Lodowcami określa się nagromadzenie na powierzchni Ziemi ogromnej ilości lodu, który ma zdolność poruszania się. Lodowce zajmują 10% powierzchni lądowej Ziemi i stanowią ok. 2% objętości powłoki wodnej. Lodowce dzielą się na:

• lądolody (lodowce kontynentalne) – ogromne pokrywy lodowe przemieszczające się we wszystkich kierunkach (np. na Antarktydzie, Grenlandii),

• lodowce górskie – występujące w górach masy lodu, których ruch jest uwarunkowany przebiegiem dolin.

Lodowce powstają wskutek przekształcenia się śniegu w lód lodowcowy w pewnych określonych warunkach klimatycznych i orograficznych (związanych z ukształtowaniem terenu).

Lodowce górskie mogą powstać, gdy:

• przez długi czas panuje temperatura poniżej 0°C,

• występują znaczne opady śniegu, gradu, krupy lub marznącej mżawki, których dostawa przewyższa tempo topnienia,

• istnieje pole firnowe, czyli miejsce akumulacji śniegu i jego przeobrażania w lód lodowcowy w zagłębieniu zwanym karem (cyrkiem, kotłem) lodowcowym; od doliny lodowcowej cyrk oddzielony jest progiem skalnym, tzw. ryglem.

Takie warunki istnieją powyżej granicy wieloletniego śniegugranica wieloletniego śniegugranicy wieloletniego śniegu, czyli umownej granicy, powyżej której utrzymuje się śnieg. Nadmiar lodu gromadzącego się w polu firnowym prowadzi do jego przedostawania się poza próg skalny w postaci jęzorów lodowcowych. Spływając dolinami, jęzory te rzeźbią podłoże, a po przekroczeniu linii wieloletniego śniegu ulegają ablacji (topnieniu), dając początek rzekom (np. Ren, Rodan, Ganges, Brahmaputra, Jangcy).

RKSltcr6XSH5H

Na ilustracji przedstawiono schemat lodowca górskiego z zaznaczonymi jego elementami. Dolina jest to wklęsły fragment terenu pomiędzy górami, znajduje się w niej lodowiec. W górnej oraz w prawej stronie schematu są przedstawione wzniesienia górskie jako wypukłe twory zakończone ostrym czubkiem. Śnieg i firn jest umieszczony u góry ponad niebieską strukturą lodowca. W tym miejscu występuje strefa akumulacji. Poniżej lodowiec jest odkryty, rysunek tu przecina pozioma czerwona przerywana linia. Jest to linia wieloletnich śniegów. Po prawej stronie od linii znajdują się szczeliny. Poniżej linii wieloletnich śniegów jest lodospad. Wzdłuż lodowca biegną strzałki skierowane w dół. Po prawej stronie równolegle do lodowca znajduje się morena boczna - niewielkie wzniesienie o zaokrąglonych szczytach. W dolnej części lodowca jest strefa ablacji. Na wysokości strefy ablacji występuje morena denna. Na końcu pokrywy lodowej wiją się strumienie wód roztopowych. Na ich wysokości znajduje się sandr. Jest przedstawiony jako struktura wypełniona materiałem skalnym.

Podczas przemieszczania się lodowca następuje rysowanie i wygładzanie podłoża przez przymarzający i wciskający się w lód materiał skalny. Proces ten nazywany jest erozją glacjalnąerozja glacjalnaerozją glacjalną:

• detersja – proces, podczas którego materiał morenowy transportowany w spągu masy lodowej wygładza rzeźbę terenu,

• egzaracja – działanie niszczące określane jako zdzieranie (dotyczy utworów nieskonsolidowanych znajdujących się w podłożu),

• detrakcja – inaczej wyrywanie, wydzieranie lub wyorywanie z podłoża okruchów i bloków skalnych przez lód (zarówno za sprawą działalności mechanicznej, jak i dezintegracji mrozowejdezintegracja mrozowa (zamróz, wietrzenie mrozowe)dezintegracji mrozowej).

