Przeczytaj
Biblia jako dzieło literackie
Tekst literacki musi spełniać pewne warunki, dzięki którym będzie odróżniał się od nieliterackich przejawów piśmiennictwa. Teoretycy literatury jako podstawowy warunek wskazują dominację w tekście funkcji estetycznej, właściwej dla tekstów artystycznych. Poza tym w tekście literackim powinny występować następujące wyróżniki:
Wymienione cechy można dostrzec także w Biblii, co pozwala traktować to dzieło jako literackie. Trzeba jednak pamiętać, że postrzeganie Pisma Świętego wyłącznie jako zbioru prawd religijnych dominowało do XIX wieku. Dopiero wówczas do badania i wyjaśniania treści Biblii zaczęto stosować metody analizy tekstów literackich.
Od XX stulecia jedną z podstaw interpretowania treści ksiąg biblijnych jest świadomość stosowania przez ich autorów specyficznego sposobu wypowiadania się, typowego dla literatury. W ramach badań nad formami wypowiedzi w Biblii dokonuje się odwołań do teorii biblijnych rodzajów literackich. Wymaga to ustalenia, czy dana księga ma charakter naukowy, historyczny, prorocki czy dydaktyczny. O tym decyduje jej forma, przejawiająca się w gatunku lub stylu wypowiedzi.
Etapy powstawania Biblii
Zastosowanie danego gatunku lub odmiany stylistycznej wynikało nie tylko z indywidualnych decyzji autora księgi. Do pewnego stopnia było to uzależnione również od tego, w jakim momencie powstawała ta księga. Stary Testament, układany i spisywany przez wiele wieków, tworzony był w kilku etapach:
Ostatecznie jednak o wyborze gatunku lub stylu decydował autor. Jego wykształcenie, znajomość innych dzieł, wrażliwość estetyczna, a przede wszystkim cel, do którego dążył – te wszystkie czynniki wpływały na formę księgi.
Biblijne gatunki literackie
Istotna jest także analiza cech gatunku literackiego, jakim posłużył się autor księgi. Możliwości jest wiele:
Biblijne gatunki literackieW Starym Testamencie wyróżnia się: formy poetyckie – w tym różnego typu modlitwy, psalmy, pieśni, hymny, lamentacje; teksty prawne – w tym formuły, dekalogi [...]; teksty kultowe – w tym [...] rytuały, przepisy; teksty prorockie – w tym ostrzeżenia, groźby, przepowiednie; teksty historyczne – w tym mity, podania, legendy, bajki, przypowieści [...]; teksty sapientialnesapientialne [...] – w tym życzenia, błogosławieństwa [...]. W Nowym Testamencie wyróżnia się Ewangelię [...]. Poza Ewangeliami w Nowym Testamencie występują m.in. takie gatunki, jak: apokalipsa, listy, dzieła historyczne, wyznania wiary, hymny, teksty [...].
Wymienione w słownikowym haśle gatunki nie wyczerpują wszystkich występujących w Biblii. W Piśmie Świętym występują jeszcze m.in.: kroniki, roczniki, kazania, teksty o charakterze biograficznym, mowy, sentencje, aforyzmy, zagadki. Zbiór ksiąg świętych jest zatem dziełem wielogatunkowym. Dopiero uwzględnienie tego faktu i wzięcie pod uwagę formy literackiej danej księgi umożliwia zrozumienie sensu tekstu biblijnego.
Wybrane gatunki literackie w Biblii
Styl biblijny
Badania językoznawców pozwoliły stworzyć definicję stylu biblijnego. Jest to charakterystyczne dla Pisma Świętego ukształtowanie języka. Do jego cech, przejawiających się w całej Biblii, należy zastosowanie typowego dla kultury semickiej podziału tekstu na odcinki zwane wersetamiwersetami – one nadają księgom Starego i Nowego Testamentu specyficzny rytm. Poza tym dostrzec można tendencję do korzystania z paralelizmówparalelizmów oraz zestawień, zazwyczaj wyrażanych za pomocą spójnika „i”. Do często stosowanych form kształtowania tekstu biblijnego należą także przeciwieństwa (obfituje w nie np. Księga Koheleta) oraz symbole i alegorie (zwłaszcza w przypowieściach). Ponadto w Piśmie Świętym obecne są związki frazeologicznezwiązki frazeologiczne zwane biblizmamibiblizmami, które dzięki swojej uniwersalnej wymowie mają już swoje stałe miejsce we współczesnym leksykonie mowy użytkowej. Częstotliwość występowania wymienionych cech wspólnych nie oznacza jednak, że cała Biblia została napisana jednorodnym stylem.
Słownik
wyraz, metafora lub związek frazeologiczny, który swoje źródło znajduje w Biblii
(gr. phrásis - mówienie; lógos - słowo ) – połączenie wyrazowe o przyjętym powszechnie znaczeniu
(gr. génos – pochodzenie; logia – zbiór) – dział poetyki zajmujący się badaniem rodzajów i gatunków literackich
(gr. parallēlismós – zestawienie, porównanie) – podobieństwo treściowe, kompozycyjne kilku fragmentów utworu literackiego (zdań, strof, scen, wątków itp.)
(gr. paraínesis – zachęcanie) – pouczający, podający wzorce pozytywne i negatywne
(gr. psalmós – śpiew przy akompaniamencie instrumentu strunowego) – liryczna i podniosła pieśń modlitewna skierowana do Boga
(łac. sapientia – mądrość) – odnoszący się do mądrości
(łac. versus – wiersz) – wyodrębniony graficznie fragment tekstu obejmujący kilka zestawionych podrzędnie lub współrzędnie zdań, spoisty wewnętrznie, zwykle numerowany. Podział na wersety występuje w Biblii i tekstach na nią stylizowanych, jak również w Koranie. Wersety pełnią w prozie rytmicznej rolę zbliżoną do tej, jaką pełnią wersy lub zwrotki w poezji