Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Biografia

RFAWihSrTEbr71
19.6.1623 Pascal urodził się 19 czerwca 1623 r. w Clermont. , 1626 W 1626 r. ojciec wraz z trójką swych dzieci (Pascal miał dwie siostry: starszą Gilbertę i młodszą Jacqeline) przeniósł się do Paryża. Jego dom był chętnie odwiedzany przez przedstawicieli świata nauki, w salonie pana Etienne’a toczyły się poważne dyskusje, głównie na tematy matematyczne, którym przysłuchiwał się mały Pascal. Wówczas zainteresował się matematyką, szczególnie geometrią; w wieku dwunastu lat przeczytał Elementy Euklidesa, a w wieku lat szesnastu napisał Esej o krzywych stożkowych, którego czytelnikiem był również Kartezjusz., 1640 W roku 1640 Pascal uległ wypadkowi, który przyczynił się do tzw. pierwszego nawrócenia filozofa. Otóż w wyniku dyskusji teologicznych z dwoma leczącymi go medykami zaczął interesować się zagadnieniem łaski bożej, co będzie dla niego ważnym tematem późniejszych rozważań. Zbliżył się wtedy Pascal do poglądów jansenistów, którzy, przeciwstawiając się jezuitom, głosili wywiedzioną z pism św. Augustyna zasadę predestynacji.
RYtEq9jhxUfoD
Rozpaczliwa świadomość zagubienia człowieka.
Źródło: Blaise Pascal, Myśli, tłum. Tadeusz Boy-Żeleński, 1921.
Źródło: licencja: CC BY-SA 3.0.

Poglądy

Pascal nie stworzył systemu filozoficznego, a jego poglądy znamy dziś przede wszystkim z rozproszonych i fragmentarycznych Myśli.

REQKQdXu466YH
Blaise Pascal (1623–1672)
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Rozum i serce

Pascal, podobnie jak Kartezjusz, szukał wiedzy pewnej. Stwierdził, że nauką metodyczną, osiągającą największą precyzję poznawczą, jest geometria. Gwarancją naukowości w tej dziedzinie jest definiowanie pojęć i dedukcja jako sposób dowodzenia. Stwierdził jednak, że są pojęcia, których zdefiniować nie sposób: byt, przestrzeń, czas i ruch. Wszelkie próby zbudowania ich definicji prowadzą do uświadomienia sobie zawodności poznania rozumowego. Rozum nie jest w stanie objąć nieskończoności, która rozciąga się dla Pascala od bezgranicznych wielkości do równie bezgranicznych małości.
Tak też określa Pascal ludzką kondycję, pisząc, że człowiek jest

1
Blaise Pascal Myśli

pośrodkiem między niczym a wszystkim.

bla Źródło: Blaise Pascal, Myśli, tłum. T. Boy-Żeleński, 1921.

Wychodząc z przesłanek racjonalizmu, filozof doszedł do skrajnego zwątpienia. Musiał zatem odnaleźć kategorię, która byłaby zdolna opisać to, wobec czego rozum pozostaje bezradny. Tą drugą, obok rozumu, kategorią jest dla Pascala serceserceserce. Serce jest dla niego zdolne do poznawania rzeczy nadprzyrodzonych, ponieważ ma ono

1
Blaise Pascal Myśli

swoje racje, których rozum nie zna.

bla Źródło: Blaise Pascal, Myśli, tłum. T. Boy-Żeleński, 1921.

Rozum należy zatem dopełniać wiarą, logikę myśli – logiką uczuć. Przekonanie o samoistności rozumu okazało się dla Pascala wyrazem ludzkiej pychy.

Kondycja człowieka

Pascal był przekonany o słabości, ograniczeniach i zawodności rozumu. Nie pominął jednak jego roli w ludzkiej aktywności. Uważał, że człowiek jest gdzieś pośrodku drogi pomiędzy prawdą i fałszem, złem i dobrem, szczęściem i cierpieniem. Kondycja człowieka jest dla Pascala ze wszech miar nędzna, a zarazem dramatyczna czy tragiczna, gdyż człowiek zdaje sobie sprawę ze swojego położenia. Ta świadomość dramatu własnej egzystencji jest jednocześnie świadectwem wielkości człowieka:

1
Blaise Pascal Myśli

Wielkość człowieka jest wielka w tym, że zna on swoją nędzę. Drzewo nie zna swojej nędzy.

bla Źródło: Blaise Pascal, Myśli, tłum. T. Boy-Żeleński, 1921.

