Przeczytaj
Imperium Romanum
W porównaniu z okresem republiki w pierwszych dwóch wiekach Cesarstwo Rzymskie nie przeprowadziło wielu podbojów. W okresie panowania Oktawiana Augusta oprócz innych prowincji w 35 r. p.n.e. została przyłączona Panonia, która obejmowała swoim zasięgiem tereny m.in dzisiejszych Węgier czy Słowenii. Niepowodzeniem zakończyły się próby opanowania terenów zamieszkiwanych przez plemiona germańskie. Po klęsce w Lesie Teutoburskim w 9 r. n.e., gdy Germanie pod wodzą Arminiusza zniszczyli trzy legiony rzymskie, cesarstwo wycofało wojska za Ren, który stał się trwałą granicą imperium. W 43 r. n.e. rozpoczął się podbój Brytanii; do połowy I w. cesarz Klaudiusz podbił część Wysp Brytyjskich i utworzył prowincję Brytanię, obejmującą tereny dzisiejszej Anglii i Walii. W celu zabezpieczenia północnej granicy nowej prowincji został wybudowany słynny limeslimes – wał Hadriana.
W latach 101–106 Rzymianie pod wodzą cesarza Trajana podbili Dację (dzisiejszą Rumunię); w 106 r. utworzono tam rzymską prowincję Dacia Traiana. Za panowania cesarza Hadriana w pierwszej połowie II w. n.e. granice na wschodzie osiągnęły linię dwóch wielkich rzek: Tygrysu i Eufratu. Armia rzymska, licząca w tym czasie ok. 300 tys. żołnierzy, odgrywała bardzo ważną rolę w procesie romanizacjiromanizacji prowincji. Legiony rozmieszczone były głównie wzdłuż limesu, a służba w nich trwała ok. 20 lat. W czasie jej trwania żołnierze nawiązywali bliskie kontakty z miejscową ludnością, a nawet mimo formalnego zakazu zakładali rodziny. Po zakończeniu służby wojskowej osiedlali się na terenach, na których stacjonowali. W ten sposób żołnierze przyspieszali proces romanizacji – poprzez upowszechnianie łaciny i obyczajów rzymskich.
Via ApiaVia Apia – wzór rzymskich dróg
Rzymianie stworzyli gęstą sieć dróg, która gwarantowała jedność państwa i niosła zdobycze cywilizacyjne w najdalsze zakątki rozległego państwa. Drogi umożliwiały szybkie przerzucenie wojska, rozwój handlu i przesyłanie informacji. Dzięki nim Rzymianie byli bardziej mobilni, ułatwiały przepływ nowych myśli i idei. Wzdłuż dróg ustawiali drogowskazy i kamienie milowe, które ułatwiały podróżnym orientację oraz lepsze zaplanowanie podróży. W I w. n.e. na Forum Romanum został postawiony tzw. złoty (pierwszy) kamień milowy – symbol początku wszystkich rzymskich dróg. Drogi rzymskie stanowiły i do dzisiaj stanowią wyjątkowy przykład myśli inżynierskiej.
1. wyrównana ziemia
2. kamienie wielkości dłoni
3. pokruszone kamienie
4. cement
5. eliptyczna nawierzchnia ułożona z bloków bazaltowych lub innych kamieni lokalnych
6. chodnik
7. krawędzie kamieni
Dowodem na to jest fakt, że przetrwały upadek cesarstwa i służyły jako ważne szlaki komunikacyjne aż do XIX w. Wtedy ich znaczenie zmalało z powodu rozpowszechnienia się kolei żelaznej.
