RiOUb7q8UTZjQ1

Grafika przedstawia kulę ziemską. Na kontynentach zaznaczone są punkty, od których prowadzą linie do różnych rysunków: doniczki z rośliną, bluzki, słuchawek, człowieka z muskułami, człowieka przy komputerze, domu, człowieka z dronem, drzwi z kłódką.

Punktem wyjścia rozważań Immanuela Kanta była analiza problematyki poznania. Filozof bada istniejące w tej dziedzinie teorie, aby odpowiedzieć na pytanie, jakie warunki muszą być spełnione, aby było możliwe pełne poznanie, tj. wiedza naukowa (w terminologii Kanta jest to problematyka „czystego rozumu teoretycznego”). Nowożytna epistemologiaepistemologiaepistemologia miała wówczas wypracowane trzy rozwiązania: racjonalistyczneracjonalizmracjonalistyczne, empirystyczneempiryzmempirystyczne i intuicjonistyczneintuicjonizmintuicjonistyczne. Aby je czytelniej ukazać, posłużymy się metaforą umysłu ludzkiego jako komputera: mózg ludzki jako fizyczny narząd do przetwarzania informacji to hardware – sam komputer bez oprogramowania; natomiast sposoby przetwarzania, łączenia i selekcjonowania tych informacji to software – podstawowy system operacyjny (oprogramowanie) komputera. Według każdego z wymienionych tu stanowisk człowiek z natury, tj. z urodzenia posiada „hardware”, różnice pomiędzy poszczególnymi teoriami dotyczą dopiero pochodzenia naszego „software’u”.

Dzięki lekturze Hume’a, Kant – jak to już zostało powiedziane – „przebudził się z metafizycznej drzemki”. Jasno sobie uświadomił, że wszystkie pojęcia tradycyjnej metafizyki są nie do udowodnienia, a sama metafizyka traktująca o rzeczach, które ani nie są bezpośrednio dane w doświadczeniu, ani nie da się ich wywieść z samej struktury umysłu, nie może mieć statusu nauki. Jednak sceptyczne wnioski Hume’a co do możliwości nauki, czyli możliwości wykrycia koniecznych i powszechnych praw rządzących danymi w doświadczeniu faktami (chodziło tu głównie o wykrycie koniecznych związków przyczynowych w przyrodzie) – nie zadowalały Kanta i popchnęły go do poszukiwania innych rozwiązań. Będąc pod wielkim wrażeniem postępów w naukach przyrodniczych, Kant stwierdza, że Hume oparł swoje rozumowanie na niewłaściwym pytaniu. Główne pytanie Hume’a brzmiało bowiem: czy nauki przyrodnicze są możliwe?

R1WtHaGlS99uT1

Zdjęcie przedstawia stronę tytułową książki Kanta Krytyka czystego rozumu. Książka wydana została w języku niemieckim, w Rydze, w 1781 roku.

O to, zdaniem królewieckiego filozofa, nie należy jednak pytać. Patrzymy do góry i widzimy niebo gwiaździste: rządzą tu obiektywne prawa odkrywane przez naukę. Nie można tego kwestionować. Pytanie Kanta brzmi więc: jak nauki przyrodnicze są możliwe? Kant rozciąga to pytanie na wszelkie dziedziny ludzkiej wiedzy, a także na moralność. Sceptycyzm Hume’a dotyczył bowiem również moralności − jego zdaniem nie ma sposobu na jej racjonalne uprawianie, trzeba ją oprzeć na uczuciach. Kant nie godził się z tym wnioskiem. Twierdził, że zadaniem filozofii jest odpowiedzieć na pytanie, jak moralność jest możliwa jako nauka. Niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie − oto fundament całej filozofii Kanta.

Stanowisko Kanta przezwycięża naiwny oświeceniowy optymizm i zapoczątkowuje nową erę w filozofii. Za najważniejsze pytania filozoficzne Kant uznaje:

1. Co mogę wiedzieć?

2. Co powinienem czynić?

3. Czego mogę się spodziewać?

4. Czym jest człowiek?

Zadaniem pierwszych trzech pytań jest dotarcie do odpowiedzi na pytanie czwarte.

Słownik