Przeczytaj
Krajobraz pasa pojezierzy został ukształtowany w wyniku działalności lądolodu skandynawskiego. Pas pojezierzy reprezentuje rzeźbę młodoglacjalną, która jest efektem występowania ostatniego lądolodu skandynawskiego zlodowacenia wisly. Rzeźba młodoglacjalna nie jest taka sama na wszystkich pojezierzach.
Najdalszy zasięg lądolodu skandynawskiego wyznacza faza leszczyńska zlodowacenia wisły (ok. 20 tys. lat temu), która stanowi granicę między krajobrazami młodoglacjalnymi i staroglacjalnymi. Następne fazy wycofywania się tego lądolodu to: poznańska (mniej niż 19 000 lat), krajeńska (17 200 lat temu), pomorska (16 000–15 000 lat temu) i gardzieńska (14 500–14 000 lat temu), które dość dobrze są zauważalne w rzeźbie terenu.
Od północy pojezierza graniczą z pasem pobrzeży, a od południa z pasem nizin środkowopolskich. Wysokości bezwzględne pasa pojezierzy klasyfikują ten obszar do terenów nizinnych. Jednakże występuje obszar, który przekracza 300 m n.p.m. jest nim garb czołowo‑morenowy fazy poznańskiej. Najwyższym punktem w tej strefie jest Wieżyca (328,6 m n.p.m.), Dylewska Góra (312 m n.p.m.), Wzgórza Szeskie (Szeski Garb 842,85 m .n.p.m.) . Natomiast najniższy obszar w pasie pojezierzy znajduje się w okolicy Żuław (-1,8 m n.p.m.), w pasach geomorfologicznych Raczki Elbląskie do pasa nadmorskiego.
Do typowych cech młodoglacjalnej pojezierzy zalicza się:
- zróżnicowanie spadku, znaczne deniwelacje terenu.
- występowanie form akumulacji lądolodu np. ozy, drumliny, kemy, sandrysandry, wzgórza morenowe,
- występowanie licznych rynien polodowcowych oraz zagłębień bezodpływowych,
- występowanie złożonej i cały czas formującej się sieci dolinnej,
- obecność dużej liczby jezior, głównie polodowcowych,
- obecność głazów narzutowych,
- duże różnice wysokości względnych.
W Polsce zwyczajowo wyróżnia się trzy pojezierza: Pomorskie, Wielkopolskie i Mazurskie, które rozdzielone są dużymi formami powstałymi na skutek działalności lądolodu.
- Pojezierze Wielkopolskie od północy oddzielone jest Pradoliną Toruńsko‑Eberswaldzką, a od południa Pradoliną Warszawsko‑Berlińską. Powierzchnia terenu tego pojezierza została uformowana w wyniku działalności lądolodu skandynawskiego dwóch faz zlodowacenia wisły - leszczyńskiej i poznańskiej. Ten obszar był przykryty przez masy lodu najkrócej, dlatego występujące tu form polodowcowe nie są dużych wysokości. Dodatkowo działały tu dłuższy czas procesy denudacyjne, które powodowały wyrównywanie terenu. Ich skutkiem jest to, że teren ten jest najsłabiej pofałdowany. Występują tu równiny morenowe i denudacyjne, które dominują. Jest tu bardzo mało zagłębień bezodpływowych i jezior.
- Pojezierze Pomorskie od północy granicę stanowi pas moren czołowych, które powstały w czasie stagnacji lądolodu. Od południa granica tworzy Pradolina Toruńsko‑Eberswaldzka. Położone na północy tego pojezierza wzgórza morenowe są silnie pofałdowane, ponieważ na ten obszar najdłużej oddziaływał lądolód. Na terenie tego pojezierza znajduje się najwyższy punk pojezierzy polskich - Wieżyca (328,6 m n.p.m.). Południowe tereny tego pojezierza są mniej pofałdowane niż te z północy.
- Pojezierze Mazurskie położone pomiędzy wzniesieniami – Dylewska Góra (312 m n.p.m.) i Wzgórzami Szeskimi (309 m n.p.m.). Teren tego pojezierza jest lekko pofałdowany. Urozmaicony jest licznymi zagłębieniami moreny dennej, w której powstały jeziora. Przykładami takich jezior są: Śniardwy, Mamy i Niegocin. Na tym obszarze występuje również wiele głazów narzutowych. Występujące tu wały moren są zagęszczone, ponieważ było dość dużo postojów czoła lądolodu na tym obszarze oraz dodatkowo występował proces nakładania się moren młodszych na starsze.
W regionalizacji fizycznogeograficznej Polski noszą jednak inne nazwy. Na omawianym obszarze zostały wyróżnione dwie podprowincjepodprowincje: Pojezierza Południowobałtyckie oraz Pojezierza Wschodniobałtyckie. W ich obrębie wyróżniono 14 makroregionówmakroregionów. Są to: Pojezierze Zachodniopomorskie, Pojezierze Wschodniopomorskie, Pojezierze Południowopomorskie, Dolina Dolnej Wisły, Pojezierze Iławskie, Pojezierze Chełmińsko‑Dobrzyńskie, Pradolina Toruńsko‑Eberswaldzka, Pojezierze Lubuskie, Pojezierze Wielkopolsko‑Kujawskie, Pradolina Warciańsko‑Odrzańska, Wzniesienia Zielonogórskie, Pojezierze Leszczyńskie, Pojezierze Mazurskie, Pojezierze Litewskie.