Rzym cywilizacją miejską
W porównaniu z wcześniejszymi dziejami Rzymu okres I i II w. n.e. był czasem nielicznych konfliktów wewnętrznych oraz pokoju na granicach imperium. Zdobyte wcześniej tereny podlegały procesowi kolonizacji. W znacznej części była to kolonizacja wojskowa, która polegała na nadawaniu ziemi przez państwo weteranom, którzy kończyli służbę wojskową. Nowe tereny organizowane były na wzór Rzymu; wszędzie powstawały miasta – lokalne ośrodki administracyjne, gospodarcze i kulturalne. Niejednokrotnie początek nowym miastom dawały obozy wojskowe z regularnym układem przestrzennym. Przykładem takiego mechanizmu było założenie Wiednia czy Budapesztu. Jak widać, kolonizacja wiązała się z rozwojem procesu urbanizacji, czyli powstawaniem miast, do których bardzo chętnie przenosiła się ludność wiejska. Rozkwit miast przyczynił się do rozwoju procesu romanizacji, czyli przyjmowania przez miejscową ludność stylu życia i kultury rzymskiej.
W miastach istniały udogodnienia podnoszące poziom życia i higieny mieszkańców; przykładem mogą być akweduktyakwedukty czy rozbudowana sieć kanalizacyjna.
Mieszkańcy miast spędzali wolny czas w termachtermach, czyli łaźniach miejskich.
Rozrywki dostarczały im widowiska prezentowane w teatrach, amfiteatrachamfiteatrach i cyrkachcyrkach.
Civis Romanus – obywatel rzymski
Bardzo istotnymi elementami romanizacji prowincji było uzyskiwanie obywatelstwa przez ich mieszkańców oraz obowiązywanie na nowych terenach prawa rzymskiego. Od czasów pryncypatu stopniowo zanikały różnice prawne między zdobywcami a podbitymi; cesarze coraz chętniej nadawali obywatelstwo rzymskie zarówno dawnym weteranom, jak i mieszkańcom prowincji. Zwieńczeniem tego procesu był wydany w 212 r. n.e. edykt Karakalliedykt Karakalli. Obywatele cieszyli się ochroną jednolitego prawa rzymskiego na terenie całego imperium. Z jednej strony oznaczało to zaszczyt i honor, z drugiej natomiast dawało wymierne korzyści, takie jak zakaz tortur, nienaruszalność własności prywatnej czy prawo do sprawiedliwego procesu.
Rzymska Europa
Nawet najbardziej zaciekli wrogowie Rzymu, jak np. Galowie, mieszkający w dzisiejszej Francji, przyjmowali osiągnięcia kultury rzymskiej i stawali się Rzymianami. Zarówno w sferze oficjalnej, jak i w życiu codziennym używali języka łacińskiego. Plemiona germańskie, które zamieszkały tereny cesarstwa po jego upadku na zachodzie, odcisnęły swoje piętno na łacinie. W wyniku długotrwałego procesu w niektórych z nowych państw powstała grupa języków romańskich, do których należą m.in. francuski, hiszpański i portugalski. Alfabet łaciński natomiast zachował się nie tylko w dawnych prowincjach rzymskich, ale również rozpowszechnił się wraz z chrześcijaństwem w krajach Europy Środkowo‑Wschodniej. Wiele słów łacińskich przeniknęło do współczesnych języków europejskich.
Słownik
początkowo nazywano tak drogę graniczną, później zaś umocnienia wyznaczające granice imperium rzymskiego; był to system budowany w oparciu o przeszkody naturalne, np. rzeki Ren czy Dunaj; w jego pobliżu stacjonowały legiony w sile od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy; swoją funkcję obronną spełniał zwłaszcza od I do IV w.; jednym z najsłynniejszych limesów był wał Hadriana, którego pozostałości można zwiedzać północnej Anglii przy granicy ze Szkocją; przez rzymskich twórców limes przedstawiany był jak swego rodzaju „święta granica”, przekraczały ją jednak w obie strony masy ludzi, ale ruch ten był nadzorowany
termin, którym określa się proces przyjmowania rzymskich wzorców cywilizacyjnych, norm, zachowań i zwyczajów oraz języka łacińskiego na terenach podbitych przez Imperium Romanum; okres największego nasilenia przypadł na czasy cesarstwa, ale raczej ograniczał się do zachodniej jego części; wschodnią część zdominowały kultura i język grecki
dokument wydany w 212 r. n.e. przez cesarza Karakallę, na mocy którego wszyscy, oprócz niewolników, mieszkańcy Imperium Romanum uzyskali obywatelstwo rzymskie; z jednej strony nowi obywatele uzyskali np. prawo własności czy prawo dostępu do urzędów, z drugiej zaś cesarz zwiększył liczbę mieszkańców płacących podatki; od tego momentu całe cesarstwo stało się wspólnotą obywateli, mających równe prawa, co miało wpływ na pogłębienie się procesu romanizacji imperium
bezpłatne łaźnie publiczne, w których mieszkańcy nie tylko dbali o higienę, ale mogli również zaznać relaksu i odpoczynku; ich budowa rozpowszechniła się w I w. p.n.e.; sami cesarze wznosili olbrzymie kompleksy termalne takie jak termy Karakalli; w termach kwitło też życie intelektualne i artystyczne; do codziennych zwyczajów należały dyskusje polityków, występy poetów i oratorów
(z łac. aquaeductus – wodociąg, od aqua – woda, ductus – prowadzenie, od ducere – wodzić, prowadzić) wodociąg, który wykorzystując siłę ciążenia, zaopatrywał miasto w wodę z górskich źródeł; wodociągi biegły nad i pod ziemią; liczący ok. 1 miliona mieszkańców Rzym w II w. zaopatrywało w wodę 11 akweduktów, których łączna długość wynosiła ok. 400 km; trwałość rzymskich konstrukcji potwierdza fakt, że do tej pory działa kilka akweduktów, które wybudowali starożytni
budowa drogi rozpoczęła się w IV w. p.n.e. na polecenie cenzora Appiusza Klaudiusza Cekusa; początkowo Via Appia łączyła Rzym z Kapuą, a później została przedłużona na wschodnie wybrzeże Italii; maszerowały nią legiony, które udawały się na wschód; była ulubionym miejscem przechadzek i spotkań Rzymian; stanowiła również główną aleję cmentarną, przy której stały setki pomników i grobowców
(łac. amphiteatrum, gr. amphitheatron od amphi – wokół + theatron – widownia) arena w kształcie elipsy lub koła ze wznoszącymi się schodkowo rzędami dla publiczności, przeznaczona do walk gladiatorów lub walk ze zwierzętami; większość miast w prowincjach, na wzór Rzymu, budowała amfiteatry; zdecydowanie mniej powstało ich w części wschodniej imperium, którego mieszkańcy nie przepadali za krwawymi rozrywkami
budowla w kształcie prostokąta, w której odbywały się przede wszystkim wyścigi rydwanów; najstarszym i najsłynniejszym rzymskim cyrkiem był wybudowany w IV w. p.n.e. Circus Maximus (Wielki Cyrk) w Rzymie, którego widownia mogła pomieścić ok. 400 tys. ludzi
(łac., pokój rzymski) określenie czasów od panowania Oktawiana Augusta w 27 r. p.n.e. do śmierci Aleksandra Sewera w 235 r. n.e.; opisywało okres pokoju wewnątrz i na zewnątrz imperium rzymskiego
Słowa kluczowe
romanizacja, limes, urbanizacja, Karakalla, pax Romana, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk
Bibliografia
M. Grant, Krótka historia cywilizacji klasycznej, tłum. M. Michowski, A. Mikicka, Poznań 1998.
Wielka Historia Świata, t. 3, Świat okresu cywilizacji klasycznych, pod red. A. Krawczuka, Kraków 2005.
A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2010.
Cywilizacje starożytne. Przewodnik encyklopedyczny, pod red. A. Cotterella, Łódź 1996.
M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1986.
T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2007.
B. Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1994.
G. Chomicki, S. Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999.
A. Paner, J. Iluk, Na tabliczce, papirusie i pergaminie. Źródła historyczne dla uczniów szkoły średniej. Starożytność, średniowiecze, Koszalin 1997.