Rodzaje transportu

Istnieją różne klasyfikacje transportu. Dla przypomnienia, transport najczęściej dzieli się na podstawie środowiska, w których się odbywa. W związku z tym można wyróżnić transport: lądowy, wodnypowietrzny. Do transportu lądowego zalicza się m.in. transport drogowy i transport szynowy. Transport wodny dzieli się na morski i śródlądowy. Natomiast do transportu powietrznego zaliczyć należy transport lotniczy i transport kosmiczny. Dodatkowo wyróżnia się transport przesyłowy (specjalny).

Transport szynowy

Zalicza się do niego nie tylko transport kolejowy, ale także transport tramwajowy, metro i kolej linową. Pierwszy z nich ma większe znaczenie w przewozie na większe odległości. Służy zarówno do transportu osób, jak i towarów. Tramwaje i metro służą do przewozu osób na niewielkie odległości (na terenie miast i aglomeracji). Natomiast kolej linowa jest najczęściej kojarzona z krótkodystansowym transportem osób nad ziemią, głównie na obszarach górskich.

Największe znaczenie wśród wszystkich rodzajów transportu szynowego ma transport kolejowy. Powstał i rozwinął się głównie w XIX w. Jego rozwój trwał do początków XX stulecia. W latach 20. XX w. jego rola zmniejszyła się ze względu na rosnącą konkurencję ze strony innych rodzajów transportu. Doszło wówczas do zamknięcia wielu odcinków szlaków kolejowych. Po II wojnie światowej tendencja ta utrzymywała się. Transport ten stosowany jest głównie w przewozach ładunków na dalekich trasach, zwłaszcza masowychmasowiecmasowych (np. węgla, zbóż czy rud metali), a w przewozach towarowych bliskiego zasięgu przegrywa z transportem samochodowym. W przewozach pasażerskich jest wykorzystywany na krótkich i średnich dystansach, a w dalekobieżnym ruchu pasażerskim jego konkurencję stanowi transport lotniczy. Ze względu na spadek liczby przewożonych osób, w wielu krajach kolej jest deficytowym środkiem transportu i wymaga dopłat z funduszy publicznych – państwa utrzymują kolej ze względu na ograniczony jej wpływ na środowisko oraz niski koszt utrzymania infrastruktury. Pomimo wzrostu liczby przewożonych pasażerów i tonażutonażtonażu ładunków, w wielu krajach z reguły maleje udział kolei w strukturze przewozów.

Transport drogowy

Zalicza się do niego nie tylko transport samochodowy - osobowy i ciężarowy (choć ma on największe znaczenie w przewozach osób i towarów), ale także transport motocyklowy, motorowerowy, rowerowy, trolejbusowy i niezmechanizowany: juczny, zaprzęgowy i pieszy.

Rozwój transportu samochodowego rozpoczął się w XIX w. wraz z opracowaniem metody rafinacjirafinacjarafinacji ropy naftowej i wynalezieniem wysokoprężnego silnika Diesla. Służy on do przewozu osób (transport indywidualny i zbiorowy) oraz różnorodnych towarów. Jest on obecnie transportem dominującym w skali świata – realizuje około połowę przewozów towarów i osób. Ma największe znaczenie dla przewozu pasażerskiego oraz szybko psujących się towarów (np. żywności) na krótkie i średnie dystanse.

Odznacza się najkrótszą średnią odległością przewozu spośród wszystkich rodzajów transportów. Przewozi większość ładunków (w mln t) przy bardzo małej pracy przewozowejpraca przewozowapracy przewozowej. Transport samochodowy ma także istotne znaczenie jako uzupełnienie dla innych gałęzi transportu.

Transport morski

Transport morski zajmuje się głównie międzynarodowym przewozem ładunków masowych. Coraz mniejsze znaczenie mają przewozy pasażerskie oraz przewozy drobnicydrobnicadrobnicy i płodów rolnych. W międzynarodowych, a zwłaszcza międzykontynentalnych przewozach tych ostatnich ładunków zdecydowanie na pierwsze miejsce wysunął się transport lotniczy. Przyczyną zmian był znacznie dłuższy czas przewozu transportem morskim przy niewiele różniących się kosztach. Do transportu różnych rodzajów ładunku używa się takich typów statków, jak: drobnicowcówdrobnicowiecdrobnicowców, kontenerowcówkontenerowieckontenerowców, masowcówmasowiecmasowców, tankowców (zbiornikowców)tankowiectankowców (zbiornikowców), chemikaliowcówchemikaliowiecchemikaliowców, gazowcówgazowiecgazowców, chłodniowcówchłodnicowiecchłodniowców czy samochodowcówsamochodowiecsamochodowców. Największą morską flotą handlową dysponują kraje „taniej bandery”„tanie bandery”„taniej bandery” oraz kraje określane jako światowe potęgi gospodarcze.

