Przeczytaj
Autorzy
Gustaw Herling‑Grudziński — urodził się w 1919 w Kielcach. W marcu 1940 został aresztowany, a po procesie został skazany na 5 lat pobytu w łagrachłagrach. Przebywał w więzieniach w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie, by ostatecznie trafić do łagru w Jercewie. W 1942 roku rozpoczął głodówkę protestacyjną i został zwolniony z łagru na mocy obowiązującego układu Sikorski‑Majski. W marcu przyłączył się do armii gen. Andersa. Walczył m.in. pod Monte Cassino, za co otrzymał Order Virtuti Militari. Po wojnie został emigrantem politycznym. W okresie PRL‑u informacje na temat życia i twórczości Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego podlegały cenzurze. Jego nazwisko znajdowało się na liście osób objętych całkowitym zakazem publikacji. Dzieła pisarza zostały upowszechnione w kraju dopiero po 1989 r. Zmarł w 2000 roku. Ważne utwory pisarza to: Inny świat, Skrzydła ołtarza, Drugie Przyjście oraz inne opowiadania i szkice, Dziennik pisany nocą, Wieża i inne opowiadania, Sześć medalionów i Srebrna Szkatułka, Portret wenecki. Trzy opowiadania, Gorący oddech pustyni, Najkrótszy przewodnik po sobie samym.
Igor Gorzkowski - reżyser i dramaturg, który realizuje spektakle i pisze scenariusze np: Absolutnie Off Show, Taksówka, Ukryj mnie w gałęziach drzew, Spacerowicz wg Roberta Walsera, Żółta Strzała wg Wiktora Pielewina. Na podstawie komiksu Gaimana stworzył spektakl Sandman. Współpracuje z Teatrem Narodowym w Warszawie, Teatrem Wielkim w Poznaniu. W 2011 roku otrzymał nominację do nagrody teatralnej Feliksy Warszawskie.
Dwa poziomy przedstawienia rzeczywistości
Gustaw Hergling‑Grudziński w Innym świecie nie tylko w sposób typowy dla kroniki przedstawił losy człowieka zniewolonego. Pokazał także wewnętrzną pustkę i osamotnienie. Jak pisze Tomasz Burek:
Cały ten okropny świat. Sztuka pamięci głębokiej a zapiski w "Innym świecie" Herlinga-GrudzińskiegoNarrator książki patrzał na obóz sowiecki także okiem wewnętrznym, czułym i sprawnym, intelektualnie uzbrojonym, okiem pamięci i wyobraźni moralnej, a nie tylko okiem zewnętrznym, zawężającym pole widzenia do gestów i wyglądów. Patrzał na piekło zagłady nieustraszonym okiem kronikarza. Ale także okiem poety, wizjonera, eksploratora niecodziennych stanów uczuciowych, wzruszeń, skrytych męczarni serca.
Źródło: Tomasz Burek, Cały ten okropny świat. Sztuka pamięci głębokiej a zapiski w "Innym świecie" Herlinga-Grudzińskiego, „Teksty Drugie” 1991, t. 1/2, s. 54.
Inscenizacja teatralna
Rok 2019 został przez Sejm Rzeczypospolitej uchwalony Rokiem Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego. W związku z okolicznością 100. rocznicy urodzin pisarza (przypadającej na dzień 20 maja 2019 roku) powstały różne publikacje (radiowe, telewizyjne, literackie) upamiętniające twórczość autora Innego świata. Swoją premierę miała również inscenizacja teatralna (teatru telewizji) w reżyserii Igora Gorzkowskiego. Reżyser opowiedział w jednym z wywiadów radiowych o samotności bohaterów prozy Grudzińskiego, która stanowi największy dramat ich losu:
To bycie sam na sam zmusza do tego, żeby gdzieś dokonać takiego rozrachunku swojej obecności w tym innym świecie, w świecie zdominowanym przez zło, przez zło zorganizowane, w takim rodzaju piekła na ziemi.
(...)
Pod tymi skorupami, pod tymi jak strumień wyjętymi kostiumami zdrapuje się gdzieś człowieka nie tylko w sobie – wydaje mi się – ale też w tych współwięźniach (...). Coś pięknie ludzkiego w nich jest i myślę, że on [Grudziński – przyp.] te odrobiny zbiera, a potem daje mu to siłę do tego, ażeby przetrwać tę głodówkę i dać świadectwo istnienia tych ludzi, często znikających bez śladu, bez grobu, bez zapisku pamięci.
Źródło: Igor Gorzkowski. Cytat za: wywiad udzielony przez reżysera dla Drugiego Programu Polskiego Radia 21 października 2019 roku.
Reżyser spektaktlu dodał, że dwa wątki stały się osią dramatyczną inscenizacji: osiem dni głodówki w łagrze oraz spotkanie głównego bohatera ze współwięźniem w Rzymie.
Słownik
(niem. lager - obóz) – obóz pracy przymusowej w Rosji bolszewickiej (1918–1922) i w ZSRR (1922–1987). Więźniów łagru zmuszano do ciężkich prac, które prowadziły do wyniszczenia i śmierci. Pobyt w łagrze następował po wyroku skazującym sądu, a więc wchodził w skład kar przewidzianych przez system prawny.
(Gławnoje uprawlenije isprawitielno‑trudowych łagieriej i kolonij, Główny Zarząd Poprawczych Obozów Pracy) – system obozów pracy przymusowej w ZSRR. Więźniami byli nie tylko przestępcy kryminalni, ale także (a może przede wszystkim) osoby uznawane za społecznie niepożądane lub politycznie podejrzane.