Przeczytaj
Czym jest samorząd?
Pojęcie samorządusamorządu wywodzi się od niemieckiego słowa Selbstverwaltung, oznaczającego samodzielny zarząd przez organy władzy nad sprawami, które nie podlegają administracji państwowej. Zarząd ten jest realizowany przez lokalną administrację, będącą elementem decentralizacji władzy w państwie. Administracja lokalna jest wyłaniana w wyborach. Biorą w nich udział mieszkańcy danego obszaru, którzy z mocy prawa są członkami danej społeczności lokalnej – gminy, powiatu lub województwa.
Mieszkańcy danej jednostki samorządowej stanowią o jej funkcjonowaniu, mogą wpływać na sprawy lokalne leżące w kompetencjach danego samorządu. W ten sposób jest realizowana idea samorządnościsamorządności, czyli samodzielnego rozwiązywania problemów przez mieszkańców danej jednostki samorządowej i ponoszenia z tego powodu określonej odpowiedzialności. Samorząd ma osobowość prawną, jego działalność podlega nadzorowi ze strony organów administracji centralnej.
Rodzaje samorządów
Samorząd może przyjmować różne formy, w zależności od potrzeb i sytuacji prawnej. Wyróżniamy kilka sposobów klasyfikowania samorządu:
samorząd terytorialny
Obejmuje osoby zamieszkujące dane terytorium samorządowe, np. gminę, powiat, województwo.
samorząd funkcjonalny (specjalny)
Dotyczy grup związanych wspólną pracą, zawodem lub inną prowadzoną działalnością.
Mnogość instytucji samorządowych w kraju jednoznacznie wskazuje na ich ważną rolę w funkcjonowaniu państwa. Pozwalają one podejmować liczne zadania, których nie byłyby w stanie zrealizować organy administracji państwowej. Idea samorządności umożliwia przeprowadzenie procesu decentralizacji władzy publicznej oraz pozwala obywatelom na swobodną działalność w ich środowisku lokalnym.
Samorząd terytorialny w Polsce
Samorząd terytorialnySamorząd terytorialny w Polsce funkcjonuje od 8 marca 1990 roku, kiedy został utworzony na mocy ustawy na poziomie gminy. Następnie od 1 stycznia 1999 roku, na podstawie Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku, wprowadzony został samorząd na poziomie powiatu i województwa samorządowego. Wiązało się to z reformą podziału terytorialnego państwa, w której 49 małych województw zastąpiono 16 dużymi województwami. Dzięki temu od 1999 roku w Rzeczypospolitej funkcjonuje trójstopniowy model samorządu terytorialnego.
samorząd gminny
Składa się z rady gminy jako organu uchwałodawczego oraz wójta (lub burmistrza bądź prezydenta miasta) jako organu wykonawczego.
samorząd powiatowy
Składa się z rady powiatu lub rady miasta (organ uchwałodawczy) oraz zarządu powiatu ze starostą na czele (organ wykonawczy).
samorząd wojewódzki
Składa się z sejmiku województwa jako władzy uchwałodawczej i zarządu województwa z marszałkiem województwa jako władzy wykonawczej.
Cechą organów samorządowych w RP jest to, że pochodzą z wyborów, które są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym na terenie danej jednostki samorządowej.
Samorząd terytorialny w Polsce doczekał się nawet swojego święta, które przypada na 27 maja. Obchodzimy wtedy Dzień Samorządu Terytorialnego.
Samorząd funkcjonalny (specjalny)
Samorząd specjalny, zwany też samorządem nieterytorialnym, łączy osoby wykonujące określony zawód. Może występować w różnych odmianach, w zależności od potrzeb i sytuacji w państwie. Ma często charakter przymusowy, a przynależność do niego jest konieczna, by zajmować się określoną profesję. Dotyczy to szczególnie zawodów zaufania publicznego – lekarzy, prawników, sędziów. Znaczenie samorządu specjalnego jest duże, wpływa on na poziom rozwoju gospodarczego kraju, jego decentralizację. Świadczy o poziomie demokratyzacji struktur państwa i umożliwia obywatelom szeroką partycypację w życiu społecznym i politycznym. Osobną formę samorządu specjalnego tworzą uczniowie i studenci, którzy mają własny samorząd szkolny i studencki.
Samorząd zawodowy
Obejmuje te zawody, które wymagają określonych kompetencji oraz wykształcenia. Mowa o zawodach o dużym znaczeniu społecznym – lekarzy, pielęgniarek, prawników, adwokatów. Funkcjonuje on na podstawie zapisów Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku. Dzięki temu istnieje ograniczenie wolności wykonywania tych profesji oraz związanej z nimi działalności gospodarczej. Każdy przedstawiciel zawodu o dużym znaczeniu społecznym, aby mieć prawo wykonywania zawodu, musi być członkiem określonego samorządu zawodowegosamorządu zawodowego. Taki samorząd odpowiada za szkolenie i doskonalenie zawodowe swoich członków oraz ich ochronę prawną i socjalną.
Funkcje samorządu zawodowego:
jest formą decentralizacji administracji publicznej;
reprezentuje osoby wykonujące zawód zaufania publicznego;
kontroluje, czy ten zawód jest należycie wykonywany w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
Zastanów się, jakie cele może realizować Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych?
Zawody zaufania publicznego
Utworzenie samorządu zawodowego wynika z funkcjonowania w prawie polskim pojęcia zawodu zaufania publicznego.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.Art. 17.
