Językowy obraz świata

Język służy do opisu świata; za jego pomocą interpretujemy otaczającą nas rzeczywistość. Często jest to widzenie uproszczone, ponieważ uproszczone są nasze schematy poznawcze. Temu służą stereotypystereotypstereotypy, ułatwiające zrozumienie pewnych zjawisk.

W językoznawstwie kognitywnymjęzykoznawstwo kognitywnejęzykoznawstwie kognitywnym popularność zdobył termin „językowy obraz świata” (JOS). Koncepcja JOS zasadza się na tym, że język nie odzwierciedla rzeczywistości, ale jej wybiórcze postrzeganie przez użytkowników języka. Dlatego język jest źródłem wiedzy o kulturze narodu, który się nim posługuje.

Stereotyp językowy nie oddaje pełnego znaczenia wyrazu, ale stanowi dodatkowy element skojarzeniowy. Wprowadza treści naddane w mentalności użytkowników danego języka. 

Kategoryzacja społeczna

Utrzymywaniu się stereotypów i uprzedzeń sprzyja zjawisko tzw. kategoryzacji społecznej. Podział świata na kategorie „my” i „oni” sprawia, że ludzie chętnie podkreślają różnice między grupą własną i cudzą; to wzmacnia ich poczucie przynależności społecznej. O trwałości stereotypów decyduje też fakt, że są one łatwo dostępnymi, „wygodnymi” w użyciu schematami poznawczymi, umożliwiającymi szybką, choć raczej powierzchowną orientację w różnych sytuacjach społecznych. Są szczególnie przydatne przy niedoborze informacji – umożliwiają wypełnianie luk w wiedzy o innych – oraz przy ich nadmiarze – dostarczają bowiem wskazówek ukierunkowujących uwagę na informacje ważne, upraszczających tym samym obraz sytuacji.

Stereotypy językowe dotyczą wszakże nie tylko grup społecznych. Rozmaite cechy i skojarzenia przypisujemy wielu elementom rzeczywistości – zwierzętom oraz przedmiotom. Słowo koń kojarzy się z siłą, wytrzymałością: mówimy zdrowy jak koń, końska maść; natomiast osioł – z głupotą, dlatego nazwanie tak człowieka jest obelgą. Ptak kojarzy się z wolnością, kot ze sprytem, pies z wiernością, świnia z brudem itd. Stereotypy utrwalają się także dzięki przysłowiom, jak np. Polak Węgier dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki – to sugeruje zażyłość dwóch narodów; Gdzie diabeł nie może, tam babę pośle – kobiecie zostaje przypisana siła charakteru i sprawczość.

Słownik