W toku ewolucji mszaki (Bryophyta) wykształciły szereg cech adaptacyjnych, których obecność umożliwia życie w warunkach panujących w środowisku lądowym.

Mszaki to lądowe rośliny zarodnikowe obejmujące trzy gromady: wątrobowce, mchy oraz glewiki. Wspólną cechą mszaków jest przemiana pokoleńprzemiana pokoleńprzemiana pokoleń z dominacją gametofitugametofitgametofitu. Jednocześnie mszaki stanowią grupę bardzo zróżnicowaną, wykazującą szereg różnic morfologicznych i anatomicznych. Dlatego nie każda z cech adaptacyjnych występuje u wszystkich mszaków. Wiele przystosowań jest charakterystycznych jedynie dla niektórych przedstawicieli tej grupy roślin.

Większość mszaków rośnie w gęstych, zwartych formacjach zwanych darnią. Bliskie położenie sąsiadujących ze sobą łodyżek ulistnionych pozwala utrzymać rośliny w odpowiednim stanie uwodnienia, a także w pewnym stopniu umożliwia magazynowanie wody. Jednak przede wszystkim tworzenie darni (zwartego splotu nadziemnych części roślin) zapewnia możliwość przepłynięcia plemników z plemniplemniaplemni do rodnirodniarodni, ponieważ odległość między różnymi gametofitami nie jest duża, a wolne przestrzenie pomiędzy nimi wypełnia woda, będącą nośnikiem gamet męskich.

R14hLBrcmSxT4

Na zdjęciu znajduje się ściółka leśna wraz z niskimi pniami ściętych drzew. Zarówno pnie, jak i podłoże są gęsto i równomiernie porośnięte jasnozielonym mchem.

Większość mszaków posiada chwytniki. Funkcją tych nitkowatych struktur jest przytwierdzenie rośliny do podłoża i zaopatrywanie jej w wodę. Doprowadzanie wody do rośliny odbywa się pośrednio, przez utworzenie kapilarnych przestrzeni między chwytnikami, oraz bezpośrednio – przez wchłanianie. Obecność chwytników umożliwia mszakom uzupełnianie niedoborów wody wywołanych parowaniem.

Listki niektórych mszaków poza tym, że przeprowadzają fotosyntezę, przystosowane są do pobierania wody i ochrony przed wysychaniem. W wolnych przestrzeniach, znajdujących się pomiędzy asymilatorami, zatrzymywana jest woda pochodząca z pary wodnej, rosy lub deszczu. Dodatkowo w czasie suszy listki zwijają się i przylegają do łodyżki, co chroni delikatną tkankę asymilacyjną przed nadmiernym wysychaniem.

GametangiagametangiumGametangia i sporangiasporangiumsporangia mszaków pokryte są ścianą zbudowaną z komórek nieuczestniczących w wytwarzaniu gamet i zarodników. Gametangia – rodnie i plemnie – otacza jednowarstwowa, wielokomórkowa ściana. Natomiast sporangia otacza ściana wielowarstwowa. Obecność ściany zabezpiecza komórki służące do rozmnażania przed wyschnięciem.

Zarodniki mszaków otacza podwójna ściana: wewnętrzna - intyna - jest cienka i zbudowana z celulozy, a zewnętrzna – egzyna – jest grubsza i zbudowana ze sporopoleninysporopoleninasporopoleniny. Dwuwarstwowa ściana chroni zarodniki przed wyschnięciem, co nadaje tym komórkom charakter przetrwalnikowy.

RgbJKeRg88xdi

Na zdjęciu znajdują się zarodniki płonnika w powiększeniu mikroskopowym. Mają postać okręgów wypełnionych zieloną materią, w niektórych z nich znajdują się mniejsze okrągłe struktury. Umieszczone są bezładnie na szarym tle.

U większości mszaków kuliste lub puszkowate zarodnie znajdują się na szczycie stosunkowo długiej i często elastycznej łodyżki bezlistnej, która poddaje się ruchom powietrza. Dodatkowo wyniesienie zarodni ponad plechę lub darń ułatwia zabranie zarodników przez wiatr i ich przeniesienie na znaczne odległości. Mszaki przystosowane są do anemochorycznegoanemochoriaanemochorycznego rozsiewania zarodników.

Rz92Y7ruEctup

Fotografia przedstawia zielony mech płonnik, od którego odchodzą w górę bezlistne łodyżki z podłużnymi, niewielkimi zarodniami na ich szczycie.

Zarodnie mszaków posiadają struktury rozluźniające masę zarodników i ułatwiające ich stopniowe wysypywanie. Są to: sprężyce (elatery) występujące u wątrobowców i ozębnia (perystom) występująca u mchów. Sprężyce to obecne wewnątrz zarodni martwe, wydłużone, płonne komórki, posiadające spiralne zgrubienia ściany komórkowej. W zależności od wilgotności powietrza sprężyce skręcają się lub rozkręcają. Ozębnia, umiejscowiona na brzegu otworu zarodni, ma postać pojedynczego lub podwójnego szeregu wydłużonych, zgrubiałych komórek lub resztek ścian komórkowych odpadającego wieczka. W zależności od wilgotności powietrza ozębnia wykonuje ruchy do środka lub na zewnątrz zarodni, dzięki czemu wejście do jej wnętrza zostaje zamknięte (przy dużej wilgotności powietrza) lub otwarte (kiedy powietrze jest suche).

U niektórych mszaków obecne są szparki powietrzne, których zadaniem jest przeprowadzanie wymiany gazowej i doprowadzanie gazów oddechowych do plech utworzonych z wielu warstw komórek. Dyfuzja gazów przez ściany i błony komórkowe nie zaspokaja potrzeb rośliny, stąd obecność struktur przypominających budową i funkcjami aparaty szparkowe roślin naczyniowychrośliny naczynioweroślin naczyniowych.

Ogólny pokrój mszaków stanowi przystosowanie roślin do efektywnego wykorzystania światła w środowisku lądowym. Większość roślin należących do tej grupy wytwarza pionowo wzniesione łodyżki pokryte listkami. Listki są strukturami odpowiedzialnymi za odżywianie roślin. Są to delikatne, zwykle jednowarstwowe twory zawierające tkankę asymilacyjną, której komórki zawierają liczne chloroplasty. Ponadto znaczna liczba listków zwiększa powierzchnię asymilacji dwutlenku węgla, co przyczynia się do zwiększenia intensywności procesu fotosyntezy.

R1AgHfoWjvCrd

Na fotografii znajdują się liczne, zielone, pionowe wzniesione łodyżki ulistnione płonnika.

RgL5dIsVvE6QP

Na zdjęciu w znacznym przybliżeniu znajdują się liczne listki na łodyżce ulistnione płonnika. Listki te wyrastają spiralnie dookoła łodygi.

R10iK8VuOgKPl

Fotografia mikroskopowa przedstawia tkankę asymilacyjną w listku prątnika. Komórki listka są sześciokątne i wydłużone, posiadają fioletowe krawędzie. W środku każdej z nich znajdują się zielone, niewielkie punkty.

Słownik