1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: prawo.sejm.gov.pl [dostęp 3.07.2020 r.].
Osoby wykonujące zawody zaufania publicznego bardzo często mają dostęp do informacji o życiu osobistym innych ludzi. Dlatego są one zobowiązane do wykorzystywania tej wiedzy jedynie w celu świadczenia określonej usługi. Przedstawicieli zawodów zaufania publicznego obowiązuje kodeks etyki zawodowej oraz obowiązek złożenia ślubowania, ponadto muszą oni uzyskać określone wykształcenie.
Samorząd gospodarczy
Reprezentuje osoby, które są połączone wspólnotą interesów gospodarczych z powodu prowadzenia określonej działalności gospodarczej, np. w przemyśle, rolnictwie, handlu, rzemiośle. Jest to jedna z form samorządu korporacyjnego, w którym najważniejszą rolę odgrywa substrat osobowy. Jest on powołany dla realizowania określonych zadań, przy czym członkostwo w takim samorządzie jest dobrowolne. Zadaniem samorządu gospodarczego jest reprezentowanie interesów jego członków wobec władz, współuczestniczenie w procesie tworzenia nowego prawa gospodarczego, dbanie o wysoką jakość i rzetelność prowadzonej działalności gospodarczej. Dzieli się on na samorząd przemysłowo‑handlowy, samorząd rolniczy, samorząd rzemieślniczy. Funkcjonują też organizacje samorządu przedsiębiorców oraz organizacje samorządu pracodawców.
Samorząd wyznaniowy
Jest to samorząd tworzony przez wyznawców danej religii. Po 1997 roku w Polsce został ponownie odtworzony samorząd wyznaniowy gmin żydowskich. Tym samym powstał Związek Wyznaniowy Gmin Żydowskich w RP, który skupia wyznawców judaizmu. Związek zajmuje się organizowaniem życia religijnego oraz społecznego swoich członków. Opiekuje się synagogami i domami modlitw oraz kirkutami żydowskimi.
Samorząd narodowościowy
Są to organizacje skupiające w swoich szeregach osoby o określonym pochodzeniu narodowym. Ich zadaniem jest promowanie kultury, języka, historii danej narodowości w celu jak najlepszego funkcjonowania w ramach Rzeczypospolitej Polskiej. Przykładem takiego samorządu jest działający od 2000 roku Związek Romów Polskich, który skupia ludność romską oraz działa na jej rzecz.
Samorząd studencki (akademicki)
Funkcjonowanie samorządu studenckiego w Polsce opiera się na zapisach ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. W myśl tej ustawy samorząd studencki tworzą wszyscy studiujący na danej uczelni. Dzieli się on na samorząd uczelniany i wydziałowy. Samorząd studencki ma bardzo szerokie uprawnienia. Studenci w nim zrzeszeni mogą wpływać na program i regulamin studiów, mają władzę uchwałodawczą, ponieważ zasiadają w senacie danej uczelni, oraz uczestniczą w podziale środków pieniężnych uczelni przeznaczonych na pomoc materialną dla studentów.
Zwróć uwagę, do czego nawiązuje logotyp Samorządu Studenckiego Politechniki Wrocławskiej.
Samorząd uczniowski
Ważną formą samorządu jest samorząd uczniowski, który skupia uczniów danej placówki w celu współuczestnictwa w życiu szkoły i realizacji określonych zadań. Do samorządu szkolnego należą wszyscy uczniowie szkoły, bez względu na to, czy się angażują w jego działalność.
Organem reprezentującym samorząd szkolny jest rada samorządu szkolnego wybierana przez uczniów szkoły. Stanowi ona jeden z organów szkoły, który odpowiada za realizowanie jej zadań. Samorząd reprezentuje interesy uczniów wobec innych organów szkoły, którymi są dyrektor szkoły, rada pedagogiczna, rada szkoły lub rada rodziców. Rada szkoły jest organem fakultatywnym i o jej powstaniu decyduje organ prowadzący.
Samorząd uczniowski współuczestniczy w tworzeniu dokumentów szkolnych i podejmowaniu decyzji, np. o przyznaniu uczniowi stypendium lub o jego skreśleniu z listy uczniów.
Uczestnictwo w samorządzie uczniowskim jest szkołą samorządności dla przyszłych obywateli, dlatego szczególnie ważne jest angażowanie wszystkich uczniów w jego aktywne funkcjonowanie.
Jak ty angażujesz się w działalność samorządu uczniowskiego w twojej szkole? Czy w pełni korzystasz z praw, jakie ci przysługują?
Słownik
ustalony przez prawo zakres kompetencji, jakie są przyznawane danej społeczności w celu podejmowania decyzji jej dotyczących, reprezentowania jej interesów przed organami państwa oraz realizowania zadań zawartych w ustawach lub innych aktach prawnych
samodzielne kierowanie i decydowanie o swojej działalności przez ludzi, grupy społeczne; podstawa działalności szeroko rozumianego samorządu
jeden z typów samorządu obejmujący swoim oddziaływaniem mieszkańców danej jednostki podstawowego podziału kraju, np. gminy, powiatu, województwa
odmiana samorządu, której podstawą istnienia jest np. wykonywany zawód, pełniona funkcja czy inna forma działalności społecznej
organizacja skupiająca osoby wykonujące określony zawód zaufania publicznego, np. prawników, lekarzy; odpowiada m.in. za aspekt etyczny wykonywanego zawodu