Epika a epos

Już w starożytności ustalono, że literaturę można podzielić na trzy rodzaje: epikę, lirykę i dramat.

Epika (z gr. epikós) – podobnie jak pozostałe dwa rodzaje: liryka i dramat – dzieli się na gatunki, te zaś na odmiany gatunkowe. Do gatunków epickich, które mają najdłuższą historię, należą eposy (epopeje). Dwa najstarsze znane nam dzieła literackie powstałe w antyku greckim, czyli Iliada i Odyseja, są właśnie eposami. Nazwa gatunku również ma swoje źródło w języku greckim: słowo „epos” (z gr. épos) oznaczało „opowieść”.

Największe znaczenie dla historyków literatury mają dzieła Homera i Wergiliusza. Pierwszemu z nich, Grekowi żyjącemu prawdopodobnie na przełomie IX i VIII w. p.n.e., przypisuje się dwa eposy: Iliadę, opowiadającą o przebiegu ostatnich dni wojny trojańskiej, oraz o ok. 50 lat młodszą Odyseję, przedstawiającą 10‑letni powrót władcy Itaki spod Troi do domu. Wergiliusz natomiast to twórca żyjący w latach 70‑19 p.n.e. Jest autorem najsłynniejszego eposu rzymskiego, czyli Eneidy, ukazującej losy uciekiniera z Troi, Eneasza, który ostatecznie trafił na tereny Italii.

Epos a epos starożytny

R4uz41mrLNhaG1

Obraz przedstawia scenę rodzajową. Na tarasie antycznego budynku, pod łukowatym sklepieniem znajduje się trzech mężczyzn w strojach antycznych żołnierzy. Dwóch z nich walczy ze sobą, trzeci przygląda się tej walce. Jeden z walczących trzyma za włosy mężczyznę, który próbuje wyjąc miecz z pochwy. Na drugim planie znajduje się tłum żołnierzy, którzy przyglądają się scenie walki.

Epos to gatunek epiki, obejmujący dzieła posiadające kilka podstawowych wyróżników, takich jak:

• znaczące rozbudowanie utworu,

• przedstawianie bohaterów na tle wydarzeń ważnych dla danej społeczności, a zwłaszcza dla narodu,

• forma wierszowana (choć zdarzają się eposy ułożone prozą),

• poważna tonacja.

Cechy charakterystyczne eposu starożytnego można rozpoznać, analizując konkretne utwory powstałe w Grecji i Rzymie, ale także zapoznając się z dziełami teoretycznoliterackimi pochodzącymi z tego okresu, szczególnie z odpowiednimi fragmentami Poetyki ArystotelesaArystotelesArystotelesa oraz Listu do Pizonów, znanego również jako Sztuka poetycka HoracegoHoracyHoracego.

Grecki uczony skonfrontował epopeję z tragedią, przyznając tej drugiej wyższość. Omawiając dramat, przy okazji następująco charakteryzował epos:

W Liście do Pizonów, czyli Sztuce poetyckiej, Horacy formułuje reguły stylu klasycznego i charakteryzuje epos:

RLEbeKt7IDhQO1

Obraz przedstawia portret starca z długą, gęstą brodą. Na zapadniętej twarzy mężczyzny znajdują się liczne zmarszczki. Oczy mężczyzny są głęboko osadzone, nos wydatny. Starzec ubrany jest w obszerną, udrapowaną szatę. Na jego głowie znajduje się wieniec laurowy. W dłoniach trzyma zapisaną kartkę papieru i drewniany kij.

Oba antyczne teksty dotyczące literatury nie opisują wszystkich cech eposu starożytnego, ale można wywnioskować, że dla starożytnych teoretyków epopeja to dzieło:

• napisane heksametremheksametrheksametrem,

• wielowątkowe,

• ukazujące ważnych bohaterów biorących udział w istotnych wydarzeniach,

• z fabułą, która nie jest kronikarskim zapisem wszystkich faktów, lecz zawiera wybrane motywy,

• napisane stylem przeważnie poważnym, podniosłym,

• o nieograniczonej długości.

Styl homerycki

Styl homerycki występuje w Iliadzie i Odysei. Do pewnego stopnia styl zależy od przynależności gatunkowej dzieła, w którym został zastosowany. Epos wymagał użycia patosupatospatosu, ponieważ utwory należące do tego gatunku przedstawiały wielkich bohaterów, bogów, herosów czy władców dokonujących wspaniałych czynów, jak zdobycie Troi. Jednak poza cechami typowymi dla wszystkich dzieł będących eposami, w Iliadzie i Odysei występują takie cechy językowo‑stylistyczne, które można uznać za charakterystyczne dla obu tych tekstów.

Słownik