Skąd bierze się tętnotętnotętno? Co jest jego źródłem i kiedy ulega ono zmianom? Wszystko rozpoczyna się w narządzie niepodlegającym naszej woli, zlokalizowanym w śródpiersiuśródpiersieśródpiersiu, wielkości naszej pięści i ważącym około pół kilograma. Serce człowieka, bo o nim mowa, jest niezwykle sprawnym narządem, który w ciągu przeciętnie długiego życia uderza średnio 2,5 miliarda razy. Jego wydajność pracy jest zależna od zmieniających się potrzeb metabolicznych. Kurczące się komorykomora sercakomory serca tłoczą krew do dwóch tętnic; tętnica płucna tłoczy krew odtlenowaną do płuc, a tętnica główna (aortaaortaaorta) transportuje utlenowaną krew z komory lewej do dużego krwiobiegukrwiobieg dużydużego krwiobiegu. Od aorty odchodzą mniejsze tętnice zaopatrujące w krew utlenowaną wszystkie narządy.

Objętość krwi wyrzucanej z serca podczas skurczu jednej komory nazywamy pojemnością wyrzutową serca. U dorosłego człowieka wynosi ona około 70 ml. Mnożąc tę wartość przez liczbę skurczów serca na minutę, uzyskamy pojemność minutowąpojemność minutowapojemność minutową serca. Na przykład serce dorosłego człowieka uderza średnio od 70 do 72 razy na minutę, co daje pojemność minutową serca wynoszącą ok. 5 l.

Tętno (puls) to rytmiczne rozciąganie się ścian naczyń tętniczych, gdy są wypełniane krwią tłoczoną z serca w czasie skurczu komór. Fala powstającego w ten sposób zwiększonego ciśnienia krwi w tętnicach rozchodzi się ku obwodowi. Bardzo łatwo można dokonać pomiaru tętna (własnego lub innej osoby) na dowolnej tętnicy biegnącej pod skórą. Najczęściej badanie wykonuje się na tętnicy promieniowej po wewnętrznej stronie nadgarstka, a także na tętnicy szyjnej lub na tętnicy ramiennej na wyprostowanej ręce po wewnętrznej stronie łokcia. Pomiar tętna pozwala na badanie pracy serca bez użycia skomplikowanej aparatury.

• u płodu: od 110 do 150 uderzeń/min;

• u niemowlęcia: 130 uderzeń/min;

• u dziecka: 100 uderzeń/min;

• u nastolatka: 85 uderzeń/min;

• u dorosłego: 70 uderzeń/min;

• u osoby starszej: 60 uderzeń/min.

Tętno w spoczynku, w temperaturze pokojowej i komfortowych warunkach psychiczno‑fizycznych wynosi około 70 uderzeń na minutę. Tętno zmienia się w sytuacjach stresowych i emocjonalnych (strach, gniew, radość) lub podczas intensywnych ćwiczeń fizycznych, a także jeśli przebywamy w pomieszczeniu o wyższej temperaturze. Wpływ na nie ma również stan chorobowy. W stanach gorączkowych serce przyspiesza i może uderzać nawet 100 razy na minutę.

Zbyt wysokie tętno, osiągające częstotliwość powyżej 100 uderzeń na minutę, może być spowodowane przez wiele czynników, zarówno fizjologicznych, jak i chorobowych. Wśród przyczyn można wymienić np. wysiłek fizyczny, stres, gorączkę, nadczynność tarczycy, niedokrwistość, przyjmowane leki. Wysokie tętno może być również objawem zaburzeń rytmu serca. Wówczas towarzyszą mu dodatkowo uczucie kołatania serca, zawroty głowy czy omdlenia. Sposób obniżania tętna zależy przede wszystkim od przyczyny i polega na jej leczeniu i usunięciu.

Choć za przyśpieszoną pracę serca przyjmuje się wartość powyżej 100 uderzeń na minutę, wiele wskazuje na to, że nawet niewielkie przewlekłe podwyższenie tętna w spoczynku może wpływać na długość życia. Coraz częściej przekonują o tym kardiolodzy. Podwyższone tętno spoczynkowe zaczyna być uznawane za czynnik ryzyka sercowo‑naczyniowego, podobnie jak nadciśnienie czy wysoki poziom cholesterolucholesterolcholesterolu. Dobrym sposobem na obniżenie tętna jest regularna aktywność fizyczna, dostosowana do wieku i kondycji człowieka. Ze względu na to, że otyłość i nadwaga powodują przyśpieszenie pracy serca, istotne jest utrzymywanie właściwej masy ciała. Trzeba także stosować dietę, obniżać poziom cholesterolu oraz leczyć nadciśnienienadciśnienienadciśnienie i stany zapalne. Parametry prawidłowego tętna są różne dla osób w różnym wieku oraz zależą od stanu fizjologicznego człowieka.

W celu obniżenia tętna zaleca się:

• regularną aktywność fizyczną, najczęściej uwzględniającą 150 min tygodniowo umiarkowanej aktywności lub 75 min intensywnej aktywności bądź ich kombinację/od 150 do 250 min wysiłku tygodniowo/30 min umiarkowanego wysiłku przez większość dni w tygodniu;

• utrzymanie prawidłowej wagi ciała (oraz stosowanie treningów i/lub diety w tym celu);

• odpowiednią, zbilansowaną dietę;

• zaprzestanie palenia;

• unikanie silnych fizycznych i psychicznych czynników stresowych (silnych emocji, używek);

• zapobieganie innym czynnikom ryzyka chorób sercowo‑naczyniowych (obniżenie cholesterolu, leczenie nadciśnienia tętniczego).

Niski puls (poniżej 50 uderzeń na minutę) może wynikać z chorób serca, m.in. przebytego zawału. Ponadto może być wywołany stosowaniem leków zwalniających akcję serca, zaburzeniem gospodarki elektrolitowej, chorobami neurologicznymi lub niedoczynnością tarczycy oraz zaburzeniem przewodnictwa w obrębie mięśnia sercowego. Niskie tętno może występować także u osób uprawiających sport jako wynik adaptacji do wysiłku. Leczenie polega przede wszystkim na terapii przyczynowej i odstawieniu lub zmniejszeniu dawki leków, które powodują obniżenie tętna.

U osoby zdrowej i sprawnej fizycznie po aktywności fizycznej tętno powinno szybko wrócić do normy. Niskie tętno spoczynkowe jest typowe dla osób regularnie uprawiających sport i aktywnych fizycznie. Jednak osoby nienależące do tej grupy powinny skonsultować niski puls z lekarzem. Niskie tętno może być wynikiem nieprawidłowości w budowie serca, nasilonego ciśnienia śródczaszkowego czy też wiązać się z innymi chorobami metabolicznymi.

Słownik