Przeczytaj
Rolnictwo w średniowieczu
Niepokoje okresu wędrówki ludów doprowadziły miasta rzymskie do upadku. Wraz z nimi niemal zamarła nierolnicza działalność gospodarcza. Świat u progu wieków średnich był więc światem wiejskim.
Wielkie majątki ziemskie i wsie stały się samowystarczalne. Zanik handlu i rzemiosła sprawił, że chłopi sami musieli wytwarzać narzędzia potrzebne im do produkcji rolnej oraz ubrania, budować domy i kościoły. W związku z tym kultura materialna stała na znacznie niższym poziomie niż w starożytności.
Powstanie barbarzyńskich państw sukcesyjnych na gruzach cesarstwa zachodniego niewiele zmieniło w sposobie funkcjonowania gospodarstw rolnych. Czasem zdarzały się konfiskaty majątków Rzymian na rzecz zwycięzców. Początkowo jednak królowie i możnowładcy germańscy byli bardziej zainteresowani gromadzeniem majątku ruchomego, zwłaszcza wszelkiego rodzaju kosztowności, niż własnością ziemską. Dopiero krzepnięciu monarchii sukcesyjnych towarzyszyło wprowadzenie zwyczaju wynagradzania dostojników królewskich majątkami ziemskimi, nadawanymi im na czas sprawowania urzędu. Odtąd wysoka pozycja społeczna wiązała się z posiadaniem ziemi.
Feudalizm
Polityczny upadek dynastii Karolingów doprowadził do poważnego zachwiania autorytetu władzy monarszej na zachodzie Europy. Książęta, hrabiowie i margrabiowie, którzy w czasach Karola Wielkiego w każdej chwili mogli być pozbawieni urzędu przez władcę, w ciągu IX i X w. stali się nieusuwalni, a ich władza nabrała dziedzicznego charakteru. W ślad za tym utrwaliło się przekonanie, że księstwa, hrabstwa i marchie są ich dziedziczną własnością. Proces ten najdalej zaszedł w królestwie zachodniofrankijskim, gdzie na przełomie IX i X w. Karolingowie dysponowali bardzo skromnym majątkiem ziemskim (domeną, jak nazywano królewskie posiadłości) i nie mieli już faktycznej władzy. Wprawdzie możnowładcymożnowładcy z terenu Francji uznawali zwierzchnictwo królów, ale na swoim terenie pozostawali niezależni i tworzyli grupy własnych poddanych.
W X w. wykształcił się zwyczaj hołdu lennegohołdu lennego– ceremoniału wiążącego silną hierarchiczną więzią dwóch ludzi. WasalWasal składał hołd siedzącemu na tronie seniorowiseniorowi, klękając przed nim i wkładając złożone dłonie w jego dłonie. Obrzęd dopełniał pocałunek pokoju i wręczenie przez seniora wasalowi przedmiotu (np. włóczni) symbolizującego nabycie majątku ziemskiego na prawie lenna. Hołdy lenne prowadziły do podziału własności ziemi, której zwierzchnią własność zachowywał senior, a użytkową otrzymywał wasal. Odtąd wasal miał obowiązek służyć seniorowi zbrojnie oraz doradzać mu, senior zaś musiał się opiekować wasalem i jego rodziną, a w sytuacjach zagrożenia na czele innych wasali spieszyć mu z pomocą.
Upowszechnienie się instytucji hołdu lennego doprowadziło we Francji do powstania drabiny feudalnejfeudalnej. Na jej szczycie znajdował się król – suweren, czyli taki senior, który żadnego innego seniora nie miał już nad sobą. Wasalami królewskimi byli najpotężniejsi możnowładcy, z czasem nazwani parami, czyli równymi między sobą. Wasale króla mieli swoich wasali, ci z kolei swoich i w ten sposób drabina feudalna sięgała aż do najniższego poziomu społeczeństwa. Na jej dolnym szczeblu znajdowali się chłopi. Najcenniejszymi wasalami byli rycerze – zawodowi konni wojownicy, którzy otrzymywali ziemię przede wszystkim w zamian za służbę wojskową. Posiadane lenno pozwalało rycerzowi wyposażyć się w broń, zbroję i bojowego rumaka. Także Kościół został wprzęgnięty w system feudalny: dostojnicy kościelni sami byli seniorami dla swoich wasali a zarazem wasalami królewskimi. W okresie rozkwitu feudalizmu we Francji upowszechniła się zasada, że „wasal mojego wasala nie jest moim wasalem”. Ona właśnie najmocniej ograniczała władzę królów francuskich. Do innych państw europejskich (Anglii, Niemiec, monarchii hiszpańskich) rozwiązania feudalne albo docierały z opóźnieniem, albo ulegały tam znacznym modyfikacjom, nie prowadząc do wykształcenia tak skomplikowanej drabiny feudalnej i nie znosząc władzy królów nad wasalami niższego szczebla. W Europie Środkowej pełny system feudalny właściwie w ogóle się nie wykształcił.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DxzKTEGSt
Film nawiązujący do treści materiału - dotyczy feudalizmu.
