O tym, w jakim stopniu kraj może wykorzystywać gospodarczo dostęp do morza, decyduje między innymi długość linii brzegowej oraz wielkość akwenu, który państwo może wyznaczyć zgodnie z Konwencją Narodów Zjednoczonych o prawie morza.

Konwencja została podpisana w 1982 r., a Polska ratyfikowała ją w 1998 r. Od tego czasu liczba poławianych przez polską flotę ryb znacznie zmalała w związku z ustaleniami obszarów wodnych przysługujących różnym państwom.

R1Dfldt7Ifvz8

Wykres słupkowy przedstawia zmiany w liczbie poławianych przez Polskę ryb na przestrzeni lat na terenach akwenów Bałtyckiego i Dalekomorskiego. Oś pionowa opisuje wielkości w tysiącach ton i zaczyna się na 0 a kończy na 600, a oś pozioma lata (1945‑2017). W roku 1980 złowiono najwięcej ryb – około 210 tys. ton w akwenie Bałtyckim, i prawie 600 tys. ton w akwenie Dalekomorskim.

Powierzchnia wód wewnętrznych oraz terytorialnych należących do Polski zajmuje około 10 tys. km². Do tego dochodzi jeszcze 22,5 tys. km² wyłącznej strefy ekonomicznejwyłączna strefa ekonomiczna wyłącznej strefy ekonomicznej. Na tak wyznaczonym akwenie prawo do połowu ryb mają tylko polskie statki.

R1cVdtlc7ycr8

Rysunek przedstawia wstępną ocenę stanu środowiska wód morskich polskiej strefy Morza Bałtyckiego. Jest to rysunek polskiego wybrzeża, na którym zaznaczono: ciemnoniebieskim kreskowaniem polską strefę terytorialną, jasnoniebieskim kreskowaniem polską strefę ekonomiczną, zielonym kolorem jednolite części wód przybrzeżnych oraz ciemnoniebieską linią jednolite części wód przejściowych.

Dostęp do Morza Bałtyckiego i długa linia brzegowa sprawia, że to głównie na tym akwenie poławiają polscy rybacy. Polska flota liczy około 130 jednostek, głównie kutrów i łodzi rybackich. W wielu nadmorskich miejscowościach można każdego dnia kupić świeżo złowioną rybę bezpośrednio z kutra.

W 2019 r. połowy na Bałtyku stanowiły 75% polskich połowów ryb i innych organizmów morskich. Pozostałą część połowów uzupełniały ryby z łowisk oceanicznych.

Na łowiska dalekomorskie wypływają specjalne statki – trawlerytrawlertrawlery, które nie tylko poławiają ryby, ale również są przystosowane do ich wstępnego przetworzenia i zamrożenia. Polska flota trawlerów dalekomorskich składa się obecnie z trzech jednostek. Statki te wypływają na łowiska położone na Oceanie Atlantyckim, głównie w sektorze Atlantyku południowo‑wschodniego, północno‑wschodniego oraz środkowo‑wschodniego. Połowy dalekomorskie są trudniejsze organizacyjnie, rejsy trwają wiele tygodni, a statki rzadko zawijają do portów. Poławianie na wodach położonych w pobliżu innych państw wymaga uzyskania od nich zgody oraz poniesienia kosztów licencji.

Ważnym czynnikiem są również zasoby finansowe, które przeznaczane są na rozwój infrastruktury, między innymi na łodzie, kutry i statki rybackie, a także na zaplecze portowe czy przetwórcze. Współcześnie na polskim wybrzeżu działa kilkadziesiąt portów i przystani rybackich, położonych na terenie trzech nadmorskich województw.

RD0X8DRpqM0fP

Ilustracja przedstawia wykres słupkowy, na którym ujęto liczbę kutrów zarejestrowanych według portów w 2017 roku. Najwięcej było ich we Władysławowie (około 38), następnie w Ustce (20), w Kołobrzegu, Jastarni, na Helu, w Łebie, w Dziwnowie, w Świnoujściu, w Darłowie, w Gdańsku Górkach Zachodnich, w Gdańsku, i najmniej w Gdańsku Górkach Wschodnich (około 2).

RYUhCGfIm9LxG

Ilustracja przedstawia dwa kutry rybackie przycumowane do brzegu. Mają one żółty kolor, są podpisane kolejno KUŹ‑12 i KUŹ‑77. Trzyliterowe oznaczenia na kutrach wskazują na przynależność jednostek rybackiej do konkretnego portu. W oddali widać ulicę i jeżdżące po niej samochody.

Struktura gatunkowa połowów

Struktura gatunkowa ryb w danym akwenie jest związana z panującymi w nim warunkami środowiskowymi: wielkością i głębokością akwenu, warunkami termicznymi, wielkością zasolenia, a także stopniem czystości wody.

