Przeczytaj
Słowo barok pochodzi najprawdopodobniej z języka portugalskiego, w którym barroco pierwotnie oznaczało perłę o nieregularnym kształcie. Przejęte przez Włochów jako barocco odnosiło się do czegoś dziwacznego i przesadnego – w tym znaczeniu termin zaczął funkcjonować również w innych językach europejskich. Określano nim styl w sztukach pięknych, który rozwinął się pod koniec XVI wieku w wielu krajach Europy, a także Ameryki, dokąd dotarł za pośrednictwem kolonizatorów, i trwał przez następne dwa stulecia. Z czasem nazwa barok objęła całą epokę w dziejach kultury, odnosiła się zatem również do literatury, muzyki i innych dziedzin twórczości. Określała także sposób myślenia i życia.
Barokowa estetykaestetyka jest ściśle związana ze światopoglądem epoki. Wcześniejsze odkrycia uczonych, takich jak Mikołaj Kopernik czy Galileusz, podważyły tradycyjny, uporządkowany obraz świata, w którego centrum znajdowała się Ziemia. Zapoczątkowało to przemiany w nauce i filozofii, ale przede wszystkim wzbudziło niepewność i otworzyło drogę do przekonania o nieuporządkowanym charakterze rzeczywistości. Tendencje te wyraźnie odbijają się w barokowej sztuce, która zwraca się ku formom skomplikowanym, zadziwiającym, niekiedy wręcz niepokojącym.
Historia pięknaSkąd wypływa ów lęk i niepokój, to nieustanne poszukiwanie nowości? [...] Przestrach, który ogarnął człowieka na skutek odkrycia, że utracił on swoje miejsce w centrum wszechświata, towarzyszył zmierzchowi humanistycznych i renesansowych utopii oraz utracie wiary w możliwość zbudowania harmonijnego i pełnego pokoju świata. Kryzysy polityczne, rewolucje ekonomiczne, wojny „wieku żelaza”, nawrót dżumy: wszystko to razem spotęgowało odkrycie, że wszechświat nie został stworzony na ludzką miarę i że człowiek nie jest jego twórcą ani panem. Paradoksalnie ogromnym postępem poznania było spowodowanie samego jego kryzysu: poszukiwanie skomplikowanego piękna towarzyszyło na przykład odkryciu Keplera, że prawa niebieskie nie naśladują już prostych harmonii klasycznych, ale wymagają coraz większych komplikacji.
Źródło: Umberto Eco, Historia piękna, Poznań 2018, s. 225.
Naturalne i nadprzyrodzone znaczenie symboliki światła w malarstwie okresu baroku.Barok to niezwykła epoka w dziejach sztuki. Pełna blasków i cieni, wspaniałości i nędzy. Epoka kontrastów, napięć, emocji. Bez problemu dostrzega się w nim jaskrawe sprzeczności, jak realność i pozór, asceza i radość, moc i niemoc, przepych i umiarkowanie, afirmacja życia i memento mori – to elementy stałe tego okresu. Barok można by nazwać El Gran Theatro, Wielkim teatrem. Sztuka miała robić wrażenie na poddanych i wiernych, olśniewać, a jednocześnie przekazywać treści ideologiczne. Epoka baroku doszła do niezwykłej wirtuozerii w mnożeniu znaczeń, aluzji i metafor, tworzyła kulisy teatru i stwarzała iluzję doskonałego świata. Sztuka tego okresu zwracała się w pierwszej kolejności do zmysłów oglądającego: patos, iluzjonizm, dynamizm, mistycyzm mają wywierać wrażenie, przekonywać, wywoływać wewnętrzne poruszenie.
Źródło: Beata Bociek, Naturalne i nadprzyrodzone znaczenie symboliki światła w malarstwie okresu baroku., „Studia Elbląskie” 2011, s. 410–411.
W efekcie sztuka baroku odrzuca klasyczne wzorce piękna oparte na harmonii i proporcji. Artyści epoki dążą do udziwnionej, zaskakującej formy wyrazu. Cenią wyrazistą ekspresję, bogate zdobnictwo, gry przeciwieństw, kontrasty, monumentalność. Zgodnie z duchem epoki dzieła baroku zaskakują i niepokoją.
Słownik
(gr. allegoreo – mówić coś innego) – w literaturze i sztuce: postać, motyw lub fabuła mające poza znaczeniem dosłownym stały umowny sens przenośny
(gr. aisthetikos — odczuwający) – dyscyplina filozoficzna zajmująca się nauką o pięknie
(wł. contrapposto – przeciwieństwo, kontrast) – zasada kompozycji, która polega na ustawieniu postaci ludzkiej w taki sposób, by ciężar ciała spoczywał na jednej nodze i na zrównoważeniu tej postawy lekkim wygięciem tułowia i ramienia w stronę odwrotną
(wł. tenebroso – ciemny) ‒ sposób ujęcia kompozycji malarskiej, polegający na zastosowaniu ciemnej tonacji barwnej, w której postacie i przedmioty są wydobyte z mrocznego tła za pomocą ostrego światłocienia