W międzynarodowych przewozach drogą morską największe znaczenie mają surowce energetyczne (głównie ropa naftowa) i produkty ropopochodne. Stąd najważniejsze szlaki żeglugowe to te, które łączą kraje naftowe z Europą, Stanami Zjednoczonymi i Japonią.

RFEVX4ujCLIU7
Przewóz ładunków drogą morską wzdłuż wybrzeży nazywa się żeglugą kabotażową. Żegluga ta jest powszechna w krajach o bardzo dobrze rozwiniętej linii brzegowej, np. w Japonii, Stanach Zjednoczonych, Australii, Wielkiej Brytanii czy Chinach.
Źródło: dostępny w internecie: https://pxhere.com/pl/photo/1193986, domena publiczna.
Rqb3VonRZNWoq
Żegluga morska stanowi podstawę wymiany handlowej na świecie (ok. 70% towarów w handlu międzynarodowym jest przewożonych drogą morską).
Źródło: dostępny w internecie: https://pxhere.com/id/photo/1185769, domena publiczna.

Transport wodny śródlądowy

Transport wodny śródlądowy ma w światowych przewozach towarowych i pasażerskich zdecydowanie mniejsze znaczenie niż transport morski. Jest to jeden z najstarszych i najtańszych środków transportu. Wykorzystuje on naturalne szlaki wodne (rzeki i jeziora), połączone sztucznymi drogami (kanałami i zbiornikami). Jego niewątpliwymi zaletami są: niski koszt przewozu, szczególna przydatność do transportu ładunków masowych oraz niewielki wpływ na środowisko przyrodnicze. Przewozi się nim ładunki masowe o dużej objętości: węgiel, koks, stal, zboża, piasek, kruszywa i drewno. Rola przewozów pasażerskich ogranicza się do transportu lokalnego (promy kursujące pomiędzy brzegami rzeki) oraz turystyki (statki wycieczkowe i tzw. biała flotabiała flotabiała flota z przeszklonymi kadłubami i pokładami widokowymi). Znaczenie żeglugi śródlądowej dla gospodarki państwa jest zależne od warunków przyrodniczych (charakter przepływów, stany wód, występowanie wodospadów i zlodzenia) i tradycji.

RPPmYdUU5T3ce
Żegluga śródlądowa dużą rolę odgrywa w Ameryce Północnej. Już w czasach kolonizacji pomagała odkrywać i zagospodarowywać nowe ziemie.
Źródło: dostępny w internecie: https://pxhere.com/no/photo/768083, domena publiczna.
R1Q6gfhpOiL7k
Biała flota w Polsce realizuje rejsy po akwenach portowych w Gdańsku, Gdyni i Szczecinie, a także do obcych portów. Utrzymuje także połączenia między morskimi portami krajowymi (np. Szczecin‑Świnoujście) oraz rejsy po zlewach, rzekach i jeziorach.
Źródło: dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82a_flota_w_Polsce#/media/Plik:ZeglugaPasazerska_na_Odrze.jpg, domena publiczna.

Transport przesyłowy

Służy on do przesyłania dużych ilości jednorodnych ładunków rurociągami, taśmociągami lub przewodami. Transport rurociągowy obejmuje przesyłanie gazu ziemnego (gazociągi), ropy naftowej (ropociągi), a także innych towarów, np. wody, energii cieplnej, mleka czy solanki. Taśmociągami na krótkie odległości przesyła się ładunki sypkie, np. węgiel kamienny, brunatny, rudy metali, siarkę. Przewodami zaś przesyła się energię elektryczną. W krajach wysoko rozwiniętych elektrownie buduje się w pobliżu dużych aglomeracji (wówczas straty są mniejsze), a w krajach słabo rozwiniętych sieć jest rzadka, więc energię przesyła się na duże odległości (wówczas straty energii są duże).

RyqCVD0PRA5ks
Transport przesyłowy odpowiedzialny jest za bezpieczeństwo energetyczne na naszej planecie.
Źródło: dostępny w internecie: https://pixabay.com/de/photos/energie-die-elektrische-leistung-4636039/, domena publiczna.

