Justyna Bajda Przekład intersemiotyczny. „Wyspa umarłych" Arnolda Böcklina w różnych stanach skupienia

Kiedy w 1880 roku na progu florenckiego atelieratelieratelier Arnolda Böcklina stanęła Maria Berna, nawet sam mistrz nie mógł przypuszczać, jak potoczą się losy namalowanego dla niej obrazu. Co się wydarzyło, że pejzaż, który stworzył na zamówienie młodej wdowy, tak szybko stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych obrazów nie tylko w Europie, ale też na świecie? W latach 1880–1886 powstało pięć różnych wersji tego obrazu (do dziś zachowały się cztery), różniących się między sobą detalami kompozycyjnymi, ikonograficznymiikonografiaikonograficznymi i  kolorystycznymi, a także materiałem podobrazia. Początkowo artysta nazywał swoje dzieło Cichym miejscem (Ein stiller Ort), Wyspą cmentarną (Gräberinsel) bądź Miejscem spoczynku (Ruhestätte). Znany dziś powszechnie tytuł Wyspa umarłych (Die Toteninsel) został nadany obrazowi dopiero w 1883 roku przez berlińskiego marszandamarszandmarszanda Fritza Gurlitta, który po obejrzeniu dwóch pierwszych wersji zorientował się, że na Wyspie będzie można szybko i dobrze zarobić. […] Antykwariusz namówił malarza do stworzenia kolejnych wersji, które natychmiast zaczęły robić karierę w świecie coraz większego tempa rozwoju techniki, a równocześnie coraz większej izolacji ludzi i dopadających ich lęków związanych ze zbliżającym się końcem stulecia.

1 Źródło: Justyna Bajda, Przekład intersemiotyczny. „Wyspa umarłych" Arnolda Böcklina w różnych stanach skupienia, „Academic Journal of Modern Philology””, nr 2019/8, s. 11–12.

Kazimierz Tetmajer O Arnoldzie Böcklinie

Oto jest arcydzieło arcydzieł Böcklina, szczyt jego natchnienia poetyckiego i malarskiego geniuszu: Die Toteninsel [...]. Nikt nigdy nie namalował większego spokoju i  nie pomyślał uroczystszego symbolu krainy, z  której nikt nie wraca. Opisywać zalety malarskie tego obrazu – szkoda pióra.

2 Źródło: Kazimierz Tetmajer, O Arnoldzie Böcklinie, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 1899/7, s. 129.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer Wyspa umarłych

Wyspa umarłych, nagie, strome skały,
wkoło dalekie, nieskończone morze,
gaj cyprysowy, ciszą skamieniały,
spokój wód wieczny... Bóg śmierci posępny
duszom ten grodziec zostawił ostępny
i odwróciwszy twarz, odszedł w bezdroże.

I w długiej łodzi o milczącym wiośle
CharonCharonCharon tu z brzegu białe wiezie dusze
i w ciemne, wąskie wwozi je zarośle
między dwa słupy z kamienia, na których
dwa lwy o głowach groźnych i ponurych
patrzą na siebie – zasłuchane w głuszę.

Po krzesanicachkrzesanicakrzesanicach mech się pnie zielony,
cyprysy smukłe nad morską głębiną
widzą swój smukły kształt odzwierciedlony
i nieruchome patrzą w niebo w górze,
gdzie nigdy złoto nie płynie i róże,
a tylko sine mgły obłoków płyną.

Słońce i księżyc tu się toczą kołem
zawsze spokojnem, zawsze jednakowem:
nad wód granatem, pod nieba popiołem,
wstają z przepaści i schodzą powoli
w otchłań w martwego blasku aureoli,
długo lśniąc światłem cichym i matowym.

Tu dusze cieniom podobne, milczące,
snują się białe przez ciemną zieloność
po bladych plamach, które kładzie słońce;
lub z wąskich okien kutych w skałach ściennych,
patrzą po falach szklanych i bezdennych,
patrzą się w mglistą, wieczną nieskończoność.

Inne na głazach, co się wznoszą z wody,
siadają z na dół pochyloną twarzą.
Mijają słońca zachody i wschody,
one, w granacie morskich fal widome
i na drzew widmie: białe, nieruchome
siedzą, do głazów podobne, i marzą...

Dusze, co serca płonęły pożarem,
te, co za wiele czuły i cierpiały;
co się pytały pod uczuć nadmiarem:
z jakiego kruszcu twarda Boża ręka
kuje pierś ludzką, że w ogniu nie pęka?
te w te spokojne, morskie idą skały.

3 Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Wyspa umarłych, [w:] Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje, t. 2, Warszawa 1924, s. 256–257.