Bałtyk należy do mórz płytkich, chłodnych, słabo zasolonych, ale też bardzo zanieczyszczonych. Z tych względów zróżnicowanie gatunkowe ryb w Bałtyku jest dużo mniejsze niż w wodach otwartych oceanów.

W Morzu Bałtyckim żyje ponad 100 różnych gatunków ryb, ale największe znaczenie dla rybołówstwa mają śledź, dorsz i szprot, jak również płastugi (stornia, gładzica, skarp) oraz ryby wędrowne (łosoś, troć, węgorz). Lokalnie poławia się także belonę, węgorzycę, motelę, ostropłetwca, sieję, sielawę i stynkę.

W strukturze polskich połowów na Bałtyku dominują szproty oraz śledzie, które łącznie stanowią ponad 80% poławianych ryb. Najbardziej poszukiwane przez klientów, ze względu na walory smakowe, są dorsze, stanowią niecałe 10% poławianych ryb. Z dalekomorskich łowisk na Oceanie Atlantyckim pochodzą natomiast: czarniaki, karmazyny, plamiaki, dorsze, makrele, ostroboki, sardynki i morszczuki.

R1CjvUYoyNgoy

Ilustracja przedstawia diagram kołowy mówiący o strukturze połowów na Bałtyku w 2017 roku. 52% stanowiły szproty, 32% śledzie, 5% dorsze, 9% ryby płaskie: stronie, gładzice, turboty, 2% inne ryby morskie.

Zmiany wielkości połowów

Morze Bałtyckie należy do mórz średniej wielkości, a ze względu na swój charakter akwenu wewnątrzkontynentalnego jest wykorzystywane aż przez 9 państw, które mają do niego dostęp. To oznacza dużą konkurencję, co przy ograniczonych zasobach ryb w Morzu Bałtyckim wpływa na wielkość połowów poszczególnych państw.

Wielkość polskich połowów ryb morskich na Bałtyku kształtuje się w przedziale od 50 do 75 tys. ton rocznie. Kolejne 100 do 130 tys. ton pochodzi z łowisk dalekomorskich.

R2vPRBpXFAZSP

Wykres przedstawia połowy ryb morskich przez polską flotę na przestrzeni lat (od 2010 do 2017). Oś pionowa opisuje wielkości w tysiącach ton i zaczyna się na 0 a kończy na 90, a oś pozioma lata. Analizowane kategorie to: dorszowate, inne morskie, szproty, śledzie. Ogółem najrzadziej występują dorszowate, a najczęściej inne morskie.

Wielkość oraz tendencje zmian połowów poszczególnych gatunków zależą od czynników przyrodniczych oraz ekonomicznych. Na wielkość połowów mogą również wpływać decyzje polityczne, podejmowane np. przez Komisję Europejską, która ustala tzw. kwoty połowowekwoty połowowe kwoty połowowe. Są to limity połowowe, czyli przydzielona każdemu z państw określona liczby ton lub sztuk ryb, które mogą złowić w określonym czasie. Za złamanie wyznaczonych limitów grożą surowe kary finansowe.

RTUQCbNlwTIXq1

Ilustracja przedstawia złowione dorsze.

W ten sposób Unia Europejska kontroluje wielkość stad ryb i chroni je przed przełowieniem. Podejmowanie takich działań jest szczególnie potrzebne wobec tych gatunków, które drastycznie zmniejszają swoją populację.

Perspektywy polskiego rybactwa i rybołówstwa

W 2019 roku liczebność polskiej floty kutrowej wynosiła 124 statki. Przeważająca liczba, bo aż 72 jednostki, to statki mające ponad 46 lat. Średni wiek statków we flocie wynosi 49 lat. Polska flota kutrowa nie posiada jednostek młodszych niż 26 lat. Dane te ukazują zły stan polskiej floty kutrowej.

Rozwojowi polskiego rybołówstwa nie pomaga również stan populacji ryb w wodach Bałtyku. Z powodu zmian klimatu i wieloletniego przełowienia ryb ich liczebność znacznie zmalała. Szczególnie dotyczy to populacji dorsza.

Z tego powodu Unia Europejska nałożyła na kraje członkowskie limity połowowe. Są one zasadne z punktu widzenia ekologicznego, ale nie wpływają na rozwój polskiego rybołówstwa, ponieważ nie ma potrzeby zwiększania liczebności statków poławiających oraz inwestowania w ich rozwój.

W dniu 15 października 2019 r. Rada Ministrów przyjęła Strategię zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030 (SZRWRiR 2030). Głównym celem strategii jest rozwój między innymi rybactwa, umożliwiający trwały wzrost dochodów przy jednoczesnej poprawie stanu środowiska naturalnego. Planowane są działania zmierzające do zmniejszenia presji połowowej oraz ochrony zasobów i środowiska morskiego.

Słownik