Rodzaje transportu

Istnieją różne klasyfikacje transportu. Dla przypomnienia, transport najczęściej dzieli się na podstawie środowiska, w których się odbywa. W związku z tym można wyróżnić transport: lądowy, wodny i powietrzny. Do transportu lądowego zalicza się m.in. transport drogowy i transport szynowy. Transport wodny dzieli się na morski i śródlądowy. Natomiast do transportu powietrznego zaliczyć należy transport lotniczy i transport kosmiczny. Dodatkowo wyróżnia się transport przesyłowy (specjalny).

Transport szynowy

Zalicza się do niego nie tylko transport kolejowy, ale także transport tramwajowy, metro i kolej linową. Pierwszy z nich ma większe znaczenie w przewozie na większe odległości. Służy zarówno do transportu osób, jak i towarów. Tramwaje i metro służą do przewozu osób na niewielkie odległości (na terenie miast i aglomeracji). Natomiast kolej linowa jest najczęściej kojarzona z krótkodystansowym transportem osób nad ziemią, głównie na obszarach górskich.

RWvusQ02nHxVe

Zdjęcie przedstawia tory kolejowe. Na torach stoją wagony z kontenerami. W tle są liczne kontenery ustawione jeden na drugim.

R1HM5sOTEXDiU

Zdjęcie przedstawia nowoczesny tramwaj, niskopodłogowy, stojący na przystanku tramwajowym. Na stacji jest kilka osób.

RoigqknfRAmEY

Zdjęcie przedstawia wagon kolejki linowej jadącej na Kasprowy Wierch. Wagon jest zamknięty, ma duże okna.

Największe znaczenie wśród wszystkich rodzajów transportu szynowego ma transport kolejowy. Powstał i rozwinął się głównie w XIX w. Jego rozwój trwał do początków XX stulecia. W latach 20. XX w. jego rola zmniejszyła się ze względu na rosnącą konkurencję ze strony innych rodzajów transportu. Doszło wówczas do zamknięcia wielu odcinków szlaków kolejowych. Po II wojnie światowej tendencja ta utrzymywała się. Transport ten stosowany jest głównie w przewozach ładunków na dalekich trasach, zwłaszcza masowychmasowiecmasowych (np. węgla, zbóż czy rud metali), a w przewozach towarowych bliskiego zasięgu przegrywa z transportem samochodowym. W przewozach pasażerskich jest wykorzystywany na krótkich i średnich dystansach, a w dalekobieżnym ruchu pasażerskim jego konkurencję stanowi transport lotniczy. Ze względu na spadek liczby przewożonych osób, w wielu krajach kolej jest deficytowym środkiem transportu i wymaga dopłat z funduszy publicznych – państwa utrzymują kolej ze względu na ograniczony jej wpływ na środowisko oraz niski koszt utrzymania infrastruktury. Pomimo wzrostu liczby przewożonych pasażerów i tonażutonażtonażu ładunków, w wielu krajach z reguły maleje udział kolei w strukturze przewozów.

Transport drogowy

Zalicza się do niego nie tylko transport samochodowy - osobowy i ciężarowy (choć ma on największe znaczenie w przewozach osób i towarów), ale także transport motocyklowy, motorowerowy, rowerowy, trolejbusowy i niezmechanizowany: juczny, zaprzęgowy i pieszy.

R6XL2jhxwXvnx

Zdjęcie przedstawia wnętrze samochodu z tablica rozdzielczą i pustymi siedzeniami. Za szybami samochodu jest las.

R17pIcbWOtJtC

Zdjęcie przedstawia autobus stojący na przystanku. Wokół przystanku rośnie las. Autobus jedzie na Plac Teatralny. Krajobraz jest jesienny.

R15VnTjIRHFvO

Zdjęcie przedstawia tira, który stoi przy ścianie dużego sklepu. Na plandece naczepy tira namalowane są jabłka. Za tirem i sklepem stoi blok.

R1Z2skBMKgZgC

Zdjęcie przedstawia młodego mężczyznę jadącego szerokim chodnikiem na hulajnodze. Mężczyzna ma na plecach plecak służący do dostawy posiłków.

Rozwój transportu samochodowego rozpoczął się w XIX w. wraz z opracowaniem metody rafinacjirafinacjarafinacji ropy naftowej i wynalezieniem wysokoprężnego silnika Diesla. Służy on do przewozu osób (transport indywidualny i zbiorowy) oraz różnorodnych towarów. Jest on obecnie transportem dominującym w skali świata – realizuje około połowę przewozów towarów i osób. Ma największe znaczenie dla przewozu pasażerskiego oraz szybko psujących się towarów (np. żywności) na krótkie i średnie dystanse.

