Zygmunt Freud

Rcm2uh489ssDd1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Jego twarz jest podłużna, nos duży, oczy małe, osadzone blisko siebie. Mężczyzna ma krótkie, zaczesane na prawą stronę włosy. Ubrany jest w garnitur z kamizelką. Lewą ręką podpiera się na boku, a w prawej trzyma cygaro.

Zygmunt Freud urodził się 6 maja 1856 r. w Příborze na Morawach w rodzinie austriackich Żydów, a zmarł 23 września 1939 r. w Londynie. Skończył studia medyczne na Uniwersytecie Wiedeńskim i specjalizował się w neurologii. Interesował się hipnozą oraz psychoanaliząpsychoanalizapsychoanalizą. W książce Objaśnianie marzeń sennych (1899 r.) przedstawił hermeneutycznąhermeneutykahermeneutyczną metodę objaśnienia snów. Uznał, że każde marzenie senne skrywa jakieś ukryte życzenie, które z powodów ograniczenia kulturowego nie może zostać zwerbalizowane wprost. W książce Psychopatologia życia codziennego omówił zasady psychoanalizy nie tylko w wymiarze spójnej koncepcji teoretycznej, ale również metod terapii. W 1909 r. otrzymał na Uniwersytecie Clarka tytuł doktora honoris causa, co ostatecznie przypieczętowało doniosłość jego psychoanalizy. Mimo późniejszej krytyki ze strony Alfreda Adlera i Carla Gustava Junga, Freud nadal rozwijał swoje koncepcje, przenosząc je na teorię kultury (Kultura jako źródło cierpień, 1930 r.).

W pracy pt. Ego i id Freud przedstawił swoją teorię psychiki człowieka. Wprowadził podział na trzy części: id, ego, superego. Najważniejszą sferą osobowości było id – ukryte „ono”, składające się z namiętności i popędów, które dążyły do zaspokojenia (nawet wbrew przyjętym normom panującym w społeczeństwie). Ego (jaźń) było w pewnym sensie przeciwieństwem id, pełniło rolę równoważną, podporządkowaną zasadzie rzeczywistości. W skrócie można powiedzieć, że ego prezentuje swoistą rozwagę, gdyż panuje zarówno nad hamowaniem popędów, jak i ich zaspokajaniem. Ego jest również częścią osobowości człowieka, którą prezentujemy światu, która jest widoczna. Superego jest natomiast nadjaźnią oraz sumieniem człowieka. Jest to zbiór zasad (zakazów i nakazów), które zostały przekazane przez rodziców i społeczeństwo, działających niczym cenzura dla id. Ludzka psychika funkcjonuje zatem w stanie ciągłego napięcia między wrodzonymi pragnieniami id a tłumiącym je sumieniem superego oraz decyzjami (świadomymi bądź nie) podlegającymi zasadzie rzeczywistości, którą kieruje się ego. Zakłócenia na tej linii prowadzą do aberracji między człowiekiem a środowiskiem, w którym żyje.

Teoria kultury Freuda

Teoria psychoanalizy Freuda stała się niezwykle inspirująca nie tylko dla psychologii, ale też dla wielu dziedzin naukowych: socjologii, antropologii, filozofii, literaturoznawstwa, teorii sztuki i literatury pięknej.

Freud w swoim dziele pod wymownym tytułem Kultura jako źródło cierpień starał się wyjaśnić pojęcie kultury. Zwrócił uwagę, że pierwszy sens kultury to całokształt wiedzy i umiejętności, a drugi to instytucje społeczeństwa. Istnieją zatem dwa oddzielne porządki – natura i kultura, która odróżnia człowieka od świata zwierząt (utożsamiana jest przez Freuda ze społeczeństwem).

Id jest motorem sterującym ludzkimi popędami, które jednak nie mogą dojść do głosu, gdyż człowieka ogranicza kultura, w której żyje. Jednocześnie Freud podkreślał, że instynkty i popędy są niezmienne i niezniszczalne, więc człowiek w pewnym sensie nie może od nich uciec, może je natomiast tłumić. Jest to koszt, który ponosi w zamian za bezpieczeństwo, które daje mu życie w społeczeństwie. Poczucie winy, lęk przed karą, zasady moralności służyły zatem utrzymaniu wspólnoty jako całościPoczucie winy, lęk przed karą, zasady moralności służyły zatem utrzymaniu wspólnoty jako całościPoczucie winy, lęk przed karą, zasady moralności służyły zatem utrzymaniu wspólnoty jako całości. Kultura w tym sensie jest kompromisem między pierwotnymi instynktami a życiem w społeczeństwie, choć kompromis ten stoi w sprzeczności z naturą ludzką. Freud wyznaje:

