Strefy klimatyczne to największe jednostki w podziale klimatycznym świata, stanowiące obszary, w których panują podobne warunki makroklimatyczne. Ich układ przestrzenny na kuli ziemskiej jest zbliżony do rozkładu stref oświetlenia Ziemi – międzyzwrotnikowej, dwóch umiarkowanych i dwóch polarnych.
Wynika to z faktu, że o rozkładzie stref klimatycznych decydują głównie czynniki astronomiczne, w tym przede wszystkim kulisty kształt Ziemi i jej położenie w stosunku do Słońca wpływające na zróżnicowanie kąta padania promieni słonecznych i dostawę energii. Jej bezpośrednim wyrazem jest zróżnicowanie temperatury powietrza, a pośrednim także intensywność wymiany wilgoci między powierzchnią Ziemi i atmosferą. Konsekwencją nierównomiernego dopływu promieniowania słonecznego do powierzchni Ziemi jest występowanie na kuli ziemskiej stref klimatycznych o równoleżnikowym (w przybliżeniu) układzie.
ROjPwsGEVhQYB
W obrębie strefy klimatycznej elementy klimatu, zwłaszcza te, które bezpośrednio zależą od dopływu energii promieniowania słonecznego, wykazują pewne podobieństwo. Nie oznacza to jednak, że w granicach całej strefy panują jednorodne warunki klimatyczne. Elementy klimatu (np. intensywność insolacjiinsolacja, nasłonecznienieinsolacji, temperatura powietrza, wilgotność, zachmurzenie, suma opadów, globalna cyrkulacja powietrza, ciśnienie atmosferyczne i in.) są bowiem modyfikowane przez czynniki astrefowe, do których należą m.in. rozmieszczenie dużych obszarów morskich i lądowych, występowanie zimnych i ciepłych prądów morskich, pasma górskie, zwłaszcza o przebiegu południkowym, wysokości bezwzględne, regionalna cyrkulacja atmosferyczna (np. monsuny) i inne. W poszczególnych strefach klimatycznych Ziemi występują klimaty z przewagą cech morskich (oceanicznych), kontynentalnych i przejściowych, klimaty bardziej wilgotne lub bardziej suche. Dlatego w obrębie stref klimatycznych wyróżnia się odrębne typy klimatów, zależnie od cech rocznego przebiegu temperatury i opadów.
Mimo ścisłych związków między intensywnością dopływu energii promieniowania słonecznego a procesami zachodzącymi w atmosferze, granice stref klimatycznych nie pokrywają się w pełni z granicami stref oświetlenia Ziemi. Ich przebieg także jest modyfikowany przez wspomniane czynniki lokalne, astrefowe. Powodują one, zwłaszcza układ lądów i mórz oraz przebieg pasm górskich, m.in. odmienny przebieg stref na półkuli północnej i południowej.
Mimo że na mapach granice stref klimatycznych są zaznaczane liniami, w rzeczywistości mają one charakter szerokich, przejściowych pasów, w których cechy charakterystyczne dla jednej strefy stopniowo zanikają, przy jednoczesnym wzroście udziału cech drugiej strefy. Tylko w miejscach, gdzie pojawiają się wielkie pasma górskie o przebiegu równoleżnikowym, granice między strefami klimatycznymi są bardziej ostre, pozbawione szerokiej strefy przejściowej.
Klasyfikacje stref klimatycznych
Strefy klimatyczne wydzielane są na podstawie zróżnicowania elementów klimatu w odniesieniu do szerokości geograficznej. Autorzy poszczególnych klasyfikacji biorą jednak pod uwagę różne elementy klimatu – średnie miesięczne temperatury powietrza oraz wielkość i rozkład opadów rocznych (klasyfikacja Köppena – 5 stref klimatycznych), występowanie określonych mas powietrza w poszczególnych półroczach (klasyfikacja Alisowa – 7 stref klimatycznych), wielkość i rozkład opadów atmosferycznych oraz zmian temperatury powietrza w roku (klasyfikacja Okołowicza – 5 stref klimatycznych), globalne systemy cyrkulacji powietrza (klasyfikacja Flohna – 7 stref klimatycznych), bilans energetyczny (klasyfikacja Terjunga i Louiego – 7 stref klimatycznych).
Klasyfikacja Köppena
Najpowszechniej stosowanym na świecie podziałem stref klimatycznych jest klasyfikacja Köppena. Oparta jest ona na średnich miesięcznych temperaturach powietrza oraz wielkości i rozkładzie opadów rocznych. Zawiera 5 stref, w obrębie których wyróżniono kilkanaście typów klimatów.
Podstawowymi kategoriami utożsamianymi ze strefami klimatycznymi są:
A. klimaty tropikalne, w tym: klimat tropikalny lasów deszczowych (Af), klimat tropikalny monsunowy (Am), klimat sawann (Aw),
B. klimaty suche, w tym: klimat stepów (BSh, BSk), klimat pustyń (BWk, BWh),
C. klimaty umiarkowane ciepłe, w tym: klimat śródziemnomorski (Csa, Csb), klimat subtropikalny (Cfa, Cwa), klimat oceaniczny (Cfb), klimat umiarkowany z suchą zimą (Cwb), klimat subarktyczny oceaniczny (Cfc),
D. klimaty kontynentalne, w tym: klimat kontynentalny z gorącym latem (Dfa, Dwa, Dsa), klimat kontynentalny z ciepłym latem (Dfb, Dwb, Dsb), klimat kontynentalny subarktyczny/borealny (Dfc, Dwc, Dsc), klimat kontynentalny subarktyczny z nadzwyczaj mroźną zimą (Dfd, Dwd),
E. klimat polarny, w tym: klimat tundry (ET), klimat lądolodu (EF).
Rb0UpjGjXpdXq
Klasyfikacja Okołowicza
W Polsce jednym z najpowszechniej stosowanych podziałów stref klimatycznych jest klasyfikacja Okołowicza sporządzona na podstawie wartości i rozkładu typowych elementów klimatycznych – średniej temperatury powietrza w najcieplejszym i najchłodniejszym miesiącu oraz sumy opadów atmosferycznych i jej rocznego przebiegu. Oprócz tego przy jej sporządzaniu brano pod uwagę rozmieszczenie naturalnych zbiorowisk roślinnych oraz rozkład prądów morskich i zasolenia wód. Klasyfikacja Okołowicza zawiera 5 stref klimatycznych i kilkanaście typów klimatu: