Przeczytaj
Dzienne zapotrzebowanie energetyczne dorosłego człowieka wynosi co najmniej 2199 kcal. NiedożywienieNiedożywienie jest przyczyną zaburzeń budowy lub funkcji organizmu. Może być wynikiem głodzenia, podczas którego organizm otrzymuje mniej energii niż jej potrzebuje (niedożywienie ilościowe), albo długoterminowego braku w pokarmie jednego lub kilku podstawowych składników pokarmowych (niedożywienie jakościowe). Efektem niedożywienia mogą być deformacje organizmu, choroby, a nawet śmierć.
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO):
każdego roku niedożywienie jest przyczyną śmierci 5 milionów 600 tysięcy dzieci;
27% (146 milionów) dzieci poniżej 5. roku życia w krajach rozwijających się jest niedożywione;
10% (58 milionów) dzieci poniżej 5. roku życia w krajach rozwijających się cierpi głód.
Indeks górny Źródło: https://www.who.int/features/factfiles/nutrition/en/ Indeks górny koniecŹródło: https://www.who.int/features/factfiles/nutrition/en/
Niedożywienie ilościowe jako wynik głodzenia
W sytuacji niedoboru energetycznego, kiedy komórki nie otrzymują podstawowego paliwa, jakim jest glukoza, organizm podtrzymuje metabolizm przez stopniowe zużywanie składników własnego ciała. Najpierw następuje rozkład glikogenu zgromadzonego w mięśniach i wątrobie (glikogenolizaglikogenoliza), co powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi. Jednak zapasy glikogenu wystarczają tylko na kilkanaście godzin. W takiej sytuacji nasilają się procesy glukoneogenezyglukoneogenezy, czyli wytwarzania glukozy ze związków niecukrowych (mleczanu, glicerolu, aminokwasów) oraz lipolizylipolizy, czyli rozpadu tłuszczów do kwasów tłuszczowych i glicerolu.
Przedłużający się brak spożywania posiłków jest niebezpieczny, gdyż organizm zaczyna rozkładać własne białka w celu uzyskania energii niezbędnej do życia. Zużywanie białek osocza prowadzi do spadku ciśnienia osmotycznego i przenikania płynów z naczyń krwionośnych do przestrzeni tkankowych, czego skutkiem są tzw. obrzęki głodowe. Rozkład białek mięśnia sercowego nieodwracalnie upośledza jego funkcje. Stopniowo zanikają mięśnie szkieletowe, zmniejsza się masa ciała i wszystkich narządów wewnętrznych, a w mózgu powstają niedobory białek. Im dłuższy i silniejszy głód, tym trudniej zniwelować jego skutki. Prowadzi to do stopniowego wyniszczenia organizmu, a nawet śmierci.
Niedożywienie jakościowe jako wynik niezrównoważonej diety
Niedożywienie jakościowe wynika ze stosowania niezrównoważonej diety, czyli niedostatecznego spożywania i wchłaniania lub zwiększonego wydalania z organizmu składników odżywczychskładników odżywczych. Taki typ niedożywienia może wystąpić u osób, które stosują niskokaloryczną dietę (np. w czasie odchudzania), ale również u osób z nadwagą czy otyłością, które spożywają obfite i bogate w energię posiłki, lecz ubogie pod względem wartości odżywczych. W diecie ludzi niedożywionych zazwyczaj brakuje białka, składników mineralnychskładników mineralnych i witamin, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu.
Niedobór białek
Składnikiem o kluczowym znaczeniu dla człowieka jest białko, które stanowi podstawowy budulec wszystkich narządów. Niedobór białek powoduje ograniczenia w rozwoju fizycznym i umysłowym dzieci i młodych ludzi. U wszystkich osób niedożywionych jest przyczyną ograniczeń w wytwarzaniu przeciwciał (które są białkami) oraz komórek odpornościowych biorących udział w zwalczaniu infekcji. Pospolite choroby zakaźne jak grypa czy angina mogą być dla takich osób szczególnie groźne. Chroniczny niedobór białka w diecie prowadzi u małych dzieci do choroby zwanej kwashiorkorkwashiorkor lub niedożywieniem białkowym. Choroba ta najczęściej występuje w krajach rozwijających się, w których dieta jest bogata w skrobię, a uboga w białka. U osób dotkniętych tym schorzeniem rozkład własnych białek prowadzi do zaburzenia równowagi płynów ustrojowych i charakterystycznego objawu – obrzęku brzucha.
Duże ryzyko niedożywienia białkowego istnieje wśród osób stosujących dietę wegetariańską, a zwłaszcza jej radykalne odmiany. W ich pożywieniu brakuje pełnowartościowych białek pochodzenia zwierzęcego, które zawierają wszystkie aminokwasy niezbędne do wytworzenia własnych białek. Ponadto u osób tych zwiększa się ryzyko niedoboru witaminy BIndeks dolny 1212 i żelaza, w które pokarm pochodzenia roślinnego jest ubogi.