Freud wyróżnił dwie funkcje kultury – represyjną i sublimacyjną. Jerzy Szacki za Freudem pisze:

W represyjnym mechanizmie kultury chodzi o tłumienie popędów, wpajanie lęku przed agresją i swoistej karności przed występkiem wbrew przyjętym regułom. Mimo że ów mechanizm jest również odpowiedzialny za powstawanie nerwic, spełnia swoje zadanie, gdyż ludzie przyjmują reguły życia w społeczeństwie. Pomaga im jednak w tym sublimacyjna funkcja kultury, która pozwala skierować niespełnione popędy na inne tory, czyli je sublimować. Tutaj Freud wysnuł wniosek, że cały dorobek kultury opiera się właśnie na przeniesieniu popędu seksualnego na działania artystyczne czy też religijne. Dzięki temu służą one wspólnocie i dobru ogółu, a jednostkę chronią przed ich destrukcyjną mocą.

R2N4a5TADfPjF

Ilustracja przedstawia górę lodową, której większa część jest zanurzona w wodzie, a mniejsza wystaje na powierzchni. To, co wystaje nad poziomem wody, podpisane jest jako świadomość. Część góry lodowej na granicy powierzchni jest podpisana jako przedświadomość. Zanurzona część jest podpisana jako nieświadomość. Sama góra lodowa jest podzielona na trzy części: największą podpisaną jako superego oraz dwie mniejsze podpisane jako ego oraz id.

Choć człowiek doskonale wpasowuje się w reguły życia społecznego, nie jest w stanie zagłuszyć swojego wewnętrznego id. Stąd też konstatacja, że kultura jest źródłem cierpienia dla człowieka – ogranicza go i nie pozwala czuć się wolnym, jak w przypadku człowieka pierwotnego, który co prawda nie miał poczucia bezpieczeństwa, ale był nieskrępowany i wolnyw przypadku człowieka pierwotnego, który co prawda nie miał poczucia bezpieczeństwa, ale był nieskrępowany i wolnyw przypadku człowieka pierwotnego, który co prawda nie miał poczucia bezpieczeństwa, ale był nieskrępowany i wolny. Według Freuda religia pomaga człowiekowi zachować namiastkę szczęścia (którą w pierwotnym sensie dawała mu nieskrępowana prokreacja), gdyż odrywa umysł od myślenia o szczęściu doczesnym, kierując go na tory transcendencji. Daje mu zatem poczucie celowości i nieprzypadkowości życia, ale zawsze pozostaje w sferze duchowości, która jest iluzoryczna i nienamacalna. Są jednak pozytywne aspekty kultury – prócz wspomnianego poczucia bezpieczeństwa – życie w społeczeństwie, a także postęp w dziedzinie nauki, sztuki, filozofii. Deprecjonuje je jednak koszt, który poniósł człowiek – brak szczęścia. Koncepcje Freuda były krytykowane przez przedstawicieli wielu dziedzin naukowych. Podważano jego hipotezę negatywnego stosunku człowieka do kultury oraz metody badań prowadzonych nad pacjentami, które potem rozciągał na ogólne twierdzenia dotyczące całego społeczeństwa. Kontrowersyjne okazało się również sprowadzanie życia społecznego do funkcji tłumienia ukrytych instynktów i popędów.

Niezaprzeczalną zasługą Freuda jest olbrzymi wkład w badania nad osobowością człowieka, która ma swoją społeczną historię, oraz nad niezmienną naturą ludzką – złożoną z licznych niuansów, ukrytych poza powierzchownymi deklaracjami.

Carl Gustav Jung

R1VLizIoYwBli1

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Stoi na wprost widza. Ma prostokątną twarz, krótkie włosy oraz rzadkie wąsy. Ma założone okulary w cienkich, okrągłych oprawkach. Ubrany jest w garnitur, koszulę z krawatem.