Klimat pasa pojezierzy jest dość zróżnicowany. Wynika to głównie z odległości od morza i ukształtowania terenu.
Klimat pojezierzy | |
|---|---|
Pojezierze Pomorskie | klimat morski; charakteryzuje się znacznymi opadami oraz małym rocznymi amplitudami temperatury; największe opady występują w północno‑zachodnich zboczach wzniesień morenowych; wzniesienia te stanowią barierę, ponieważ zatrzymują chmury deszczowe docierające znad Atlantyku; na pozostałej część obszaru poza wzniesieniami opady są już mniejsze. |
Pojezierze Wielkopolskie | występuje bardzo mało opadów (najmniej w rejonie Kujaw), ponieważ dociera tu m.in. mniej wilgotnego powietrza; pojezierze to jest cieplejsze niż pomorskie, ponieważ nie dopływają do niego wilgotne i chłodne masy powietrza znad Bałtyku. |
Pojezierze Mazurskie | klimat kontynentalny; zazwyczaj opady są małe, natomiast roczne amplitudy temperatury powietrza są dość duże. |
Znajdujące się wzgórza morenowe w obrębie Pojezierza Pomorskiego i Pojezierza Mazurskiego uznawane są za działy wodne. Rzeki znajdujące się po północnej stronie tych wzgórz są krótkie i uchodzą bezpośrednio do Morza Bałtyckiego (np. Parsęta) lub Pregoły (np. Łyna) albo Niemna (np. Czarna Hańcza). Natomiast znajdujące się po stronie południowej tych wzgórz są dłuższe i uchodzą do Wisły, Odry lub ich dopływów. Jednakże jedna rzeka tj. Drwęca źródła ma po stronie północnej wzgórz morenowych, natomiast w późniejszym odcinku rzeka ta zmienia kierunek i uchodzi do Wisły, a nie jak pozostałe do Bałtyku albo rzek na północy.
Niektóre rzeki płyną pradolinami tzn. wykorzystują tylko część konkretnej pradoliny np. Noteć, Warta. Pradoliny powstały w miejscach długotrwałego postoju lądolodu, wzdłuż jego czoła. Położone są one w kierunku wschód‑zachód.
Głównymi glebami na obszarze pojezierzy są bielice, które występują na piaszczystych sandrach. Porośnięte są lasami iglastymi np. sosnowe Bory Tucholskie oraz Puszcza Notecka. Występują też gleby brunatne, które utworzyły się na glinach polodowcowych. Porastały je lasy liściaste i mieszane. Jednakże na skutek pozyskiwania obszarów pod uprawę przez człowieka zostały one wycięte. Miejscami proces wykształcenia gleby został zaburzony i właśnie w tych miejscach występują gleby płowe. W zagłębieniach bezodpływowych, jeziornych i starorzeczach spotykane są gleby bagienne. Porośnięte są one lasami łęgowymi i olsami. Niekiedy porastają je mchy, trzciny i turzyce, które tworzą torfowiska. Niekóre obszary tych gleb została osuszona, czego skutkiem było ich przekształcenie w bardzo żyzne czarne ziemie. Występują one głównie na Kujawach oraz w innych miejscach Pojezierza Wielkopolskiego. Czarne ziemie oraz mady, które utworzyły się w dolinach rzek wykorzystywane są głównie rolniczo.
W pasie pojezierzy wyróżnia się następujące typy krajobrazów naturalnych:
Słownik
to jeden z rodzajów regionalizacji, który polega na wydzieleniu na danej przestrzeni regionów fizycznogeograficznych, które są w pewnym stopniu powiązane ze sobą.
jednostka podziału fizycznogeograficznego Polski; w jego granicach mieści się obszar o podobnych cechach środowiskowo‑krajobrazowych, który różni się od obszarów sąsiednich; obejmuje obszar większy niż makroregion
jedna z jednostek podziału fizycznogeograficznego Polski; w jego granicach mieści się obszar o podobnych cechach środowiskowo‑krajobrazowych, który różni się od obszarów sąsiednich.
obszar o urozmaiconej rzeźbie terenu, charakteryzuje się typowymi cechami dla strefy młodoglacjalnej m.in. duża jeziorność, występowanie form powstałych w wyniku działalności lądolodu (sandry, ozy, kemy, rynny polodowcowe, zagłębienia bezodpływowe).
płaska powierzchnia terenu zbudowana ze żwirów i pisaków, które transportowane były przez wody z topnienia lądolodu; powstaje na przedpolu lądolodu na skutek postoju lub jego regresji.
jest to rozległe, niewysokie wzniesienie, które powstało z materiału transportowanego lub osadzanego przez lądolód.