Transport lotniczy

Początki lotnictwa datuje się na pierwszą dekadę XX w., jednak do przewozu ładunków samoloty zaczęto wykorzystywać dopiero ok. 20 lat później. Szybki rozwój tego transportu w drugiej połowie ubiegłego wieku był możliwy dzięki ciągłemu postępowi technicznemu. Transport lotniczy ma duże znaczenie w przewozach pasażerskich i towarowych w krajach o dużej powierzchni oraz na obszarach trudno dostępnych i o małej gęstości zaludnienia. Jeżeli chodzi o przewozy międzykontynentalne, to transport ten zdecydowanie dominuje, a jego rola zwiększa się wraz ze wzrostem odległości przewozu. Ma on jednak niewielkie znaczenie w przewozach towarowych.

RxYrweHLnXBeb
Samolotami transportuje się jedynie towary bardzo drogie (dzieła sztuki, przedmioty jubilerskie czy elektroniczne) oraz takie, które należy bardzo szybko dostarczyć (pocztę, kwiaty, owoce).
Źródło: dostępny w internecie: https://pxhere.com/sv/photo/1138111, domena publiczna.

Transport kosmiczny

Obejmuje on przewóz ludzi lub ładunków z Ziemi w przestrzeń kosmiczną albo na powierzchnię innego ciała niebieskiego, jak również przewóz osób i towarów w przestrzeni kosmicznej. Środkami tego transportu są rakiety lub wahadłowce. Wysyłanie obiektów w kosmos wiąże się z budową drogiej infrastruktury naziemnej w postaci portów kosmicznych, a także z koniecznością wydzielania zamkniętych przestrzeni powierzchni wolnej od lotów samolotem. Największe znaczenie ma wynoszenie na orbitę okołoziemską satelitów lub ich części oraz dostarczanie materiałów, rzeczy oraz osób do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). Sztuczne satelity krążące wokół Ziemi wysyłają, odbierają, zapisują i przetwarzają rozmaite sygnały, umożliwiając łączność. Są to satelity:

– telekomunikacyjne, które umożliwiają m.in. odbiór telewizji satelitarnej, a także przesyłanie informacji między odbiorcami w dowolnych punktach na Ziemi,

– nawigacyjne – wykorzystywane głównie przez system GPS (Globalny System Nawigacji),

– meteorologiczne, za pomocą których wyznacza się szczegółowe mapy pogody,

– astrofizyczne – wykorzystywane do obserwacji kosmosu (np. teleskop Hubble’a),

– geofizyczne – służące do badania powierzchni Ziemi,

– wojskowe (szpiegowskie, rozpoznawcze) – mające na celu obserwację terytorium nieprzyjaciela lub najbliższych sąsiadów.

RS43w2180fn4i
Przylądek Canaveral (Floryda). Znajduje się tu ośrodek lotów kosmicznych im. J. F. Kennedy’ego oraz Stacja Sił Powietrznych Cape Canaveral.
Źródło: dostępny w internecie: https://pxhere.com/id/photo/1135589, domena publiczna.
R15NGYxkNkXcs
Dzięki transportowi kosmicznemu możliwe jest oglądanie telewizji satelitarnej oraz wykonywanie rozmów telefonicznych.
Źródło: dostępny w internecie: Obraz tookapic z Pixabay, domena publiczna.

Zalety i wady poszczególnych rodzajów transportu

Polecenie 1

Określ prawidłowości dotyczące opłacalności podanych rodzajów transportu w przewozach ładunków na małe, średnie i duże odległości.

R7yZAvLet0wKZ
(Uzupełnij).
RIvMRjepFZBvK
Porównanie kosztów przewozu jednostki ładunku (450 kg) transportem samochodowym, kolejowym i wodnym śródlądowym.
Źródło: Potrykowski M., Taylor Z., Geografia transportu: zarys problemów, modeli i metod badawczych, PWN, Warszawa 1982.
Polecenie 2

Porównaj zalety i wady poniższych rodzajów transportu.

