R15Zvob8iXa7T1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz. Jego włosy są półdługie, falujące, starannie ułożone. Sięgają ramion. Mężczyzna ma wyraźnie zaznaczone brwi i wyraziste oczy. Jego nos jest duży. Mężczyzna ma niewielkie wąsy i krótką brodę tuż pod dolną wargą. Ubrany jest w obszerną, ciemną szatę. Pod szyją ma duży, biały kołnierz. W ręku trzyma kapelusz.

René Descartes, popularnie nazywanym Kartezjuszem, rozwijał swoją filozoficzną koncepcję w XVII wieku, stając się za jej sprawą jednym z najbardziej rozpoznawalnych myślicieli w historii tej dziedziny. Rozważania uczonego miały tak przełomowe znaczenie, iż zyskał on przydomek „ojca filozofii nowożytnej”. Stało się tak dlatego, że Kartezjusz zaproponował nowy kierunek filozoficznych rozważań, a mianowicie zainteresowały go możliwości poznawcze i powiązane z nimi podstawy wiedzy naukowej. Wywodzący się ze szlacheckiego rodu francuski myśliciel pragnął odkryć to, co absolutnie pewne i niepodważalne. W tym celu filozof posłużył się metodą określaną mianem sceptycyzmu metodycznego, polegającą na zawieszeniu prawdziwości wszelkich sądów, aby tym sposobem zweryfikować aktualny stan wiedzy. Próby określenia granic ludzkiego poznania oraz ich specyfiki podjęte przez Kartezjusza stanowią ważny wkład w rozwój racjonalizmu, poglądu filozoficznego, w którym poznaniu za pomocą rozumu oraz wynikającej z niego wiedzy przyznaje się szczególną rolę. W swoich dwóch najbardziej rozpoznawalnych dziełach: Medytacjach o pierwszej filozofii oraz Rozprawie o metodzie filozof opisał rozwijane przez siebie stanowisko dualizmudualizmdualizmu psychofizycznego. Zdaniem Kartezjusza ciało, określane przez niego jako rzecz rozciągła (łac. res extensa) oraz umysł, czyli rzecz myśląca (łac. res cogitans), stanowią dwie niezależne od siebie substancjesubstancjasubstancje. Poprzez wdrożenie metody sceptycyzmu metodycznego myśliciel uznał za absolutnie niepodważalne twierdzenie w postaci formuły: Myślę, więc jestem (łać. Cogito ergo sum). Na podstawie nowego odkrycia Kartezjusz utożsamił swoje istnienie z umysłem, który jak pisze filozof:

Szczególną właściwością rzeczy myślącej jest jej jedność, a tym samym niepodzielność, co oznacza również, iż nie da się w niej wyróżnić żadnych elementów. Ciało, zdaniem myśliciela, sprowadza się do zajmowania określonego miejsca w przestrzeni. W Medytacjach możemy przeczytać następujący opis rzeczy rozciągłej:

RRGW1oVCNW2r21

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Mężczyzna ma pociągłą twarz, mocno zaznaczone brwi i duże, ciemne oczy. Jego nos jest wąski i długi. Jego włosy są ciemne i długie, kręcące się od wysokości uszu. Mężczyzna ubrany jest w ciemny strój z dużym, białym kołnierzem.

W opozycji do res cogitans ciało można dzielić na wiele części, które wykazują odmienne właściwości, natomiast pomiędzy częściami ciała mogą zachodzić różne zależności. Rozważania Kartezjusza stały się ważnym punktem inspiracji dla dwóch innych siedemnastowiecznych myślicieli: Barucha Spinozy oraz Gottfrieda Wilhelma Leibniza. Pierwszy z nich, żyjący w Niderlandach, napisał dzieło pt. Etyka, w którym myśliciel poddał krytyce stanowisko dualizmu psychofizycznego rozwijanego przez francuskiego uczonego. Zdaniem Spinozy istnieje tylko jedna substancja, a nie dwie (jak twierdził Kartezjusz), która przejawia się na wiele sposób. W związku z tym ciało i umysł są ze sobą powiązane jako dwa aspekty jednej substancji. Stanowisko dualizmu psychofizycznego Kartezjusza poddawano różnym próbom krytyki przede wszystkim ze względu na kontrowersje związane z trudnością w określeniu relacji zachodzących pomiędzy ciałem i umysłem. Wydaje się, że sam autor Medytacji dostrzegał ten problem, lecz nie znalazł sposobu na jego rozwiązanie. Filozof uważał, iż miejscem, w którym ciało i umysł, pomimo swojego oddzielenia, oddziałują na siebie jest mózg, a być może nawet konkretny element tego organu. Myśliciel stwierdza:

Rozważania Kartezjusza, stanowiąc ważny element europejskiej kultury, wpłynęły na nasz sposób rozumienia tego, czym jesteśmy i w jaki sposób funkcjonujemy w otaczającym nas świecie. Metafora ciała maszyny składającej się z wielu elementów, kierowanej przez umysł, stała się jednym z najpopularniejszych sposobów myślenia o cielesności. Nadrzędność res cogitans, z czasem utożsamianego z mózgiem, względem res extensa, zniszczalnego, a tym samym nie niezbędnego dla naszego istnienia, w sposób krytyczny przedstawił Hilary Putnam w postaci organu pływającego w konserwującej go cieczy umieszczonej w słoiku.

R1be1WGj0xg191

Zdjęcie przedstawia młodego mężczyznę, który biegnie na bieżni. Ma założone protezy nóg. Na koszulce ma numer 745.

Odłączenie istnienia od tego, co cielesne, wiąże się ściśle ze współczesnym rozwojem protetyki, umożliwiającej dokonywanie różnego rodzaju ulepszeń, które mają zapewnić nam nadludzkie umiejętności. Współcześnie szybko rozwijająca się technologia umożliwia tworzenie zaawansowanych implantów kończyn, organów, zwiększając zakres potencjalnych działań.

RJI4Xj08YIPV31

Ilustracja przedstawia podłużną, metalową tubę na kółkach. Znajduje się na niej napis: Alcor. Life extension foundation since 1972

Kartezjański dualizm psychofizyczny zawiera w sobie spekulacje dotyczące naszego trwania jako umysłu bez ciała. To właśnie dzięki tego rodzaju rozważaniom rozwój technologii związanych z cyborgizacją, a więc przebudowywaniem lub ulepszaniem ciała maszyny za pomocą protez, stanowi jeden z najbardziej interesujących obszarów postępu naszej cywilizacji. Dzieła popkultury, takie jak seria z gatunku cyberpunk Ghost in The Shell, ukazują nam przyszłość, w której modyfikacje ciała staną się powszechnym dobrem rynkowym, a tym samym obszarem wielu możliwych nadużyć etycznych. Rozwój ludzkości zapewniany za sprawą ingerencji protetycznych stanowi jedno z głównych zagadnień nurtu transhumanizmu. Utożsamienie ludzkiego istnienia z umysłem stanowi również fundament dla rozważań dotyczących możliwości transferu jaźni do wirtualnej sieci. Technologia mind uploading (pl. wgrywanie umysłu) miałby zapewnić hipotetyczną nieśmiertelność temu, kto zostanie za jej pomocą przeniesiony w przestrzeń wirtualnego świata nieograniczonych możliwości istnienia. Tego rodzaju spekulacje wywodzą się ściśle z rozważań Kartezjusza, a dokładnie z założeń wpisanych w stanowisko dualizmu psychofizycznego. Utożsamienie istnienia z umysłem niezależnym od ciała to również rozwój technologii związanych z krioprezerwacją, czyli prób wstrzymania procesów biologicznych poprzez skrajne obniżanie temperatury organizmu. Proces taki miałby między innymi umożliwić przetrwanie osobom, które zapadły na nieuleczalne w dzisiejszych czasach choroby. Jedną z instytucji, która zajmuje się zagadnieniem krioprezerwacji, jest amerykańska fundacja Alcore, zapewniająca warunki technologiczne do przechowywania ciał w ekstremalnie niskiej temperaturze.

W ramach rozważań dotyczących dualizmu psychofizycznego Kartezjusz uznał nadrzędność umysłu względem ciało. Rzecz rozciągła, jako rodzaj maszyny, stanowi wehikuł stworzony na potrzeby rzeczy myślącej. Zdaniem filozofa istoty, które arbitralnie uznał on jedynie za cielesne, lecz pozbawione rozumności są rodzajem...

Do tej grupy myśliciel zalicza między innymi zwierzęta, które w jego mniemaniu ograniczają się do powtarzalnych, schematycznych ruchów. Stanowisko zaproponowane przez Kartezjusza umożliwia różnego rodzaju nadużycia względem tych, których uzna się za istoty pozbawione rozumu.

Słownik