Przeczytaj
Kultura masowa. Krytyka i obronaPrzez kulturę mas rozumiem ogół kulturalnych dóbr konsumpcyjnych oddanych do dyspozycji publiczności w najszerszym rozumieniu tego słowa… za pomocą masowego komunikowania w ramach cywilizacji technicznej. (…) Zgodnie z najogólniej przyjętym znaczeniem pojęcie kultury masowej odnosi się do zjawisk współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz do jednolitych form zabawowej, rozrywkowej działalności wielkich mas ludzkich.
Źródło: Antonina Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa 1980, s. 95–105.
Proces kształtowania kultury masowej
Kultura masowa jest wytworem procesów zachodzących w dziewiętnastowiecznych społeczeństwach kapitalistycznych.
Cechy kultury masowej
Cechy kultury masowej wynikają z jej specyfiki – z faktu, że zaspokaja zróżnicowane gusta i potrzeby masowej rzeszy odbiorców: osób w różnym wieku, o wykształceniu od najniższego po najwyższe. A także o zróżnicowanych doświadczeniach w zakresie konsumpcji kulturalnej, pochodzących ze wsi, z małych i dużych miast, należących do bardzo różnych grup społecznych.
Przymiotnik „masowa” odnosi się raczej do bliżej nieokreślonej liczby odbiorców, przekraczających w zglobalizowanym świecie granice państw i kontynentów. Nie oznacza zatem jednolitości społeczno-kulturowej. W kulturze masowej obowiązuje bowiem reguła „dla każdego coś dobrego”, podobnie jak w produkcji innych dóbr konsumpcyjnych, zróżnicowanych pod względem jakości, trwałości, ceny, designu, a także wieku, płci oraz sytuacji społecznej i ekonomicznej odbiorcy., treści Treści kultury masowej mają charakter wystandaryzowany – aby były interesujące dla jak najliczniejszej grupy odbiorców. Organizacja wytwarzania dóbr kultury masowej przypomina produkcję innych dóbr oferowanych przez gospodarkę rynkową. „Przemysły kulturowe” odgrywają coraz większą rolę we współczesnym społeczeństwie. Podobnie jak w innych dziedzinach gospodarki, nadawca musi dysponować wiedzą o potencjalnych odbiorcach przekazu, rozpoznawać ich preferencje, gusta. Na tej podstawie dostosowuje treść przekazu do popytu zgłaszanego przez odbiorców. Można to osiągnąć co najmniej na dwa sposoby.
1. Tworzenie przekazu, którego odbiór wymaga minimalnych kompetencji kulturowych potencjalnego odbiorcy. Widoczny wzrost jakości treści kultury masowej jest warunkowany wzrostem tych kompetencji u odbiorcy. To z kolei wynika z coraz wyższego poziomu scholaryzacji i uczestnictwa w kulturze.
2. Sposób niewykluczający pierwszego. Adresowanie konkretnego przekazu do precyzyjnie zdefiniowanego odbiorcy (o określonych preferencjach wyrażających posiadane przez odbiorcę zainteresowania). Możliwe jest to poprzez tworzenie odpowiednich kanałów telewizyjnych, programów radiowych itp.
Miłośnik muzyki poważnej lub hobbysta interesujący się historią swego kraju czy historią powszechną, podobnie jak odbiorca interesujący się programami kulinarnymi czy życiem gwiazd, bez trudu znajdzie w ofercie prasowej, radiowej, telewizyjnej – nie mówiąc już o internecie – programy zaspokajające najwybredniejsze gusta., oddziaływanie Historycznie rzecz ujmując, coraz nowsze środki przekazu ograniczają w jakiejś mierze zasięg tradycyjnych mediów: prasy i książek. Pierwszym takim medium była telewizja. Obecnie rolę dystrybutora wszelkich treści przejmuje internet.
Praktycznie znosi to ograniczenia czasu i przestrzeni. Zdarzenie odległe o tysiące kilometrów staje się natychmiast informacją dostępną dla każdego potencjalnego użytkownika mediów (media pozwalają obserwować zjawiska i zdarzenia w czasie rzeczywistym). Dzieje się tak w przypadku katastrof naturalnych, wojen czy ataków terrorystycznych. Dzięki współczesnym mediom istnieje możliwość poznania najwybitniejszych prezentacji dawnych i współczesnych twórców kultury wysokiej: widowisk operowych, koncertów solowych artystów czy dzieł szeroko rozumianych sztuk plastycznych, podobnie jak folkloru, sztuki ludowej z różnych regionów czy kontynentów. Oddziaływanie kultury masowej w jej obecnym kształcie charakteryzuje nie tylko zakres treści, ale również zasięg. Ma ona bowiem demokratyczny charakter. Praktycznie każdy ma możliwość korzystania z mediów. Chociaż mają one najczęściej komercyjną formę, koszt dostępu do konkretnego medium nie przekracza możliwości ekonomicznych indywidualnego odbiorcy.