Życie na wsi, życie w mieście
Większość ludności średniowiecznej Europy mieszkała na wsi i utrzymywała się z pracy na polu oraz hodowli zwierząt. Życie mieszkańców wsi wypełniała ciężka praca. Uprawiano przede wszystkim rożne rodzaje zbóż i warzywa (np. strączkowe) oraz hodowano zwierzęta – m.in. drób, owce, kozy, świnie, woły. Mężczyźni zajmowali się pracą na roli, wypasaniem zwierząt, czasem przy wyrębie drzew, a kobiety pracą w zagrodzie. Okresem odpoczynku były święta, z którymi łączyły się liczne obrzędy, mające zapewnić obfite plony.
Średniowieczni chłopi mieszkali głównie w drewnianych chatach, bardzo skromnie urządzonych. Zwykle w jednej izbie znajdowały się miejsca do spania, oraz miejsce do przygotowywania potraw. Zdarzało się, że zwierzęta trzymano w tym samym budynku, w którym mieszkali ludzie.
Średniowieczne miasta natomiast zamieszkiwali głównie rzemieślnicy i kupcy, a także duchowni (księża i zakonnicy). Ośrodki miejskie przyciągały również licznych żebraków i włóczęgów. Mieszkańców miast nazywamy mieszczanami. Do najbogatszej warstwy mieszczan należeli kupcy, mieszkający w bogato zdobionych kamieniach, często murowanych. Sprowadzali oni swoje towary z daleka i sprzedawali je na targach lub w sukiennicach. To oni zasiadali najczęściej w radzie miejskiej. Obok nich w miastach można było spotkać drobnych kupców, którzy swój towar dostarczali do domów mieszczan. Najliczniejszą grupę mieszkańców miast stanowili rzemieślnicy – m.in. piekarze, rzeźnicy, krawcy, szewcy, garncarze, tkacze, którzy swoje towary wytwarzali w niewielkich warsztatach. Często mieściły się one na parterach kamienic. Zarówno kupcy, jak i rzemieślnicy płacili podatki na rzecz miasta. Przeznaczane były one na przykład na budowę murów miejskich, czy utrzymanie czystości. Mieszczanie byli też zobowiązani do obrony miasta w razie najazdu nieprzyjaciela.
Słownik
(od łac. feudum – lenno) – system społeczno‑gospodarczy opierający się na wzajemnych zależnościach między ludźmi, wynikających z przekazywania jednym przez drugich lenna – ziemi w użytkowanie; feudalizm narodził się w Europie we wczesnym średniowieczu, jego pozostałości były widoczne nawet do XIX w.
uroczysta ceremonia złożenia przez wasala przysięgi wierności seniorowi i powierzenia wasalowi lenna.
w dawnej Polsce: członek możnego rodu, mający wpływ na rządy kraju
(łac. – starszy) – osoba przyjmująca hołd lenny i w zamian za to zobowiązana do opieki nad wasalem.
(łac. vassus – poddany) – osoba składająca hołd lenny, przysięgająca wierność i zobowiązana do udzielania pomocy wojskowej seniorowi.
Słowa kluczowe
średniowiecze, feudalizm, hołd lenny, wasal, senior, rolnictwo, średniowieczna Europa, społeczeństwo średniowiecznej Europy, gospodarka średniowiecznej Europy
Bibliografia
Marc Bloch, Społeczeństwo feudalne, przeł. E. Bąkowska, Warszawa 2002.
Georges Duby, Rycerz, kobieta i ksiądz. Małżeństwo w feudalnej Francji, przeł. H. Geremek, Warszawa 1986.
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.