Wszystkie powyższe procesy wpływają na przemiany fizyczne skał znajdujących się pod stopą lodowca. Ich przymarzanie, wciskanie w lód i transportowanie przy jednoczesnym rozdrabnianiu i polerowaniu determinuje powstawanie form erozyjnych, takich jak mutony, rysy, bruzdy czy wygłady lodowcowe.

Ruchy lodowców górskich przyczyniają się także do transformacji dolin V‑kształtnych w doliny U‑kształtne oraz powstawania dolin zawieszonych. Nacisk i tarcie powodują erodowanie bocznych partii zagłębień o wydłużonym przebiegu, zmieniając ich profil poprzeczny ze zbliżonego do litery V w bardziej zaokrąglony u podstawy, przypominający w przekroju literę U.

R1Q5IU0Gzzzgm

Fotografia przedstawia dolinę V‑kształtną znajdującą się w centralnej części zdjęcia. Jest to wgłębienie pomiędzy zboczami górskimi w kształcie litery V. Zbocza kończą się szczytami o ostrych czubkach. W tle widoczne są liczne szczyty górskie, wyższe z nich są pokryte śniegiem.

Doliny V‑kształtne, występujące głównie na obszarach górskich (w górnych biegach rzek), charakteryzują się stromymi zboczami pokrytymi drobnym materiałem skalnym oraz wąskim dnem wyniszczanym przez wcinający się coraz głębiej ciek wodny. Dolina w miarę upływu czasu i oddziaływania sił destrukcyjnych poszerza i pogłębia się. W tym przypadku występuje erozja denna, podczas której kluczową rolę odgrywa abrazjaabrazjaabrazja rzeczna.

REAAwWRnABIXy

Zdjęcie przedstawia dolinę U‑kształtną. Znajduje się ona w zagłębieniu pomiędzy górami w kształcie litery U. W dolinie płynie rzeka o falistym kształcie. Z obu stron od doliny znajdują się szczyty górskie. Na pewnej wysokości zielona roślinność na zboczu zamienia się w skalistą strukturę. Na zdjęciu dominują dwa kolory: jasno i ciemnozielony.

Przekształconą formą doliny rzecznej (V‑kształtnej) jest dolina lodowcowa (U‑kształtna). Podczas rozwoju lodowca jego masa spłaszcza podstawę doliny i ścina ściany do prawie pionowego spadku, pozostawiając na dnie osady morenowe oraz materiał pochodzący ze stoków. Charakterystyczną i spektakularną formą doliny U‑kształtnej są fiordyfiordfiordy.

R1GZdjSNqHWaf

Przedstawiony jest schemat tworzenia doliny zawieszonej. Schemat składa się z trzech ilustracji. Na pierwszej z nich przedstawione jest wzniesienie górskie. Jest ono pokryte częściowo lodowcem. Jest to pas ciągnący się od szczytu wzniesienia do jego podnóży. Lodowiec ma rozgałęzienie w postaci drugiego pasa, który ma mniejszą powierzchnię. Na drugiej ilustracji jest przedstawiony lodowiec częściowo roztopiony. W środkowej części lodowca znajduje się tylko biała plama śniegu. Na trzeciej ilustracji białe plamy oznaczające śnieg są tylko na szczycie wzniesień. W miejscu, gdzie występował lodowiec i jego odgałęzienie są czarne linie. Z prawej strony znajduje się dolina zawieszona zaznaczona na ilustracji czerwoną strzałką.

Podczas procesów erozji glacjalnej przy udziale lodowców górskich tworzą się inne interesujące formy pozostające na długo po stopnieniu lodowca, są to m.in.:

Wyróżnić można również charakterystyczne formy akumulacyjnej działalności lodowców górskich:

Ciekawostka

RQ3Jsg7Bv5COp

Na zdjęciu przedstawiono lodowiec gruzowy. Na pierwszym planie widoczna jest zielona roślinność, w głębi strome górskie zbocze. W środkowej części zdjęcia znajduje się ciągnąca się od góry zbocza i spadająca w dół pokrywa z większych kamieni. Jest to lodowiec. Kamienie są ułożone równomiernie jeden na drugim warstwami tworząc zwięzłą strukturę.

Słownik