Przeczytaj
Stosunki państwo – Kościoły i związki wyznaniowe
W świecie współczesnym stosunki między państwem a Kościołami i związkami wyznaniowymi można rozpatrywać na kilku płaszczyznach:
w aspekcie społeczno‑kulturowym są to relacje między normami prawa stanowionego przez państwo a normami religijnymi;
w aspekcie politycznym jest to zakres gwarantowanej przez państwo wolności sumienia i wyznania;
w aspekcie prawno‑ustrojowym są to relacje między instytucjami państwa a instytucjami poszczególnych Kościołów lub związków wyznaniowych.
Modele relacji państwa z Kościołami i związkami wyznaniowymi
-
Państwo teokratyczne to model państwa najstarszy historycznie, który opiera się na rządach kapłanów lub fakcie, że władca jest równocześnie najwyższym kapłanem. System ten był charakterystyczny dla starożytnej Mezopotamii oraz starożytnego Egiptu. Zakładał, że władza pochodzi od jednego lub wielu bogów, a władcy są jedynie wykonawcami boskiej woli. Współczesnym państwem teokratycznym jest Watykan.
-
Państwo ateistyczne, w którym panuje pogląd odrzucający istnienie jakiegokolwiek boga (ateizm). Państwo zwalcza więc wszelkie przejawy religijności, otwarcie walczy z religią, Kościołami i związkami wyznaniowymi, jeżeli jeszcze istnieją. Duchowni są represjonowani, podobnie jak wszyscy, którzy przyznają się do swojej religijności lub konkretnego wyznania. Zamiast form kultu religijnego rozwija się kult państwowy, który dotyczy przywódcy państwa i narodu. Tak jest np. w Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej.
-
Państwo wyznaniowe charakteryzuje się ścisłym powiązaniem instytucji państwa i Kościoła. Przejawem tego może być konstytucyjne zagwarantowanie uprzywilejowania danego Kościoła lub związku wyznaniowego w państwie. Skrajnym przykładem współczesnego państwa wyznaniowego jest Arabia Saudyjska, gdzie nie rozdziela się prawa państwowego od religijnego (szariatu), a za porzucenie islamu grozi kara śmierci.
-
Państwo neutralne światopoglądowo, które opiera się na zasadzie rozdziału religii od państwa. Współcześnie występują dwie odmiany państwa neutralnego światopoglądowo: jest to państwo radykalnie świeckie, gdzie obowiązuje rozdział Kościoła i państwa, które jest neutralne wobec poglądów wyznaniowych obywateli, może obowiązywać zakaz uzewnętrzniania symboli i przekonań religijnych w przestrzeni publicznej (np. Francja); i państwo umiarkowanie świeckie – tu mimo rozdziału Kościoła od państwa nie ma zakazu uzewnętrzniania przekonań. Przykładem takiego modelu jest Polska.
Stosunki Rzeczypospolitej Polskiej z Kościołem katolickim
System stosunków państwo – Kościół katolicki w Polsce jest podobny do rozwiązań stosowanych w innych europejskich państwach demokratycznych. Spełnia on wymogi współczesnego prawa międzynarodowego oraz doktryny społecznej Soboru Watykańskiego II. Stosunki między państwem a Kościołem katolickim w Polsce dają gwarancję pełnej wolności religijnej i poszanowanie dla osób niewierzących. Jest to zawarte w preambule do KonstytucjiKonstytucji RP:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.(…) my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej,
zarówno wierzący w Boga
będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna,
jak i nie podzielający tej wiary,
a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł,
równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego – Polski (…).Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 5.08.2020 r.].
Funkcjonujący w Rzeczypospolitej Polskiej system relacji państwo – Kościół katolicki powstał po 1989 roku i opierał się początkowo na rozwiązaniach stanowionych w ustawach. Dopiero zawarcie konkordatu między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolskąkonkordatu między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską z 28 lipca 1993 roku dało podstawy tych relacji, co potwierdziła następnie Konstytucja RP z 1997 roku. KonkordatKonkordat został ratyfikowanyratyfikowany 23 lutego 1998 roku przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a wszedł w życie dwa miesiące później.
Konkordat – postanowienia
Konkordat podpisany przez Rzeczpospolitą Polską ze Stolicą Apostolską opiera się na trzech podstawowych zasadach:
W art. 1 konkordatu mamy zapisaną następującą informację:
Konkordat między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą ApostolskąArtykuł 1
Rzeczpospolita Polska i Stolica Apostolska potwierdzają, że Państwo i Kościół katolicki są – każde w swej dziedzinie – niezależne i autonomiczne oraz zobowiązują się do pełnego poszanowania tej zasady we wzajemnych stosunkach i we współdziałaniu dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego.
Źródło: Konkordat między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską, dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 5.08.2020 r.].
Podobny zapis znajduje się w Konstytucji RP, dając wykładnię stosunków państwa ze wszystkimi Kościołami i związkami wyznaniowymi.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.Art. 25
Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.
Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 5.08.2020 r.].
Na podstawie tych zapisów państwo uznaje osobowość prawną Kościoła katolickiego, przyznaje mu autonomię w kwestii obsadzania stanowisk kościelnych oraz uznaje prawo Kościoła katolickiego do posługiwania się własnym prawem kanonicznym. Kościół ma pewne obowiązki wynikające z zapisów konstytucji – jest to troska o dobro wspólne, rozumiane jako społeczeństwo i państwo. Wolność religijna w Polsce jest zagwarantowana zapisami konstytucji oraz konkordatu.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.Art. 53
Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.
Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.
Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 5.08.2020 r.].
Gwarancje te oznaczają, że obowiązują one nie tylko w sferze życia prywatnego, lecz także publicznego, czego symbolem mogą być symbole religijne w instytucjach publicznych lub lekcje religii w publicznym systemie edukacji w Polsce.
Zasada bezstronności państwa w kwestiach światopoglądowych i religijnych wynika z idei świeckości państwa, która w treści Konstytucji RP została zastąpiona właśnie tym terminem.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.Art. 25
Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.
Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 5.08.2020 r.].
Tym samym Kościół katolicki w Polsce nie ma statusu religii uprzywilejowanej, jak to było w czasach II Rzeczypospolitej Polskiej. Konstytucja RP z 1997 r. stawia Kościół katolicki na równi z innymi kościołami i związkami wyznaniowymi, co potwierdzają ustawy przyznające identyczne uprawnienia innym Kościołom i związkom wyznaniowym.
Stosunki państwo polskie a inne Kościoły i związki wyznaniowe
Stosunki między państwem a innymi Kościołami i związkami wyznaniowymi opierają się na zasadach zapisanych w Konstytucji RP i ustawie o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 17 maja 1989 roku. Głosi ona równouprawnienie obywateli pod względem religii, potwierdza świecki charakter państwa, zniosła zasadę zwierzchnictwa państwa nad związkami wyznaniowymi oraz zezwala na rejestrację związków wyznaniowych według wymienionych w ustawie kryteriów.
Stosunki państwa polskiego z Polskim Autokefalicznym Kościołem Prawosławnym
Podstawą prawną regulacji jest Konstytucja RP i jej zapisy o wolności sumienia i religii. Osobnym dokumentem regulującym stosunki między państwem polskim a Polskim Autokefalicznym Kościołem Prawosławnym jest ustawa z dnia 4 lipca 1991 r.
Ustawa z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła PrawosławnegoRozdział 1
Przepisy ogólne
Art. 1. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, zwany dalej „Kościołem”, stanowi część Powszechnego Kościoła Prawosławnego i zachowuje z nim jedność w sprawach dogmatycznych i kanonicznych. Jest niezależny od jakiejkolwiek pozakrajowej władzy duchownej i świeckiej.
Art. 2. 1. Kościół rządzi się w swych sprawach wewnętrznych własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami.
Kościół w swej działalności wewnętrznej posługuje się językiem staro- -cerkiewno‑słowiańskim i językami ojczystymi swych wyznawców.
Art. 3. 1. Ustawa określa zasady stosunku Państwa do Kościoła, w tym sytuację prawną i majątkową Kościoła.
W sprawach odnoszących się do Kościoła, nieuregulowanych niniejszą ustawą, stosuje się ustawę z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965, z późn. zm.1) ).
Art. 4. 1. Problemy związane ze stosunkami między Państwem a Kościołem oraz sprawy interpretacji niniejszej ustawy rozpatrują wspólne zespoły składające się z upoważnionych przedstawicieli Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Świętego Soboru Biskupów, na zasadzie parytetu.
Przepis ust. 1 nie narusza właściwości organów państwowych oraz organów Kościoła. (…)
Źródło: Ustawa z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 5.08.2020 r.].
Inne związki wyznaniowe
W podobny sposób są uregulowane stosunki państwa polskiego z innymi Kościołami i związkami wyznaniowymi, których łącznie jest 166 w rejestrze Kościołów i innych związków wyznaniowych.
Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej PolskiejArt. 2
Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej korzysta w swem życiu wewnętrznem z pełnej wolności rządzenia się, w ramach praw obowiązujących, przepisami swego Statutu (Ustawy Wewnętrznej), uznanego przez Państwo w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Statut Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wraz z ustawą niniejszą podstawę prawną organizacji tego Związku.Art. 3
Zwierzchnią władzę w Muzułmańskim Związku Religijnym w Rzeczypospolitej Polskiej oraz nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez duchowieństwo i pieczę nad potrzebami religijnemi muzułman sprawuje Mufti Muzułmański w Rzeczypospolitej Polskiej z pomocą Najwyższego Kolegjum Muzułmańskiego.Źródło: Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej, dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 21.12.2020 r.].
Słownik
(z łac. concordatum – uzgodniony); umowa międzynarodowa zawierana między państwem a Stolicą Apostolską, regulująca sprawy dotyczące obu stron (pozycja Kościoła katolickiego w danym państwie, zapewnienie wolności nauczania religii i wypełniania misji, kwestie własności, ważności małżeństw sakramentalnych, wpływu władz państwowych na obsadę stolic biskupich itp.)
umowa międzynarodowa zawarta 28 lipca 1993 w siedzibie Rady Ministrów przez arcybiskupa Józefa Kowalczyka, ówczesnego nuncjusza apostolskiego w Polsce, i Krzysztofa Skubiszewskiego, ówczesnego ministra spraw zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej w rządzie Hanny Suchockiej
(z łac. constituo – urządzać, ustanawiać, regulować); akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie
(z fr. ratification); jeden ze sposobów wyrażenia ostatecznej zgody na związanie się umową międzynarodową przez upoważniony do tego organ państwowy