Strefowość klimatyczna

Strefy klimatyczne to największe jednostki w podziale klimatycznym świata, stanowiące obszary, w których panują podobne warunki makroklimatyczne. Ich układ przestrzenny na kuli ziemskiej jest zbliżony do rozkładu stref oświetlenia Ziemi – międzyzwrotnikowej, dwóch umiarkowanych i dwóch polarnych.

Wynika to z faktu, że o rozkładzie stref klimatycznych decydują głównie czynniki astronomiczne, w tym przede wszystkim kulisty kształt Ziemi i jej położenie w stosunku do Słońca wpływające na zróżnicowanie kąta padania promieni słonecznych i dostawę energii. Jej bezpośrednim wyrazem jest zróżnicowanie temperatury powietrza, a pośrednim także intensywność wymiany wilgoci między powierzchnią Ziemi i atmosferą. Konsekwencją nierównomiernego dopływu promieniowania słonecznego do powierzchni Ziemi jest występowanie na kuli ziemskiej stref klimatycznych o równoleżnikowym (w przybliżeniu) układzie. 

ROjPwsGEVhQYB

Na mapie świata zaznaczono strefy klimatyczne. Strefa polarna to teren Antarktydy, Arktyki, Grenlandii, północnych krańców Kanady i Rosji. Strefa umiarkowana chłodna zajmuje pozostałe obszary kanady, niemal całą Skandynawię (oprócz Danii i południowych krańców Norwegii i Szwecji), większą część Rosji, a także południowy kraniec Ameryki Południowej. Strefa umiarkowana ciepła to tereny większości Stanów Zjednoczonych, Nowej Zelandii i fragmentu południowej Argentyny, szeroki pas obejmujący północną japonię, półwysep koreański, część Chin, Kazachstan i inne republiki centralnej Azji, Europę bez części północnej i południowej. Strefa podzwrotnikowa obejmuje niektóre fragment Stanów Zjednoczonych i Argentyny, Europę Południową, Maroko, Tunezję, Algierię, Turcję, Syrię, Liban, Irak, Chiny Środkowe i południową Japonię. Strefa zwrotnikowa to południe Stanów Zjednoczonych (z Kalifornią), Afryka saharyjska, Półwysep Arabski, subkontynent indyjski, Półwysep Indochiński, większość Australii, fragment Afryki z Namibią i RPA, północną Argentynę, Chile i Boliwię. Strefa podrównikowa to obszary meksyku i części Ameryki Środkowej i Południowej (z Brazylią i Kolumbią), północno‑wschodnia Australia, Tajwan, Kambodża, większość Afryki subsaharyjskiej, oprócz obszarów okolic Wybrzeża Kości Słoniowej i  Konga. Strefa równikowa obejmuje Amerykę Środkową z Jukatanem, Amerykę Południową w części Wenezueli, Amazonii, w Afryce Wybrzeże Kości Słoniowej i Kongo, Indonezja, Filipiny, Papua Nowa Gwinea.

W obrębie strefy klimatycznej elementy klimatu, zwłaszcza te, które bezpośrednio zależą od dopływu energii promieniowania słonecznego, wykazują pewne podobieństwo. Nie oznacza to jednak, że w granicach całej strefy panują jednorodne warunki klimatyczne. Elementy klimatu (np. intensywność insolacjiinsolacja, nasłonecznienieinsolacji, temperatura powietrza, wilgotność, zachmurzenie, suma opadów, globalna cyrkulacja powietrza, ciśnienie atmosferyczne i in.) są bowiem modyfikowane przez czynniki astrefowe, do których należą m.in. rozmieszczenie dużych obszarów morskich i lądowych, występowanie zimnych i ciepłych prądów morskich, pasma górskie, zwłaszcza o przebiegu południkowym, wysokości bezwzględne, regionalna cyrkulacja atmosferyczna (np. monsuny) i inne. W poszczególnych strefach klimatycznych Ziemi występują klimaty z przewagą cech morskich (oceanicznych), kontynentalnych i przejściowych, klimaty bardziej wilgotne lub bardziej suche. Dlatego w obrębie stref klimatycznych wyróżnia się odrębne typy klimatów, zależnie od cech rocznego przebiegu temperatury i opadów.

Mimo ścisłych związków między intensywnością dopływu energii promieniowania słonecznego a procesami zachodzącymi w atmosferze, granice stref klimatycznych nie pokrywają się w pełni z granicami stref oświetlenia Ziemi. Ich przebieg także jest modyfikowany przez wspomniane czynniki lokalne, astrefowe. Powodują one, zwłaszcza układ lądów i mórz oraz przebieg pasm górskich, m.in. odmienny przebieg stref na półkuli północnej i południowej.

