Lodowcami określa się nagromadzenie na powierzchni Ziemi ogromnej ilości lodu, który ma zdolność poruszania się. Lodowce zajmują 10% powierzchni lądowej Ziemi i stanowią ok. 2% objętości powłoki wodnej. Lodowce dzielą się na:
lądolody (lodowce kontynentalne) – ogromne pokrywy lodowe przemieszczające się we wszystkich kierunkach (np. na Antarktydzie, Grenlandii),
lodowce górskie – występujące w górach masy lodu, których ruch jest uwarunkowany przebiegiem dolin.
Lodowce powstają wskutek przekształcenia się śniegu w lód lodowcowy w pewnych określonych warunkach klimatycznych i orograficznych (związanych z ukształtowaniem terenu).
Lodowce górskie mogą powstać, gdy:
przez długi czas panuje temperatura poniżej 0°C,
występują znaczne opady śniegu, gradu, krupy lub marznącej mżawki, których dostawa przewyższa tempo topnienia,
istnieje pole firnowe, czyli miejsce akumulacji śniegu i jego przeobrażania w lód lodowcowy w zagłębieniu zwanym karem (cyrkiem, kotłem) lodowcowym; od doliny lodowcowej cyrk oddzielony jest progiem skalnym, tzw. ryglem.
Takie warunki istnieją powyżej granicy wieloletniego śniegugranica wieloletniego śniegugranicy wieloletniego śniegu, czyli umownej granicy, powyżej której utrzymuje się śnieg. Nadmiar lodu gromadzącego się w polu firnowym prowadzi do jego przedostawania się poza próg skalny w postaci jęzorów lodowcowych. Spływając dolinami, jęzory te rzeźbią podłoże, a po przekroczeniu linii wieloletniego śniegu ulegają ablacji (topnieniu), dając początek rzekom (np. Ren, Rodan, Ganges, Brahmaputra, Jangcy).
RKSltcr6XSH5H
Podczas przemieszczania się lodowca następuje rysowanie i wygładzanie podłoża przez przymarzający i wciskający się w lód materiał skalny. Proces ten nazywany jest erozją glacjalnąerozja glacjalnaerozją glacjalną:
detersja – proces, podczas którego materiał morenowy transportowany w spągu masy lodowej wygładza rzeźbę terenu,
egzaracja – działanie niszczące określane jako zdzieranie (dotyczy utworów nieskonsolidowanych znajdujących się w podłożu),
detrakcja – inaczej wyrywanie, wydzieranie lub wyorywanie z podłoża okruchów i bloków skalnych przez lód (zarówno za sprawą działalności mechanicznej, jak i dezintegracji mrozowejdezintegracja mrozowa (zamróz, wietrzenie mrozowe)dezintegracji mrozowej).
Wszystkie powyższe procesy wpływają na przemiany fizyczne skał znajdujących się pod stopą lodowca. Ich przymarzanie, wciskanie w lód i transportowanie przy jednoczesnym rozdrabnianiu i polerowaniu determinuje powstawanie form erozyjnych, takich jak mutony, rysy, bruzdy czy wygłady lodowcowe.
Ruchy lodowców górskich przyczyniają się także do transformacji dolin V‑kształtnych w doliny U‑kształtne oraz powstawania dolin zawieszonych. Nacisk i tarcie powodują erodowanie bocznych partii zagłębień o wydłużonym przebiegu, zmieniając ich profil poprzeczny ze zbliżonego do litery V w bardziej zaokrąglony u podstawy, przypominający w przekroju literę U.
R1Q5IU0Gzzzgm
Doliny V‑kształtne, występujące głównie na obszarach górskich (w górnych biegach rzek), charakteryzują się stromymi zboczami pokrytymi drobnym materiałem skalnym oraz wąskim dnem wyniszczanym przez wcinający się coraz głębiej ciek wodny. Dolina w miarę upływu czasu i oddziaływania sił destrukcyjnych poszerza i pogłębia się. W tym przypadku występuje erozja denna, podczas której kluczową rolę odgrywa abrazjaabrazjaabrazja rzeczna.
REAAwWRnABIXy
Przekształconą formą doliny rzecznej (V‑kształtnej) jest dolina lodowcowa (U‑kształtna). Podczas rozwoju lodowca jego masa spłaszcza podstawę doliny i ścina ściany do prawie pionowego spadku, pozostawiając na dnie osady morenowe oraz materiał pochodzący ze stoków. Charakterystyczną i spektakularną formą doliny U‑kształtnej są fiordyfiordfiordy.