Człowiek jest zatem, według słynnego aforyzmu Pascala,

1
Blaise Pascal Myśli

tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącąmyśląca trzcinatrzciną myślącą.

bla Źródło: Blaise Pascal, Myśli, tłum. T. Boy-Żeleński, 1921.

Jest istotą myślącą i czującą, pragnącą przekroczyć własne ograniczenia. Kieruje swe myśli ku przyszłości i pragnie przyspieszyć jej urzeczywistnienie. W ten sposób Pascal, wychodząc od krytyki rozumu, stał się paradoksalnie jego obrońcą i apologetą. Uświadamianiu sobie przez człowieka własnej małości wobec nieskończoności towarzyszy pewność nieuniknionej śmierci.

Zakład Pascala

Pascal twierdził, że rozum człowieka nie jest w stanie przeniknąć nieskończoności, lecz podpowiada wiarę w istnienie „przedmiotu nieskończonego i niezmiennego”, jakim jest Bóg. Rozum nie jest w stanie przeniknąć ukrytej istoty Boga, o którym nie wiemy, czy istnieje, ani jaka jest jego natura. Człowiek, według Pascala, nie wiedząc nic o istnieniu czy nieistnieniu Boga, musi postawić się w sytuacji wyboru. Ma dwie możliwości:

  1. albo założyć, że Boga nie ma,

  2. albo założyć, że Bóg istnieje, i żyć według konsekwencji tego założenia.

Nie można, zdaniem Pascala, uchylić się od rozstrzygnięcia, wybór ten jest konieczny. Pascal sam rozstrzyga ten zakład na korzyść istnienia Boga, argumentując, że przy założeniu, że Bóg istnieje, niewiele się traci w świecie doczesnym, osiąga się zaś w konsekwencji życie wieczne i nieskończone szczęście. Jeśli natomiast przyjąć, że Boga nie ma, zysk w doczesności jest niewielki, a strata w perspektywie wieczności – ogromna. Z tego swoistego rachunku zysków i strat wynikać miało, że opłaca się żyć tak, jakby Bóg istniał. Podstawą tego rozumowania Pascala było przekonanie o tym, że ostatecznie Bóg nagrodzi wierzących, a ukarze wątpiących. Pascal nie przedstawił dowodu na istnienie Boga, lecz dowód na zasadność wiary w Boga.

Etyka i religia

Etyka Pascala była pochodną tezy o nędzy kondycji człowieka. Twierdził, że zasady moralne, prawne i obyczajowe są względne. Ich źródeł dopatrywał się we wrodzonym egoizmie człowieka, jego obłudzie i dążeniu do przyjemności.
Filozof łączył kategorie dobra i cnoty z „prawdziwą wiarą”, jaką było dla niego chrześcijaństwo. Wielokrotnie sięgał do Biblii, by przytaczać argumenty dla swoich rozważań. Daleki był przy tym od jednoznacznej interpretacji Biblii. Twierdził, że wszystko, co w niej zawarte, jest wieloznaczne. Tłumaczył, że osoba niewierząca nie doszuka się w niej argumentów dających pewność prowadzącą do wiary, a osoba wierząca nie znajdzie dość argumentów, by osiągnąć pewność wiary, lecz zyska argumenty, by jej przeczyć.

Słownik

jansenizm
jansenizm

ruch teologiczny i duchowy postulujący odnowę katolicyzmu w duchu nauk św. Augustyna; nazwa pochodzi od nazwiska Kornela Ottona Jansena (1585‑1638), który dowodził, że łaska Boża ogranicza wolne wybory człowieka i że bez szczególnej łaski Bożej nie możemy zachować przykazań; zwolennikiem jansenizmu był m.in. słynny matematyk i filozof Blaise Pascal

serce
serce

w poglądach Pascala przeciwstawienie rozumu, synonim uczucia i intuicji; tylko sercem człowiek może odczuć swój tragiczny los, zarazem własną wielkość i nicość

myśląca trzcina
myśląca trzcina

metaforyczne określenie kondycji człowieka, jego jednoczesnej słabości (trzcina) i wielkości (myślenie)