Magma krążąca pod powierzchnią Ziemi stanowi podstawę zjawisk plutonicznych, czyli tych zachodzących w głębi skorupy ziemskiej, które są związane z przemieszczaniem się i zastyganiem magmy oraz przyczyniających się poprzez krzepnięcie do powstawania skał magmowych oraz intruzji.

Intruzje powstają w wyniku zastygania magmy, która wdarła się w skorupę ziemską. Ze względu na powolne zastyganie i krzepnięcie magmy pod powierzchnią Ziemi, kryształy w intruzji mają budowę holokrystalicznąstruktura holokrystalicznaholokrystaliczną, co oznacza, że wszystkie minerały w niej zawarte są łatwo dostrzegalne. Im wolniejsze tempo zastygania magmy, tym są większe rozmiary kryształów w skale, zatem w skałach o budowie holokrystalicznej można wyróżnić strukturę: drobno-, średnio- i grubokrystaliczną. Skały sąsiadujące z intruzjami ulegają z reguły deformacjom oraz przeobrażeniom spowodowanym wysoką temperaturą magmy. Bezpośrednią przyczyną zachodzenia intruzji magmatycznych są potężne ciśnienia tworzące się we wnętrzu skorupy ziemskiej w związku z procesami endogenicznymiprocesy endogeniczeprocesami endogenicznymi. Intruzje magmowe są źródłem surowców mineralnych, jak również rudy metali m.in. niklu, chromu, platyny, żelaza, złota. Ogromne znaczenie ma skała budująca intruzję, np. granit, gabro.

W zależności od kształtu intruzji i ich stosunku do otaczających skał, wyróżniamy intruzje zgodne i niezgodne.

Intruzje zgodne

Intruzje zgodne odznaczają się tym, że ich ściany nakładają się z powierzchniami strukturalnymi okalających skał w wyniku wdzierania się magmy między już istniejące, starsze warstwy, nie przecinając ich, lecz podścielając i wybrzuszając warstwę nadległą. Należą do nich:

RTQsEjvaD44qj

Na ilustracji przedstawiono przekrój poprzeczny z warstwami ziemi. Pomiędzy dwiema warstwami jest warstwa zaznaczona na czerwono. To sill.

RagbcHjW4OCvz

Na ilustracji przedstawiono przekrój poprzeczny z warstwami ziemi. W dolnym fragmencie przekroju na czerwono zaznaczono wybrzuszenie w kształcie grzyba. To lakkolit.

R1eAQApt4r2ag

Na ilustracji przedstawiono przekrój poprzeczny z zaznaczonymi warstwami ziemi. W dolnym fragmencie przekroju na czerwono zaznaczono formę w kształcie spodka. To lopolit.

RHn93IvRKk9j4

Na ilustracji przedstawiono przekrój poprzeczny z pofałdowanymi warstwami ziemi. Pomiędzy warstwami sfałdowanych skał zaznaczono na czerwono nieduże, krótkie warstwy. To fakolit.

Intruzje niezgodne

Intruzje niezgodne przecinają granice warstw skalnych, przecinając je w sposób niezgodny. Zaliczamy do nich:

Ri86PYeJkFb2L

Na ilustracji przedstawiono przekrój poprzeczny z pofałdowanymi warstwami ziemi. Wzdłuż i w poprzek warstw zaznaczono na czerwono żyły, które łącznie wyglądają jak wielki czerwony iks. Są to dajki.

RuzuvU4yXEo6U

Na ilustracji przedstawiono przekrój poprzeczny z zaznaczonymi warstwami ziemi. W górę warstwy przecina zaznaczona na czerwono szeroka żyła kominowa.

R1UiUy0v1rnAz

Na ilustracji przedstawiono przekrój poprzeczny z zaznaczonymi warstwami ziemi. Na dole przekroju na czerwono zaznaczono formę zbliżoną do stożka. Jest to batolit.

Najczęściej intruzje magmowe występują w skałach magmowych, jednak zdarza się, że są one związane ze skałami osadowymi, wtedy noszą nazwę intruzji klastycznych. Przykładami takich form są dajki i żyły klastyczne. Powstają w wyniku przenikania i wciskania się stopionego pod wpływem wysokiej temperatury magmy osadu warstwy otaczającej.

R1LMRYYB9LkQL

Na zdjęciu przedstawiono fragment pionowej, żółtej skalnej ściany. Na jej powierzchni jest żłobienie przypominające żyłę. Biegnie w górę.

Czasami intruzjom magmowym towarzyszą mniejsze, poboczne intruzje noszące nazwę apofizu, będącym ślepym odgałęzieniem żyły, dajki bądź silli.

Żyły magmowe czasem przyjmują formę koncentrycznych pierścieni, dlatego noszą nazwę żył pierścieniowych.

RMJs8h9G91aF7

Zdjęcie przedstawia fragment skały, na powierzchni której jest element - żłobienie mające kształt koła.

Rozpoznawanie intruzji skalnych

R7IFODvpfzKIj

Na zdjęciu jest fragment pionowej skalnej ściany. Ma kolor żółty. Poziome warstwy w centralnym punkcie zdjęcia są przecięte od dołu kilkoma pionowymi warstwami.

RIRYxBY0JVSBV

Na zdjęciu jest fragment skały z poprzecznymi brązowymi warstwami. Przeplatają się one z jasnymi fragmentami skały. W tle jest wysoki, skalisty szczyt.

RItHsau4eWzwB

Zdjęcie przedstawia teren wyżynny. Wzniesienia są porośnięte roślinnością, mają zaokrąglone, łagodne wierzchołki.

RkM3NXnFhxcIS

Zdjęcie przedstawia fragment skalnej, pionowej ściany. Górną część ściany porasta las. U podnóża ściany leżą skały - mają kształt wielościanów.

RKUveVqlXlHVw

Na zdjęciu jest wzniesienie o kopulastym kształcie. Przed wzniesieniem rozciąga się teren nizinny, pokryty roślinnością.

Słownik