Mimo że na mapach granice stref klimatycznych są zaznaczane liniami, w rzeczywistości mają one charakter szerokich, przejściowych pasów, w których cechy charakterystyczne dla jednej strefy stopniowo zanikają, przy jednoczesnym wzroście udziału cech drugiej strefy. Tylko w miejscach, gdzie pojawiają się wielkie pasma górskie o przebiegu równoleżnikowym, granice między strefami klimatycznymi są bardziej ostre, pozbawione szerokiej strefy przejściowej.

Klasyfikacje stref klimatycznych

Strefy klimatyczne wydzielane są na podstawie zróżnicowania elementów klimatu w odniesieniu do szerokości geograficznej. Autorzy poszczególnych klasyfikacji biorą jednak pod uwagę różne elementy klimatu – średnie miesięczne temperatury powietrza oraz wielkość i rozkład opadów rocznych (klasyfikacja Köppena – 5 stref klimatycznych), występowanie określonych mas powietrza w poszczególnych półroczach (klasyfikacja Alisowa – 7 stref klimatycznych), wielkość i rozkład opadów atmosferycznych oraz zmian temperatury powietrza w roku (klasyfikacja Okołowicza – 5 stref klimatycznych), globalne systemy cyrkulacji powietrza (klasyfikacja Flohna – 7 stref klimatycznych), bilans energetyczny (klasyfikacja Terjunga i Louiego – 7 stref klimatycznych).

Klasyfikacja Köppena

Najpowszechniej stosowanym na świecie podziałem stref klimatycznych jest klasyfikacja Köppena. Oparta jest ona na średnich miesięcznych temperaturach powietrza oraz wielkości i rozkładzie opadów rocznych. Zawiera 5 stref, w obrębie których wyróżniono kilkanaście typów klimatów.

Podstawowymi kategoriami utożsamianymi ze strefami klimatycznymi są:

A. klimaty tropikalne, w tym: klimat tropikalny lasów deszczowych (Af), klimat tropikalny monsunowy (Am), klimat sawann (Aw),

B. klimaty suche, w tym: klimat stepów (BSh, BSk), klimat pustyń (BWk, BWh),

C. klimaty umiarkowane ciepłe, w tym: klimat śródziemnomorski (Csa, Csb), klimat subtropikalny (Cfa, Cwa), klimat oceaniczny (Cfb), klimat umiarkowany z suchą zimą (Cwb), klimat subarktyczny oceaniczny (Cfc),

D. klimaty kontynentalne, w tym: klimat kontynentalny z gorącym latem (Dfa, Dwa, Dsa), klimat kontynentalny z ciepłym latem (Dfb, Dwb, Dsb), klimat kontynentalny subarktyczny/borealny (Dfc, Dwc, Dsc), klimat kontynentalny subarktyczny z nadzwyczaj mroźną zimą (Dfd, Dwd),

E. klimat polarny, w tym: klimat tundry (ET), klimat lądolodu (EF).

Rb0UpjGjXpdXq

Na mapie świata przedstawiona jest klasyfikacja klimatów Köppena. Za pomocą kolorów zaznaczono konkretne klimaty. Klimat tropikalny lasów deszczowych (Af) - to na przykład teren Malezji, Indonezji, Borneo, Filipin, Papui Nowej Gwinei, Zachodniej Amazonii, południowej Kolumbii, Północno‑wschodniego Peru. Klimat tropikalny monsunowy (Am) zajmuje między innymi pozostałą część Amazonii i północnej Brazylii, większość Półwyspu Indochińskiego. Klimat sawann (Aw)występuje między innymi w Brazylii środkowej, Ameryce Środkowej, środkowej Afryce, północnej Australii. Klimat stepów (BSh, BSk) występuje między innymi w Angoli, Botswanie, części Australii północnej i wschodniej, centralnych Indiach, w zachodnich Stanach Zjednoczonych. Klimat pustyń (BWk, BWh) jest między innymi w Afryce północnej i saharyjskiej, na Półwyspie Arabskim, w Iranie, w Australii zachodniej i środkowej, na południowo‑zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. Klimat śródziemnomorski (Csa, Csb) występuje w basenie Morza Śródziemnego. Klimat subtropikalny (Cfa, Cwa) między innymi występuje w południowo‑zachodnich Stanach Zjednoczonych z Florydą, w południowej Brazylii i północnej Argentynie, w Chinach, w północnych Indiach. Klimat oceaniczny (Cfb) - między innymi w Nowej Zelandii, południowo‑wschodniej Australii, południowej Japonii, Wielkiej Brytanii i Irlandii, Francji, krajach Beneluksu i zachodniej części Niemiec. Klimat umiarkowany z suchą zimą (Cwb) - między innymi w niektórych miejscach Brazylii, Wenezueli czy RPA. Klimat subarktyczny oceaniczny (Cfc) - między innymi w niektórych miejscach w Chile, Norwegii. Klimat kontynentalny z gorącym latem (Dfa, Dwa, Dsa) występuje między innymi w: niektórych częściach wschodniej kanady i Stanów Zjednoczonych, w środkowej Turcji. Klimat kontynentalny z ciepłym latem (Dfb, Dwb, Dsb) - między innymi w: północnej Japonii, Europie Środkowej , Wschodniej, częściowo w Rosji Azjatyckiej, w południowej części, na ziemiach granicznych Stanów Zjednoczonych i Kanady. Klimat kontynentalny subarktyczny/borealny (Dfc, Dwc, Dsc) - między innymi w: środkowej i północnej Skandynawii, północnej Kanadzie, większości Rosji Północnej. Klimat kontynentalny subarktyczny z nadzwyczaj mroźną zimą (Dfd, Dwd) - między innymi w: północno‑wschodniej Rosji.