Odznacza się najkrótszą średnią odległością przewozu spośród wszystkich rodzajów transportów. Przewozi większość ładunków (w mln t) przy bardzo małej pracy przewozowejpraca przewozowapracy przewozowej. Transport samochodowy ma także istotne znaczenie jako uzupełnienie dla innych gałęzi transportu.

Transport morski

Transport morski zajmuje się głównie międzynarodowym przewozem ładunków masowych. Coraz mniejsze znaczenie mają przewozy pasażerskie oraz przewozy drobnicydrobnicadrobnicy i płodów rolnych. W międzynarodowych, a zwłaszcza międzykontynentalnych przewozach tych ostatnich ładunków zdecydowanie na pierwsze miejsce wysunął się transport lotniczy. Przyczyną zmian był znacznie dłuższy czas przewozu transportem morskim przy niewiele różniących się kosztach. Do transportu różnych rodzajów ładunku używa się takich typów statków, jak: drobnicowcówdrobnicowiecdrobnicowców, kontenerowcówkontenerowieckontenerowców, masowcówmasowiecmasowców, tankowców (zbiornikowców)tankowiectankowców (zbiornikowców), chemikaliowcówchemikaliowiecchemikaliowców, gazowcówgazowiecgazowców, chłodniowcówchłodnicowiecchłodniowców czy samochodowcówsamochodowiecsamochodowców. Największą morską flotą handlową dysponują kraje „taniej bandery”„tanie bandery”„taniej bandery” oraz kraje określane jako światowe potęgi gospodarcze.

W międzynarodowych przewozach drogą morską największe znaczenie mają surowce energetyczne (głównie ropa naftowa) i produkty ropopochodne. Stąd najważniejsze szlaki żeglugowe to te, które łączą kraje naftowe z Europą, Stanami Zjednoczonymi i Japonią.

RFEVX4ujCLIU7

Zdjęcie przedstawia statki załadowane kontenerami. Statki stoją przy stoczni.

Rqb3VonRZNWoq

Zdjęcie przedstawia port z dźwigami mostowymi służącymi do przeładunku towarów ze statków na nabrzeże lub odwrotnie. Dźwigi mostowe mają wydłużony kształt, są montowane na szynach prostopadle do nabrzeża. Pod dźwigami stoją kontenery.

Transport wodny śródlądowy

Transport wodny śródlądowy ma w światowych przewozach towarowych i pasażerskich zdecydowanie mniejsze znaczenie niż transport morski. Jest to jeden z najstarszych i najtańszych środków transportu. Wykorzystuje on naturalne szlaki wodne (rzeki i jeziora), połączone sztucznymi drogami (kanałami i zbiornikami). Jego niewątpliwymi zaletami są: niski koszt przewozu, szczególna przydatność do transportu ładunków masowych oraz niewielki wpływ na środowisko przyrodnicze. Przewozi się nim ładunki masowe o dużej objętości: węgiel, koks, stal, zboża, piasek, kruszywa i drewno. Rola przewozów pasażerskich ogranicza się do transportu lokalnego (promy kursujące pomiędzy brzegami rzeki) oraz turystyki (statki wycieczkowe i tzw. biała flotabiała flotabiała flota z przeszklonymi kadłubami i pokładami widokowymi). Znaczenie żeglugi śródlądowej dla gospodarki państwa jest zależne od warunków przyrodniczych (charakter przepływów, stany wód, występowanie wodospadów i zlodzenia) i tradycji.

RPPmYdUU5T3ce

Zdjęcie przedstawia brzeg rzeki wieczorową porą. Przy brzegu stoi oświetlony statek turystyczny. W tle jest stalowy most.

R1Q6gfhpOiL7k

Zdjęcie przedstawia statek pasażerski na rzece. Statek stoi przy brzegu. Brzeg ma postać murka. Na brzegu rosną drzewa. Zza drzew wyłaniają się budynki miasta, między innymi wieża kościoła.