Carl Gustav Jung urodził się 26 lipca 1875 r. w Szwajcarii, gdzie również zmarł, 6 czerwca 1961 r. Ukończył studia medyczne na Uniwersytecie Bazylejskim, a następnie rozpoczął pracę asystenta rozpoczął w Klinice Psychiatrycznej Uniwersytetu w Zurychu, gdzie obronił doktorat. Kolejno habilitował się i objął posadę ordynatora kliniki. W Stanach Zjednoczonych otrzymał (wraz z Freudem) tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Clarka. Przez całe życie prowadził praktykę lekarską.

Niewątpliwy wpływ na Junga miało spotkanie i późniejsza przyjaźń z Freudem, mimo rozłamu w kwestiach naukowych (Jung zakwestionował nadrzędną rolę popędu seksualnego w ludzkim działaniu). Przełomowym dziełem w pracy badawczej Junga były Typy psychologiczne (1921 r.). W późniejszych latach poświęcił się badaniom mitów i symboli, podejmowanym w trakcie wypraw antropologicznych do Azji, Afryki i Ameryki, co zaowocowało licznymi publikacjami z zakresu kultury, religii i filozofii.

Teoria archetypów

Andrzej Pankalla, psycholog kultury, wprowadza nas w tropy jungowskiego myślenia o kulturze:

Istotnym zagadnieniem z perspektywy naszych rozważań są więc owe symboliczne treści. Jung nazywa je archetypami i czyni kluczowymi zagadnieniami w swoich rozważaniachJung nazywa je archetypami i czyni kluczowymi zagadnieniami w swoich rozważaniachJung nazywa je archetypami i czyni kluczowymi zagadnieniami w swoich rozważaniach. Archetypy są wzorami, swoistymi prototypami zachowań obecnymi w kulturze. W kulturowym sensie archetypy tworzą swego rodzaju kod kulturowy, który pozwala rozumieć uniwersalne kulturowe tropy (np. archetyp matki, archetyp zła, archetyp drogi itd.). W psychologicznym sensie archetypy służą zrozumieniu i uczeniu się wartości cennych z punktu widzenia danej grupy, zbiorowości. Dla kręgu kultury Zachodu źródłem archetypów są np. starożytne mity czy Biblia. Rodowód mitologiczny czy biblijny mają więc baśnie, potoczne powiedzenia czy podania ludowe. Archetypy stanowią zatem symboliczne i uniwersalne prawa kultury, które umożliwiają człowiekowi uczestniczenie w niej. W ujęciu Junga są one wewnętrzną warstwą psychiki człowieka – nieświadomością zbiorową – która zawiera wzory zachowania, reagowania i myślenia. Owe archetypiczne wzorce odnajdujemy w mitach, marzeniach sennych czy symbolach, są one zatem uniwersalne dla wszystkich kultur. W tym ujęciu archetypy mogą wskazywać człowiekowi na właściwe wzorce postępowań. Przykładem może być mit o Ikarze, który symbolizuje młodzieńczą brawurę, idealizm, chęć wyzwolenia spod kurateli ojca czy brak dostatecznej opieki rodzicielskiej. Mit o Syzyfie będzie z kolei wskazywał na archetyp bezowocnej pracy i daremnego trudu.

Jung wyróżnił kilka archetypów – symbolicznych i uniwersalnych dla każdej kultury, a istotnych w perspektywie rozwoju psychologicznego jednostki. Są to archetypy cienia, animy i animusa, starego mędrca i wielkiej matki – jaźni.

R3ojv0jD0Lbzs

Ilustracja przedstawia owalny kształt, który podzielony jest na opisane części. Po prawej stronie są napisy: Podświadome zasoby pamięci. Archetypy, między innymi, na przykład „Wielkiego Mędrca”, „Wielkiej Matki”. Niżej znajduje się kółko z napisem jaźń. Na środku są trzy elementy: anima, animus oraz cień. Między animusem a cieniem jest napis wynikowa samoocena. Po lewej stronie jest kółko z napisem pomysł na siebie. Między animą a animusem jest linia, przy której są napisy: Ośrodek nagrody, zmysłowość, intymność, miłość. Od tego fragmentu idzie strzałka w dół do linii, która odchodzi z cienia. Na linii są napisy: agresja, manipulacje, wojna, według Erica Berne tak zwane gry.

Człowiek ma styczność z owymi archetypami przez obcowanie z symbolami religijnymi, sztuką, marzeniami sennymi czy wytworami wyobraźni. Zenon Waldemar Dudek – psychiatra, psycholog kultury i badacz twórczości Junga – podkreśla:

Słownik