Francji, Włoch i Saksonii, podzielili się na dwie wrogie frakcje:

• AgencjaAgencjaAgencja – o umiarkowanych poglądach; z Franciszkiem Barssem, Karolem Prozorem i Józefem Wybickim na czele. Powstała w Paryżu w 1794 roku jako przedstawicielstwo insurekcji kościuszkowskiej. Głosiła program odbudowy niepodległego państwa polskiego, opartego na zasadach ustrojowych Konstytucji 3 maja. Sprzeciwiała się koncepcjom wywołania kolejnego powstania zbrojnego w kraju, wysuwanym przez Deputację PolskąDeputacja PolskaDeputację Polską. W 1797 roku uzyskała zgodę od władz francuskich na organizację Legionów PolskichLegiony Polskie we WłoszechLegionów Polskich we Włoszech pod dowództwem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Przestała istnieć w 1802 roku.

• Deputacja Polska – o radykalnych poglądach, została założona 22 sierpnia 1795 roku w Paryżu przez Franciszka Ksawerego Dmochowskiego, Józefa Dembowskiego, ks. Jędrzeja Mejera i Józefa Pawlikowskiego. Głosiła hasła zrównania wszystkich stanów oraz przyznania chłopom wolności osobistej. Dążyła do wywołania zbrojnego powstania na okupowanych ziemiach polskich i przeprowadzenia tam rewolucji społecznej wspieranej przez rewolucyjną Francję. Doprowadziło to do konfliktu z Agencją. Współpracowała z Towarzystwem Republikanów Polskich.

Rgt6c8e1afRTQ1

Obraz przedstawia mężczyznę w mundurze, wjeżdżającego na koniu przez bramę. Za nim jadą kolejni wojskowi. Bramy pilnują dwaj żołnierze z karabinami z bagnetami.

W latach 1797–1803 przez Legiony Polskie we Włoszech przeszło 21 tysięcy polskich żołnierzy i oficerów. Część z nich trafiła na Haiti, gdzie do dziś, w górskiej wsi Cazale – 40 kilometrów na północ od Port‑au‑Prince, żyją ludzie noszący polskie nazwiska. Rozwiązanie Legionów Polskich w 1807 roku spowodowało, że część emigrantów powróciła na ziemie ojczyste. Pozostali poparli Napoleona Bonapartego, uczestnicząc w powstaniu wielkopolskim z 1806 roku, służąc w armii francuskiej oraz przyczyniając się do powstania Księstwa Warszawskiego i jego armii. Powstanie Księstwa Warszawskiego położyło kres emigracji, choć na obczyźnie, w Szwajcarii, pozostał Tadeusz Kościuszko, który odrzucił współpracę zarówno z Napoleonem I, jak i z carem Aleksandrem I.

Słownik