R1GZdjSNqHWaf
Podczas procesów erozji glacjalnej przy udziale lodowców górskich tworzą się inne interesujące formy pozostające na długo po stopnieniu lodowca, są to m.in.:
RIeHNETPQuCcN
Wyróżnić można również charakterystyczne formy akumulacyjnej działalności lodowców górskich:
R1ASxbhknCJV6
Ciekawostka
RQ3Jsg7Bv5COp
Słownik
abrazja
abrazja
jeden z procesów erozji glacjalnej, inaczej egzaracja lub ścieranie
proces wietrzenia fizycznego polegający na wielokrotnym zamarzaniu i rozmarzaniu wody w szczelinach i porach skalnych, powoduje rozsadzanie, pękanie i kruszenie skał
erozja glacjalna
erozja glacjalna
zbiór procesów destrukcyjnych (egzaracja, detersja, detrakcja) powodujących fizyczne uszkodzenia i przekształcenia podłoża skalnego strefy subglacjalnej oraz materiału transportowanego przez lodowiec
fiord
fiord
zatoka sięgająca głęboko w głąb lądu, powstała na skutek oddziaływania lodowca; jest rodzajem doliny U‑kształtnej charakterystycznym m.in. dla wybrzeży Norwegii, Szkocji czy Grenlandii
firn
firn
forma przejściowa między śniegiem a lodem firnowym; tworzy się za sprawą wielokrotnego podtapiania i zamarzania; przybiera postać kilkumilimetrowych ziaren lodu („kaszy lodowej”) o gęstości 0,4‑0,8 g/cmIndeks górny 33
granica wieloletniego śniegu
granica wieloletniego śniegu
granica wyrażana w m n.p.m., powyżej której roczny bilans opadu śniegu jest wyższy niż topnienie; linię tę określa się indywidualnie dla danej lokalizacji ze względu na panujący klimat oraz uwarunkowania geomorfologiczne
lodowiec kontynentalny (lądolód)
lodowiec kontynentalny (lądolód)
wielkoobszarowa pokrywa lodowa wypiętrzająca się na wysokość kilku km (np. miąższość lądolodu antarktycznego wynosi ok. 4 km) i zajmująca powierzchnię lądu od kilku tys. kmIndeks górny 2 Indeks górny koniec2 do obszaru obejmującego miliony kmIndeks górny 22
lodowiec regenerowany
lodowiec regenerowany
podtyp lodowców o charakterze zboczowo‑dolinnym, powstający przez zasilanie materiałem pochodzących z wyżej zlokalizowanych lodowców wiszących
lodospad (ang. icefall)
lodospad (ang. icefall)
fragment lodowca występujący na stromym odcinku stoku lub przechodzący przez rygiel skalny, cechuje się licznymi spękaniami
lód firnowy
lód firnowy
forma przejściowa między firnem a lodem lodowcowym; przybiera postać kryształków lodu scalonych drobnokrystaliczną masą lodową; gęstość tej struktury wynosi 0,8‑0,9 g/cmIndeks górny 33
lód lodowcowy
lód lodowcowy
jest warstwą powstającą w wyniku ciśnienia tworzonego przez nadległy materiał lodowo‑śniegowy; miąższość 1 m powłoki lodowej jest odpowiednikiem akumulowanego opadu śniegowego o grubości 15 m; wygenerowanie lodu tego typu zajmuje do kilkuset lat; najstarszy lód lodowcowy cechuje się charakterystyczną niebieską/błękitną barwą i ziarnami o średnicy kilku cm
martwy lód
martwy lód
wyizolowana bryła lodu, oddzielona od lodowca w procesie regresji, często przykryta osadami
recesja lodowca
recesja lodowca
inaczej regresja
rygiel skalny
rygiel skalny
próg lub wał zbudowany z litej skały, oddziela cyrk lodowca od pozostałej części doliny
szczelina brzeżna
szczelina brzeżna
szczelina powstająca między boczną krawędzią jęzora lodowca lub pola firnowego a zboczem skalnym
żłób lodowcowy
żłób lodowcowy
inaczej dolina U‑kształtna, dolina rynnowa lub dolina polodowcowa