odbiorcy
Odbiorcy treści kultury masowej stanowią publiczność rozproszoną lub pośrednią (w odróżnieniu od publiczności bezpośrednio uczestniczącej w spektaklach, koncertach, widowiskach sportowych). Innymi słowy przekaz dociera do jednostek, ewentualnie małych grup (rodzin, grup przyjaciół, w zaciszu domowym lub w jakiejś względnie izolowanej przestrzeni: klubie, na ławkach parkowych etc).
Przymiotnik „masowa” odnosi się raczej do bliżej nieokreślonej liczby odbiorców, przekraczających w zglobalizowanym świecie granice państw i kontynentów. Nie oznacza zatem jednolitości społeczno-kulturowej. W kulturze masowej obowiązuje bowiem reguła „dla każdego coś dobrego”, podobnie jak w produkcji innych dóbr konsumpcyjnych, zróżnicowanych pod względem jakości, trwałości, ceny, designu, a także wieku, płci oraz sytuacji społecznej i ekonomicznej odbiorcy.
treści
Treści kultury masowej mają charakter wystandaryzowany – aby były interesujące dla jak najliczniejszej grupy odbiorców. Organizacja wytwarzania dóbr kultury masowej przypomina produkcję innych dóbr oferowanych przez gospodarkę rynkową. „Przemysły kulturowe” odgrywają coraz większą rolę we współczesnym społeczeństwie. Podobnie jak w innych dziedzinach gospodarki, nadawca musi dysponować wiedzą o potencjalnych odbiorcach przekazu, rozpoznawać ich preferencje, gusta. Na tej podstawie dostosowuje treść przekazu do popytu zgłaszanego przez odbiorców. Można to osiągnąć co najmniej na dwa sposoby.
1. Tworzenie przekazu, którego odbiór wymaga minimalnych kompetencji kulturowych potencjalnego odbiorcy. Widoczny wzrost jakości treści kultury masowej jest warunkowany wzrostem tych kompetencji u odbiorcy. To z kolei wynika z coraz wyższego poziomu scholaryzacji i uczestnictwa w kulturze.
2. Sposób niewykluczający pierwszego. Adresowanie konkretnego przekazu do precyzyjnie zdefiniowanego odbiorcy (o określonych preferencjach wyrażających posiadane przez odbiorcę zainteresowania). Możliwe jest to poprzez tworzenie odpowiednich kanałów telewizyjnych, programów radiowych itp.
Miłośnik muzyki poważnej lub hobbysta interesujący się historią swego kraju czy historią powszechną, podobnie jak odbiorca interesujący się programami kulinarnymi czy życiem gwiazd, bez trudu znajdzie w ofercie prasowej, radiowej, telewizyjnej – nie mówiąc już o internecie – programy zaspokajające najwybredniejsze gusta.
oddziaływanie
Historycznie rzecz ujmując, coraz nowsze środki przekazu ograniczają w jakiejś mierze zasięg tradycyjnych mediów: prasy i książek. Pierwszym takim medium była telewizja. Obecnie rolę dystrybutora wszelkich treści przejmuje internet.
Praktycznie znosi to ograniczenia czasu i przestrzeni. Zdarzenie odległe o tysiące kilometrów staje się natychmiast informacją dostępną dla każdego potencjalnego użytkownika mediów (media pozwalają obserwować zjawiska i zdarzenia w czasie rzeczywistym). Dzieje się tak w przypadku katastrof naturalnych, wojen czy ataków terrorystycznych. Dzięki współczesnym mediom istnieje możliwość poznania najwybitniejszych prezentacji dawnych i współczesnych twórców kultury wysokiej: widowisk operowych, koncertów solowych artystów czy dzieł szeroko rozumianych sztuk plastycznych, podobnie jak folkloru, sztuki ludowej z różnych regionów czy kontynentów. Oddziaływanie kultury masowej w jej obecnym kształcie charakteryzuje nie tylko zakres treści, ale również zasięg. Ma ona bowiem demokratyczny charakter. Praktycznie każdy ma możliwość korzystania z mediów. Chociaż mają one najczęściej komercyjną formę, koszt dostępu do konkretnego medium nie przekracza możliwości ekonomicznych indywidualnego odbiorcy.