Transport przesyłowy

Służy on do przesyłania dużych ilości jednorodnych ładunków rurociągami, taśmociągami lub przewodami. Transport rurociągowy obejmuje przesyłanie gazu ziemnego (gazociągi), ropy naftowej (ropociągi), a także innych towarów, np. wody, energii cieplnej, mleka czy solanki. Taśmociągami na krótkie odległości przesyła się ładunki sypkie, np. węgiel kamienny, brunatny, rudy metali, siarkę. Przewodami zaś przesyła się energię elektryczną. W krajach wysoko rozwiniętych elektrownie buduje się w pobliżu dużych aglomeracji (wówczas straty są mniejsze), a w krajach słabo rozwiniętych sieć jest rzadka, więc energię przesyła się na duże odległości (wówczas straty energii są duże).

RyqCVD0PRA5ks

Zdjęcie przedstawia słupy energetyczne. Jest ich dużo. Są na tle nieba z chmurami po zachodzie słońca.

Transport lotniczy

Początki lotnictwa datuje się na pierwszą dekadę XX w., jednak do przewozu ładunków samoloty zaczęto wykorzystywać dopiero ok. 20 lat później. Szybki rozwój tego transportu w drugiej połowie ubiegłego wieku był możliwy dzięki ciągłemu postępowi technicznemu. Transport lotniczy ma duże znaczenie w przewozach pasażerskich i towarowych w krajach o dużej powierzchni oraz na obszarach trudno dostępnych i o małej gęstości zaludnienia. Jeżeli chodzi o przewozy międzykontynentalne, to transport ten zdecydowanie dominuje, a jego rola zwiększa się wraz ze wzrostem odległości przewozu. Ma on jednak niewielkie znaczenie w przewozach towarowych.

RxYrweHLnXBeb

Zdjęcie ukazuje samolot pasażerski unoszący się w powietrzu na tle niebieskiego nieba. Na pierwszym planie rosną dwie palmy.

Transport kosmiczny

Obejmuje on przewóz ludzi lub ładunków z Ziemi w przestrzeń kosmiczną albo na powierzchnię innego ciała niebieskiego, jak również przewóz osób i towarów w przestrzeni kosmicznej. Środkami tego transportu są rakiety lub wahadłowce. Wysyłanie obiektów w kosmos wiąże się z budową drogiej infrastruktury naziemnej w postaci portów kosmicznych, a także z koniecznością wydzielania zamkniętych przestrzeni powierzchni wolnej od lotów samolotem. Największe znaczenie ma wynoszenie na orbitę okołoziemską satelitów lub ich części oraz dostarczanie materiałów, rzeczy oraz osób do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). Sztuczne satelity krążące wokół Ziemi wysyłają, odbierają, zapisują i przetwarzają rozmaite sygnały, umożliwiając łączność. Są to satelity:

– telekomunikacyjne, które umożliwiają m.in. odbiór telewizji satelitarnej, a także przesyłanie informacji między odbiorcami w dowolnych punktach na Ziemi,

– nawigacyjne – wykorzystywane głównie przez system GPS (Globalny System Nawigacji),

– meteorologiczne, za pomocą których wyznacza się szczegółowe mapy pogody,

– astrofizyczne – wykorzystywane do obserwacji kosmosu (np. teleskop Hubble’a),

– geofizyczne – służące do badania powierzchni Ziemi,

– wojskowe (szpiegowskie, rozpoznawcze) – mające na celu obserwację terytorium nieprzyjaciela lub najbliższych sąsiadów.

RS43w2180fn4i

Zdjęcie przedstawia moment startu promu kosmicznego. Prom jest nad ziemią, pod dolną częścią promu jest słup ognia. Poniżej po lewej i prawej stronie kłęby białego dymu. Na pierwszym planie jest zbiornik wodny.

R15NGYxkNkXcs

Zdjęcie przedstawia trzy piloty do telewizora. Leżą na stole. W tle jest notes i długopis.

Zalety i wady poszczególnych rodzajów transportu

RIvMRjepFZBvK

Ilustracja przedstawia wykres porównujący koszty przewozu jednostki ładunku (450 kg) transportem samochodowym, kolejowym i wodnym śródlądowym. Na wykresie są trzy krzywe: dotyczą samochodu, kolei i statku rzecznego. Statek rzeczny - krzywa biegnie od wartości około 16 dolarów do 40 dolarów. Krzywa kolei biegnie od wartości 10 dolarów do 55 dolarów. Krzywa samochodu biegnie od wartości około 6 dolarów do 70 dolarów.

Indeks górny Źródło: Koźlak A., Ekonomika transportu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008, s. 112 Indeks górny koniec^{Źródło: Koźlak A., Ekonomika transportu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008, s. 112}

Słownik