Niedobór witamin
WitaminyWitaminy to regulujące procesy fizjologiczne związki, które z reguły nie są syntetyzowane w organizmie i muszą być dostarczane z pożywieniem. Wyjątki stanowią m.in. witamina D (wytwarzana w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego), witaminy K i BIndeks dolny 77, czyli biotyna (wytwarzane przez symbiotyczne bakterie w przewodzie pokarmowym), witamina BIndeks dolny 33, czyli niacyna (syntetyzowana z aminokwasu tryptofanutryptofanu) czy witamina A (syntetyzowana z beta‑karotenu zawartego w owocach i warzywach). Stany chorobowe wywołane długotrwałymi niedoborami witamin nazywane są awitaminozami.
W Polsce od 1997 roku prowadzony jest Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, który ma na celu upowszechnienie spożywania kwasu foliowego (witaminy BIndeks dolny 99) przez wszystkie kobiety w wieku rozrodczym, które mogą zajść w ciążę.
W USA od 1998 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) wymaga, aby kwas foliowy był dodawany do produktów zbożowych, takich jak chleb czy płatki zbożowe. Badania potwierdzają, że program ten jest skuteczny w profilaktyce wad cewy nerwowej.
Niedobór składników mineralnych
Długotrwałe niedobory jodu prowadzą do rozwoju niedoczynności tarczycy i powstawania wola. Zaawansowana niedoczynność tarczycy skutkuje zaś ospałością, spowolnieniem umysłowym i obniżeniem wydolności intelektualnej. U dzieci jest też przyczyną opóźnienia rozwoju fizycznego i psychicznego. Źródłami jodu są sól kuchenna jodowana i ryby słonowodne.
Niedożywienie w społeczeństwie
Niedożywienie najczęściej obserwuje się u chorych na nowotwory, anoreksję i bulimię. Zdarzają się przypadki niedożywienia wśród osób starszych, spowodowane brakiem odpowiedniej opieki, oraz u osób przebywających w szpitalu i rekonwalescentów. Niedożywienie dzieci i młodzieży wynika najczęściej z powielania niewłaściwych nawyków żywieniowych i niedostatku.
Niedożywienie i głód są szczególnie groźne w okresie rozwoju płodowego, dzieciństwa i dojrzewania. Jest to czas nasilonego tempa wzrastania organizmu, kiedy formują się narządy i układy narządów. Ustala się wówczas gospodarka hormonalna oraz zachodzą – bardzo ważne dla dalszego rozwoju – procesy uczenia się i zapamiętywania. Niedobory żywieniowe występujące w czasie intensywnego rozwoju mogą prowadzić do trwałych deformacji szkieletu oraz niedorozwoju fizycznego i umysłowego.
Słowniczek
schorzenie polegające na całkowitym braku lub znaczącym niedoborze witamin w organizmie, powoduje różnorodne zakłócenia przemiany materii z objawami charakterystycznymi dla niedoboru poszczególnych witamin
rozkład glikogenu do glukozo‑6-fosforanu (głównie mięśnie pracujące), zużywanego bezpośrednio w glikolizie, lub do glukozy (głównie wątroba), dzięki czemu uzupełniany jest jej chwilowy niedobór w różnych tkankach organizmu, m.in. we krwi
zachodzący w wątrobie i nerkach proces wytwarzania glukozy z substancji niebędących sacharydami
fizjologiczne odczucie stanu organizmu związane z niedoborem pożywienia, a w nim składników pokarmowych takich jak np. białka, tłuszcze, cukry, witaminy czy sole mineralne
choroba spowodowana niedoborem białka w pożywieniu, występująca powszechnie wśród ubogiej ludności Azji, Afryki i Ameryki Południowej
proces hydrolitycznego rozkładu tłuszczów u organizmów żywych pod wpływem enzymów lipolitycznych; zachodzi w trakcie trawienia tłuszczów w przewodzie pokarmowym
wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) – występujący na poziomie komórkowym brak równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem na składniki pokarmowe i energię a podażą, której zaspokojenie pozwala na wzrost, podtrzymywanie funkcji życiowych oraz pełnienie określonych funkcji
grupa związków, których organizm człowieka nie potrafi syntetyzować; muszą być dostarczane w odpowiednich ilościach i proporcjach z pożywieniem i wodą, dlatego zalicza się je do niezbędnych składników odżywczych
substancje, które po strawieniu i wchłonięciu do krwi są wykorzystywane przez organizm jako źródło energii, budulec lub czynnik regulujący procesy życiowe
organiczny związek chemiczny z grupy aminokwasów egzogennych, wchodzi w skład białek (białka mleka, białka krwi), należy do aminokwasów niezbędnych do funkcjonowania organizmu, nie może być syntetyzowany w organizmie człowieka i musi być dostarczany z pożywieniem; zdolność do jego syntezy mają niektóre rośliny i bakterie
grupa substancji organicznych, których niewielkie ilości są niezbędne do prawidłowego przebiegu różnych procesów zachodzących w żywych organizmach; są całkowicie lub częściowo pozyskiwane z pożywienia