Kultura masowa (popularna) a kultura elitarna (wysoka)
![Ilustracja przedstawia plakat. Prezentuje obejmującą się parę kobiety i mężczyzny. Pod spodem jest napis Makbet. Wiliam Szekspir.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rpwus0X8b1tna/1645623788/10WJ8ZEWhp9h7oU11EGACdZ3nTcikUZt.jpg)
Zastanów się, gdzie w tym konkretnym przypadku przebiega granica, która decyduje o tym, czy wydarzenie należy do kultury masowej, czy wysokiej.
Badacze kultury wkładają dużo wysiłku w odróżnienie kultury masowej od kultury elitarnej.
A Theory of Mass CultureOd około stu lat kultura zachodnia tak naprawdę składa się z dwóch kultur: tradycyjnej (nazwijmy ją kulturą wysoką), odnotowywanej w podręcznikach, oraz kultury masowej (…). Kultura masowa rozwinęła także własne środki przekazu (…): radio, filmy, komiksy, kryminały, science fiction, telewizja. Czasem bywa nazywana kulturą popularną (…).
Źródło: Dwight Macdonald, A Theory of Mass Culture, „Diogenes” 1953, nr 1(3), s. 1.
Między tymi dwoma typami kultury nie można jednak wyznaczyć ostrej i trwałej granicy. Wpływa na to wiele czynników:
kultura masowa korzysta często z treści kultury elitarnej, a ta ostatnia –ze środków technicznych wykorzystywanych w produkcji i dystrybucjidystrybucji dóbr kultury popularnejkultury popularnej;
widoczne jest przemieszanie treści symbolicznych z różnych poziomów (np. dzieła literackie jako kanwa scenariuszy filmowych czy dzieła plastyczne produkowane w formie plakatów);
historycznie zmienny zakres kultury elitarnej (np. jazz traktowany jako element kultury popularnej w czasach, kiedy powstawał i jako kultura wysokakultura wysoka w czasach współczesnych).
Zastanów się, do jakiej kultury można zaliczyć te wytwory i kim są ich twórcy. Spróbuj na podstawie tych dzieł wymienić cechy kultur, które reprezentują.
Zwykło się przyjmować, że wytwory kultury elitarnej można odróżnić od wytworów kultury masowej wówczas, gdy:
są przekazywane w bezpośrednim kontakcie twórcy (odtwórcy) i odbiorcy (np. koncert muzyki klasycznej w filharmonii, obraz w muzeum, galerii);
są uznane za elitarne przez instytucje (osoby) kompetentne do wydawania takich ocen;
nie są zdominowane przez treści o charakterze rozrywkowym ani nastawione na komercjalizacjękomercjalizację.
Słownik
(z łac. distributio – rozdział, podział od distribuere – rozdzielać, rozdawać); wszelkie czynności związane z dostarczaniem do odbiorców (konsumentów) wyprodukowanych dóbr
(z fr. égalitairé – dążący do równości); pogląd społeczno‑polityczny uznający za podstawę sprawiedliwego ustroju społecznego zasadę całkowitej równości między ludźmi pod względem ekonomicznym, społecznym i politycznym (przeciwieństwo elitaryzmu)
proces ujednolicania kultury na obszarze danego społeczeństwa, w wyniku mieszania się dwóch różnych kultur charakteryzujący się tym, iż elementy kulturowe zaczynają się całkowicie upodabniać, np. zwyczaje, moda
oparcie działań na zasadach rynku; podjęcie działań, w wyniku których wytwór człowieka zyskuje wartość rynkową i zdolność do przynoszenia zysku (może zostać sprzedany, przetworzony lub udostępniony w celu osiągnięcia zysku)
dominująca część kultury masowej, ciesząca się największą aprobatą wśród szerokiego kręgu odbiorców z różnych grup społecznych głównie ze względu na przystępność finansową i łatwość odbioru jej przekazu
przeciwieństwo kultury masowej; kultura elitarna, raczej niepodlegająca utowarowieniu, odwołująca się do wartości intelektualnych i estetycznych
o charakterze rozrywkowym
reakcja zbiorowości na zdarzenia, zjawiska wywołane działaniami władz, instytucji wchodzących w skład szeroko rozumianej sfery publicznej; najogólniej oznacza aprobatę lub dezaprobatę dla widocznych w przestrzeni publicznej stanowisk, zachowań, artykułowaną przez jakąś część społeczeństwa, zbiorowości
(z łac. schola – szkoła); lub skolaryzacja; powszechność nauczania; w szczególności występuje jako wskaźnik scholaryzacji: stosunek wszystkich uczących się na danym poziomie kształcenia do liczby osób będących w wieku obejmowanym przez dany poziom kształcenia