Przeczytaj
W toku ewolucji mszaki (Bryophyta) wykształciły szereg cech adaptacyjnych, których obecność umożliwia życie w warunkach panujących w środowisku lądowym.
Charakterystyka wybranych cech adaptacyjnych
Mszaki to lądowe rośliny zarodnikowe obejmujące trzy gromady: wątrobowce, mchy oraz glewiki. Wspólną cechą mszaków jest przemiana pokoleńprzemiana pokoleń z dominacją gametofitugametofitu. Jednocześnie mszaki stanowią grupę bardzo zróżnicowaną, wykazującą szereg różnic morfologicznych i anatomicznych. Dlatego nie każda z cech adaptacyjnych występuje u wszystkich mszaków. Wiele przystosowań jest charakterystycznych jedynie dla niektórych przedstawicieli tej grupy roślin.
Przystosowania do ograniczonej dostępności wody w środowisku lądowym, utraty wody na drodze parowania oraz zagrożenia wyschnięciem
Większość mszaków rośnie w gęstych, zwartych formacjach zwanych darnią. Bliskie położenie sąsiadujących ze sobą łodyżek ulistnionych pozwala utrzymać rośliny w odpowiednim stanie uwodnienia, a także w pewnym stopniu umożliwia magazynowanie wody. Jednak przede wszystkim tworzenie darni (zwartego splotu nadziemnych części roślin) zapewnia możliwość przepłynięcia plemników z plemniplemni do rodnirodni, ponieważ odległość między różnymi gametofitami nie jest duża, a wolne przestrzenie pomiędzy nimi wypełnia woda, będącą nośnikiem gamet męskich.
Większość mszaków posiada chwytniki. Funkcją tych nitkowatych struktur jest przytwierdzenie rośliny do podłoża i zaopatrywanie jej w wodę. Doprowadzanie wody do rośliny odbywa się pośrednio, przez utworzenie kapilarnych przestrzeni między chwytnikami, oraz bezpośrednio – przez wchłanianie. Obecność chwytników umożliwia mszakom uzupełnianie niedoborów wody wywołanych parowaniem.
Listki niektórych mszaków poza tym, że przeprowadzają fotosyntezę, przystosowane są do pobierania wody i ochrony przed wysychaniem. W wolnych przestrzeniach, znajdujących się pomiędzy asymilatorami, zatrzymywana jest woda pochodząca z pary wodnej, rosy lub deszczu. Dodatkowo w czasie suszy listki zwijają się i przylegają do łodyżki, co chroni delikatną tkankę asymilacyjną przed nadmiernym wysychaniem.
GametangiaGametangia i sporangiasporangia mszaków pokryte są ścianą zbudowaną z komórek nieuczestniczących w wytwarzaniu gamet i zarodników. Gametangia – rodnie i plemnie – otacza jednowarstwowa, wielokomórkowa ściana. Natomiast sporangia otacza ściana wielowarstwowa. Obecność ściany zabezpiecza komórki służące do rozmnażania przed wyschnięciem.
Zarodniki mszaków otacza podwójna ściana: wewnętrzna - intyna - jest cienka i zbudowana z celulozy, a zewnętrzna – egzyna – jest grubsza i zbudowana ze sporopoleninysporopoleniny. Dwuwarstwowa ściana chroni zarodniki przed wyschnięciem, co nadaje tym komórkom charakter przetrwalnikowy.
Przystosowania do małej gęstości powietrza i gwałtownych ruchów w postaci wiatru
U większości mszaków kuliste lub puszkowate zarodnie znajdują się na szczycie stosunkowo długiej i często elastycznej łodyżki bezlistnej, która poddaje się ruchom powietrza. Dodatkowo wyniesienie zarodni ponad plechę lub darń ułatwia zabranie zarodników przez wiatr i ich przeniesienie na znaczne odległości. Mszaki przystosowane są do anemochorycznegoanemochorycznego rozsiewania zarodników.
Zarodnie mszaków posiadają struktury rozluźniające masę zarodników i ułatwiające ich stopniowe wysypywanie. Są to: sprężyce (elatery) występujące u wątrobowców i ozębnia (perystom) występująca u mchów. Sprężyce to obecne wewnątrz zarodni martwe, wydłużone, płonne komórki, posiadające spiralne zgrubienia ściany komórkowej. W zależności od wilgotności powietrza sprężyce skręcają się lub rozkręcają. Ozębnia, umiejscowiona na brzegu otworu zarodni, ma postać pojedynczego lub podwójnego szeregu wydłużonych, zgrubiałych komórek lub resztek ścian komórkowych odpadającego wieczka. W zależności od wilgotności powietrza ozębnia wykonuje ruchy do środka lub na zewnątrz zarodni, dzięki czemu wejście do jej wnętrza zostaje zamknięte (przy dużej wilgotności powietrza) lub otwarte (kiedy powietrze jest suche).
Przystosowania do niewielkiej zawartości dwutlenku węgla w środowisku lądowym
U niektórych mszaków obecne są szparki powietrzne, których zadaniem jest przeprowadzanie wymiany gazowej i doprowadzanie gazów oddechowych do plech utworzonych z wielu warstw komórek. Dyfuzja gazów przez ściany i błony komórkowe nie zaspokaja potrzeb rośliny, stąd obecność struktur przypominających budową i funkcjami aparaty szparkowe roślin naczyniowychroślin naczyniowych.
Przystosowania do efektywnego wykorzystania światła w środowisku lądowym
Ogólny pokrój mszaków stanowi przystosowanie roślin do efektywnego wykorzystania światła w środowisku lądowym. Większość roślin należących do tej grupy wytwarza pionowo wzniesione łodyżki pokryte listkami. Listki są strukturami odpowiedzialnymi za odżywianie roślin. Są to delikatne, zwykle jednowarstwowe twory zawierające tkankę asymilacyjną, której komórki zawierają liczne chloroplasty. Ponadto znaczna liczba listków zwiększa powierzchnię asymilacji dwutlenku węgla, co przyczynia się do zwiększenia intensywności procesu fotosyntezy.
Słownik
inaczej wiatrosiewność; jeden ze sposobów rozprzestrzeniania zarodników grzybów oraz zarodników, nasion i owoców roślin z wykorzystaniem ruchów powietrza
część gametofitu, w której odbywa się powstawanie haploidalnych gamet służących do rozmnażania płciowego
pokolenie haploidalne rozmnażające się płciowo przez haploidalne gamety wytwarzane na drodze mitozy; u mszaków ma postać płatowatej plechy lub wzniesionej łodyżki ulistnionej
gametangium męskie; część gametofitu wytwarzająca haploidalne gamety męskie - plemniki
zjawisko regularnego następowania po sobie pokolenia haploidalnego rozmnażającego się płciowo przy użyciu gamet (gametofitu) i pokolenia diploidalnego rozmnażającego się bezpłciowo przy użyciu spor (sporofitu)
gametangium żeńskie; cześć gametofitu wytwarzająca haploidalną gametę żeńską - komórkę jajową
grupa roślin, które wykształciły wyspecjalizowaną tkankę przewodzącą w postaci drewna (ksylemu), odpowiedzialnego za transport wody i soli mineralnych; należą tutaj: paprotniki, nagonasienne i okrytonasienne
inaczej zarodnia; część sporofitu, w której odbywa się powstawanie haploidalnych zarodników służących do rozmnażania bezpłciowego
ester wyższych alkoholi i kwasów tłuszczowych, bardzo odporny chemicznie; składnik ściany zarodników nadający im odporność na wysuszenie