Biblia jako dzieło literackie

Tekst literacki musi spełniać pewne warunki, dzięki którym będzie odróżniał się od nieliterackich przejawów piśmiennictwa. Teoretycy literatury jako podstawowy warunek wskazują dominację w tekście funkcji estetycznej, właściwej dla tekstów artystycznych. Poza tym w tekście literackim powinny występować następujące wyróżniki:

Wymienione cechy można dostrzec także w Biblii, co pozwala traktować to dzieło jako literackie. Trzeba jednak pamiętać, że postrzeganie Pisma Świętego wyłącznie jako zbioru prawd religijnych dominowało do XIX wieku. Dopiero wówczas do badania i wyjaśniania treści Biblii zaczęto stosować metody analizy tekstów literackich.

Od XX stulecia jedną z podstaw interpretowania treści ksiąg biblijnych jest świadomość stosowania przez ich autorów specyficznego sposobu wypowiadania się, typowego dla literatury. W ramach badań nad formami wypowiedzi w Biblii dokonuje się odwołań do teorii biblijnych rodzajów literackich. Wymaga to ustalenia, czy dana księga ma charakter naukowy, historyczny, prorocki czy dydaktyczny. O tym decyduje jej forma, przejawiająca się w gatunku lub stylu wypowiedzi.

Etapy powstawania Biblii

Zastosowanie danego gatunku lub odmiany stylistycznej wynikało nie tylko z indywidualnych decyzji autora księgi. Do pewnego stopnia było to uzależnione również od tego, w jakim momencie powstawała ta księga. Stary Testament, układany i spisywany przez wiele wieków, tworzony był w kilku etapach:

Ostatecznie jednak o wyborze gatunku lub stylu decydował autor. Jego wykształcenie, znajomość innych dzieł, wrażliwość estetyczna, a przede wszystkim cel, do którego dążył – te wszystkie czynniki wpływały na formę księgi.

Biblijne gatunki literackie

Istotna jest także analiza cech gatunku literackiego, jakim posłużył się autor księgi. Możliwości jest wiele:

Wymienione w słownikowym haśle gatunki nie wyczerpują wszystkich występujących w Biblii. W Piśmie Świętym występują jeszcze m.in.: kroniki, roczniki, kazania, teksty o charakterze biograficznym, mowy, sentencje, aforyzmy, zagadki. Zbiór ksiąg świętych jest zatem dziełem wielogatunkowym. Dopiero uwzględnienie tego faktu i wzięcie pod uwagę formy literackiej danej księgi umożliwia zrozumienie sensu tekstu biblijnego.

Wybrane gatunki literackie w Biblii

Styl biblijny

Badania językoznawców pozwoliły stworzyć definicję stylu biblijnego. Jest to charakterystyczne dla Pisma Świętego ukształtowanie języka. Do jego cech, przejawiających się w całej Biblii, należy zastosowanie typowego dla kultury semickiej podziału tekstu na odcinki zwane wersetamiwersetwersetami – one nadają księgom Starego i Nowego Testamentu specyficzny rytm. Poza tym dostrzec można tendencję do korzystania z paralelizmówparalelizmparalelizmów oraz zestawień, zazwyczaj wyrażanych za pomocą spójnika „i”. Do często stosowanych form kształtowania tekstu biblijnego należą także przeciwieństwa (obfituje w nie np. Księga Koheleta) oraz symbole i alegorie (zwłaszcza w przypowieściach). Ponadto w Piśmie Świętym obecne są związki frazeologicznefrazeologizmzwiązki frazeologiczne zwane biblizmamibiblizmbiblizmami, które dzięki swojej uniwersalnej wymowie mają już swoje stałe miejsce we współczesnym leksykonie mowy użytkowej. Częstotliwość występowania wymienionych cech wspólnych nie oznacza jednak, że cała Biblia została napisana jednorodnym stylem.

Słownik