R1Imk9T9JiK48
(Uzupełnij).
1

Kryteria

Środki transportu

Kolej

Samochód

Rurociąg

Statek

Samolot

rzeczny

morski

koszt transportu 1 tony ładunku na małą odległość

wysoki

niski

niski

wysoki

wysoki

wysoki

koszt transportu 1 tony ładunku na dużą odległość

niski

wysoki

niski

niski

niski

wysoki

koszt budowy linii

wysoki

niski

wysoki

wysoki (konieczność regulacji rzeki)

-

-

koszt budowy stacji

wysoki

-

wysoki (przepompownie)

wysoki (porty rzeczne)

wysoki (porty morskie)

wysoki (porty lotnicze)

prędkość

średnia

średnia

-

mała

mała

duża

rodzaj ładunku

głównie towary masowe

głównie drobnica

wyłącznie towary masowe

głównie towary masowe

towary masowe i drobnica

wyłącznie drobnica

zależność od środowiska przyrodniczego

głównie od rzeźby terenu

głównie od pogody

-

głównie od pogody i stanu wody

głównie od pogody

głównie od pogody

zagrożenie dla środowiska przyrodniczego

małe

duże (hałas, spaliny)

małe

małe

małe

duże (hałas, spaliny)

A Źródło: Wład P., Geografia 2. Człowiek gospodarzem Ziemi. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy, Wyd. PWN, Warszawa 2007.

Polecenie 3

Zapisz wnioski dotyczące rankingów poszczególnych rodzajów transportu według podanych kryteriów.

RFa55ozTIyVZ0
(Uzupełnij).

Kolejność miejsc

Koszty transportu

Czas transportu

Dostępność transportu

Bezpieczeństwo transportu

1

rurociągowy

lotniczy

samochodowy

rurociągowy

2

morski

samochodowy

kolejowy

lotniczy

3

żegluga śródlądowa

kolejowy

żegluga śródlądowa

morski

4

kolejowy

żegluga śródlądowa

morski

żegluga śródlądowa

5

samochodowy

morski

lotniczy

kolejowy

6

lotniczy

rurociągowy

rurociągowy

samochodowy

Indeks górny Źródło: Koźlak A., Ekonomika transportu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008, s. 112 Indeks górny koniec

Słownik

biała flota
biała flota

statki pasażerskie przystosowane do żeglugi przybrzeżnej i śródlądowej (sjp.pwn.pl)

chemikaliowiec
chemikaliowiec

statek przeznaczony do przewozu chemikaliów (sjp.pwn.pl)

chłodnicowiec
chłodnicowiec

statek z chłodzonymi ładowniami do przewożenia łatwo psujących się towarów (sjp.pwn.pl)

drobnica
drobnica

drobne towary przewożone w skrzyniach, workach itp. (sjp.pwn.pl)

drobnicowiec
drobnicowiec

statek przeznaczony do przewozu drobnych towarów (sjp.pwn.pl)

gazowiec
gazowiec

statek do przewozu gazów skroplonych (sjp.pwn.pl)

kontenerowiec
kontenerowiec

statek do przewozu towarów w kontenerach (sjp.pwn.pl)

masowiec
masowiec

statek przeznaczony do przewozu sypkich ładunków (sjp.pwn.pl)

praca przewozowa
praca przewozowa

iloczyn masy przewożonego ładunku lub liczby przewiezionych osób i długości drogi ich przemieszczenia; jednostką pracy przewozowej jest 1 pasażerokilometr (pkm) lub 1 tonokilometr (tkm)

rafinacja
rafinacja

proces oczyszczania i uszlachetniania substancji naturalnych lub produktów przemysłowych w celu nadania im odpowiednich właściwości (sjp.pwn.pl)

„tanie bandery”
„tanie bandery”

to kraje (Panama, Liberia, Bahamy, Cypr, Malta), w których armatorzy z całego świata (zwłaszcza z państw wysoko rozwiniętych) chętnie rejestrują swoje statki; wynika to z faktu, iż rejestracja statków w tych krajach wiąże się z niskimi podatkami i niewielkimi opłatami rejestracyjnymi, a kontrola stanu technicznego statków odbywa się tam w sposób pobieżny

tankowiec
tankowiec

statek do przewozu ładunków płynnych (sjp.pwn.pl)

tonaż
tonaż

pojemność ładunków wyrażona w tonach

towary masowe
towary masowe

dobra w formie cząstkowej, ziarnistej, lub pyłowej o różnej wielkości, jak na przykład rudy/węgiel, drewno, piasek/żwir i zboża. Dobra te zmieniają podczas procesu transportowego swoją postać i nie mogą zostać zebrane bez środka pomocniczego w jedną jednostkę. (intralog.pl)

samochodowiec
samochodowiec

statek do przewozu samochodów, głównie osobowych (sjp.pwn.pl)

żegluga kabotażowa
żegluga kabotażowa

przewóz ładunków drogą morską wzdłuż wybrzeży