Przeczytaj
Literatura obozowa
Mianem literatury obozowej określa się część piśmiennictwa dotyczącego II wojny światowej, związaną tematycznie z rzeczywistością niemieckich obozów koncentracyjnych oraz sowieckich łagrów. Są to teksty zróżnicowane zarówno pod względem formy, jak i postawy autorów wobec tego, co opisują.
Przede wszystkim są to utwory, których autorzy dokonują wyraźnego podziału na świat katów oraz świat ofiar, akcentując bestialstwo oprawców oraz męczeństwo i heroizm prześladowanych. Zło zrodzone w „kombinatach śmierci” traktują jako chwilową katastrofę kultury i cywilizacji, oceniają je z perspektywy przeszłych oraz przyszłych dziejów ludzkości, których rozwój przebiega zgodnie z ponadczasowymi wartościami zakorzenionymi w kulturze śródziemnomorskiej.
Inny rodzaj książek o tematyce obozowej reprezentują teksty, których autorzy występują z pozycji uczestnika i świadka obozowego koszmaru. Opisując nieludzką rzeczywistość lagrów i łagrów, także odwołują się do utrwalonych w kulturze ponadczasowych wartości i norm, ale konfrontują je z obozową codziennością, pokazując, jak trudno pozostać „ludzkim w nieludzkich warunkach”. Udaje się to niewielu, czego dowodzi m.in. pisarz Gustaw Herling‑Grudziński, więzień sowieckich łagrów.
Trzeci typ postawy wobec „innego świata” opiera się na przekonaniu, że rzeczywistość obozowa stanowi tak nowe i niedające się z niczym porównać doświadczenie, że należy szukać do jej opisu nowych środków wyrazu oraz gruntownie przewartościować dotychczasowe poglądy na temat istoty człowieczeństwa, stabilności moralnych drogowskazów czy wreszcie racjonalności historycznego oraz cywilizacyjnego rozwoju. Postawę taką w sposób najbardziej wyrazisty i konsekwentny demonstruje pisarz, więzień Auschwitz – Tadeusz Borowski.
Inny świat Herlinga‑Grudzińskiego oraz opowiadania obozowe Borowskiego ukazują „nieludzki świat” od środka, z perspektywy tych, którzy musieli tam żyć, a żeby żyć, przyjąć panujące w obozach zasady. Książki te ukazują ludzi i ich zachowania w warunkach ekstremalnych. Stanowią radykalne oskarżenie zbrodniczych totalitaryzmów odciskających piętno na historii XX wieku, niszczących życiorysy, rujnujących marzenia, odbierających nadzieję. I choć opis totalitarnego mechanizmu obozowej cywilizacji jest u obu pisarzy podobny, dają oni zupełnie inne odpowiedzi na pytanie o sensowność ludzkiego cierpienia. Borowski twardo stąpa po ziemi, żąda zadośćuczynienia. Herling‑Grudziński daje świadectwo moralności, która pozwala ocalić człowieczeństwo.
Słownik
(ang. animal – zwierzę) – ogół cech przypisywanych zwierzętom
(ang. behaviour – zachowanie) – kierunek w psychologii XX wieku, którego twórca, James Watson, głosił, że w badaniach psychologicznych należy odrzucić introspekcję na rzecz rejestracji i analizy zachowań ludzi oraz zwierząt; w literaturze – sposób prowadzenia narracji polegający na wyeliminowaniu z utworu literackiego analizy psychologicznej bohaterów; wiedzę o ich przeżyciach czy stanach psychicznych czytelnik czerpie jedynie z opisu zachowań lub zewnętrznych reakcji postaci literackich oraz ich wypowiedzi (dialogi pełnią istotną rolę w prozie tego typu); behawioryzm narodził się w USA po I wojnie światowej, był obecny przede wszystkim w twórczości takich autorów, jak E. Hemingway, W. Faulkner, J. Dos Passos
(łac. cynismus) – lekceważące odnoszenie się do ogólnie przyjętych autorytetów i zasad etycznych
wieś w Polsce, położona w woj. małopolskim, w powiecie oświęcimskim; po utworzeniu obozu koncentracyjnego w Auschwitz i wysiedleniu ludności z okolicznych wsi w Harmężach założono fermę królików, drobiu oraz hodowlę ryb, którymi zajmowali się więźniowie pobliskiego obozu koncentracyjnego
zasadzka w czasie okupacji urządzania przez Niemców w tzw. mieszkaniach konspiracyjnych bądź też w miejscach, gdzie kogoś aresztowano, aby wyłapać jak najwięcej osób powiązanych z tym lokalem bądź osobą
(niem.), także lagier – w okresie II wojny światowej niemiecki obóz koncentracyjny
sowiecki obóz pracy
(fr. naturalisme naturalis – przyrodniczy, naturalny, wrodzony) – kierunek w literaturze i sztuce powstały w drugiej połowie XIX w., którego głównym założeniem było wierne rejestrowanie zjawisk życia, również w jego drastycznych przejawach
(łac. nihil – nic) – negowanie powszechnie obowiązujących norm oraz przyjętych wartości
(fr. rampe) – pomost ułatwiający rozładunek i załadunek pojazdów, np. na stacjach kolejowych
(łac. relativus – względny) – przekonanie o względności wszelkich osądów moralnych, które są uzależniane od osób, grupy i okoliczności
(wł. verismo) – kierunek w literaturze, muzyce i sztuce włoskiej końca XIX wieku, będący odmianą naturalizmu; w literaturze nadający fikcji artystycznej pozory całkowitego autentyzmu, postulujący wierne odtwarzanie rzeczywistości, prawdę, realizm