Klasyfikacja Okołowicza

W Polsce jednym z najpowszechniej stosowanych podziałów stref klimatycznych jest klasyfikacja Okołowicza sporządzona na podstawie wartości i rozkładu typowych elementów klimatycznych – średniej temperatury powietrza w najcieplejszym i najchłodniejszym miesiącu oraz sumy opadów atmosferycznych i jej rocznego przebiegu. Oprócz tego przy jej sporządzaniu brano pod uwagę rozmieszczenie naturalnych zbiorowisk roślinnych oraz rozkład prądów morskich i zasolenia wód. Klasyfikacja Okołowicza zawiera 5 stref klimatycznych i kilkanaście typów klimatu:

1. klimaty równikowe – równikowy wybitnie wilgotny, podrównikowy wilgotny, podrównikowy suchy,

2. klimaty zwrotnikowe – wilgotny, pośredni, kontynentalny suchy, wybitnie i skrajnie suchy,

3. klimaty podzwrotnikowe – morski, pośredni, kontynentalny, kontynentalny suchy,

4. klimaty umiarkowane:

• ciepłe – wybitnie morski, morski, przejściowy, kontynentalny, wybitnie kontynentalny, kontynentalny suchy, kontynentalny wybitnie suchy, kontynentalny skrajnie suchy;

• chłodne – morski, przejściowy, kontynentalny, wybitnie kontynentalny, skrajnie kontynentalny),

5. klimaty okołobiegunowe – subpolarny, polarny.

W klasyfikacji uwzględniono również odmiany klimatu: monsunowe, wyżynne i górskie.

Ri1Zc2gd7m2hi

Na mapie świata przedstawiono klasyfikację stref klimatycznych według Okołowicza. Strefa klimatów równikowych dzieli się na podrównikowy suchy, podrównikowy wilgotny, równikowy wybitnie wilgotny. Miejsca występowania to między innymi: północna część Ameryki Południowej, Ameryka Środkowa, środkowa Afryka, Madagaskar, Archipelag Malajski, Nowa Gwinea, Filipiny, północna Australia. Strefa klimatów podzwrotnikowych obejmuje: klimat morski, śródziemnomorski, pośredni kontynentalny, kontynentalny suchym półpustynny, pustynny. Miejsca występowania to między innymi: środkowe i południowe USA, basen Morza Śródziemnego, Iran, Afganistan, środkowe i wschodnie Chiny, Japonia (bez Hokkaido), środkowe Chile, północna Argentyna, Urugwaj, południowe krańce RPA, południowe krańce Australii, Wyspa Północna Nowej Zelandii. Strefa klimatów zwrotnikowych obejmuje: klimat wilgotny, pośredni, kontynentalny suchy i skrajnie suchy, pustynny. Miejsca występowania to między innymi: północny Meksyk, Floryda, środkowa część Ameryki Południowej, Sahara, Półwysep Arabski, Indyjski i Indochiński, południowe Chiny, południowa Afryka, środkowa Australia. Strefa klimatów umiarkowanych ciepłych obejmuje klimat: morski, przejściowy, kontynentalny, kontynentalny suchy, półpustynny, pustynny. Miejsca występowania to między innymi: północne USA, południowa i środkowa Kanada, Europa bez południowej i północnej, środkowa Azja, Hokkaido. Strefa klimatów okołobiegunowych obejmuje: klimat subpolarny, polarny. Miejsca występowania to między innymi: Alaska, północne krańce Kanady, Grenlandia, północne krańce Eurazji, Antarktyda. Strefa klimatów umiarkowanych i chłodnych obejmuje: klimat kontynentalny, morski i przejściowy. Miejsca występowania to między innymi: południowa Argentyna, Europa Północna, część północnej Kanady, Azja północna, bez pasa najbardziej na północ.

Słownik