Początki myśli socjalistycznej na ziemiach polskich

Myśl socjalistycznasocjalizmsocjalistyczna na ziemiach polskich oraz w środowiskach emigracyjnych rozwijała się już od początku XIX wieku. Z uwagi na opóźnienia w rozwoju gospodarczym i brak przemysłu socjaliści głosili potrzebę uwłaszczenia chłopów, gminowładztwagminowładztwogminowładztwa i walki o wyzwolenie kraju. Te idee stanowiły założenia programowe pierwszej organizacji socjalistycznej – Gromad Ludu Polskiego.

W połowie XIX wieku ruch socjalistyczny w Królestwie Polskim, szczególnie w dużych miastach, takich jak Łódź czy Warszawa, rozwijał działalność. W Galicji oraz zaborze pruskim miał nadal marginalne znaczenie.

W 1879 r. opublikowano Program socjalistów polskich (tzw. program brukselski), głoszący konieczność zjednoczenia klasy robotniczejklasa robotnicza (proletariat)klasy robotniczej w celu rewolucyjnego obalenia kapitalizmukapitalizmkapitalizmu. Lata 80. i 90. XIX wieku to czas rozwoju myśli socjalistycznej i próby nadania jej struktury organizacyjnej. W listopadzie 1892 r. odbył się w Paryżu zjazd przedstawicieli polskich organizacji socjalistycznych, na którym uchwalono powołanie Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i przyjęto szkic programu partii (tzw. program paryski). Zawierał on zasadę jednoczesnego prowadzenia walki o realizację programu socjalistycznego i odbudowę niepodległego państwa polskiego. W 1893 r. powstały pierwsze krajowe organizacje PPS we wszystkich zaborach.

Dla części działaczy i działaczek socjalistycznych, takich jak Róża Luksemburg i Julian Marchlewski, walka o niepodległość kraju była mniej ważna niż walka klasy robotniczej o obalenie kapitalizmu. Nie zgadzając się na program paryski, utworzyli oni Socjaldemokrację Królestwa Polskiego. W roku 1899 SDKP zjednoczyła się ze Związkiem Robotników Litwy, tworząc Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy.

Różnice poglądów na temat kształtu niepodległego państwa polskiego doprowadziły do podziału PPS na Polską Partię Socjalistyczną Lewica, która w latach 1914–1918 współpracowała, a w 1918 r. zjednoczyła się z SDKPiL, oraz Polską Partię Socjalistyczną Frakcja Rewolucyjna.

Rewolucja 1905 roku

Przełomowe znaczenie dla polskiego ruchu socjalistycznego miała rewolucja 1905–1907 na ziemiach polskich.

R6uxbD2a6J4ig

Obraz przedstawia ogromny plac. Jest zima, leży śnieg. Na placu znajdują się mężczyźni i kobiety w chłopskich i robotniczych strojach. Atakują ich szablami Kozacy jadący konno.

Partie socjalistyczne podjęły jawne działania i walkę zbrojną w Królestwie Polskim, tworzyły organizacje społeczne i związki zawodowe, przekształcając się w masowe ruchy polityczne.

Po załamaniu rewolucji 1905–1907 i utracie możliwości jawnego działania w Królestwie Polskim głównym celem PPS Frakcji Rewolucyjnej stało się przygotowanie struktur militarnych na potrzeby przyszłej walki o niepodległość (Związek Walki Czynnej). W 1909 r. powróciła do nazwy PPS i została uznana za kontynuatorkę partii przedrozłamowej.

R17wyuW1WsdP9

Zdjęcie przedstawia mural. Na czarnym tle namalowane są białą farbą twarze mężczyzn i kobiet. Obok muralu widnieje napis: Żyjesz w mieście rewolucji 1905.

II Rzeczpospolita

Polskie partie socjalistyczne odegrały ważną rolę w odbudowie niepodległego państwa polskiego. Działacze PPS uzyskali dominujący wpływ na powoływanie, program i skład personalny pierwszych rządów RP. Rząd Jędrzeja Moraczewskiego wprowadził powszechnie dziś stosowane prawo, które w tamtym okresie było nowatorskie:

• dekret o 8‑godzinnym dniu i 46‑godzinnym tygodniu pracy;

• dekrety o inspekcji pracy;

• dekret o związkach zawodowych;

• dekret o obowiązkowym ubezpieczeniu robotników na wypadek choroby;

• ograniczenie prawa do eksmisji.

26 stycznia 1919 r. odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego. PPS poniosła porażkę – zdobyła 35 mandatów poselskich (na 432).

W kwietniu tego samego roku PPS zjednoczyła się z organizacjami partyjnymi wywodzącymi się z pozostałych zaborów: Polską Partią Socjalistyczną Zaboru Pruskiego i Polską Partią Socjalno‑Demokratyczną Galicji i Śląska Cieszyńskiego.

W kolejnych latach wzrosła liczba organizacji socjalistycznych, ale zmalało ich znaczenie. Myśl socjalistyczna przestała jednoczyć środowiska ze wszystkich warstw społecznych i stała się wyrazicielem interesów robotników. Odeszła większość środowisk inteligenckich, działacze niepodległościowi i zwolennicy Józefa Piłsudskiego. Ponowne zbliżenie inteligencji do socjalizmu nastąpiło w okresie sanacji.

RnnriqE9S0iIp

Zdjęcie przedstawia wnętrze sali obrad Sejmu. W ławach siedzą posłowie. Przy głównym stole stoi Marszałek Sejmu. Trzyma w dłoni kartkę papieru.

W życiu politycznym II RP ruch socjalistyczny tworzył zasadniczą część lewicy, a jego najbliższym sojusznikiem było PSL „Wyzwolenie”. Ruch socjalistyczny za głównego przeciwnika uznawał Narodową Demokrację Romana Dmowskiego i komunistówkomunizm komunistów. Od 1928 r. był w opozycji wobec obozu rządzącego (sanacji).

Polska Partia Socjalistyczna w okresie międzywojennym prowadziła:

• związki zawodowe (Związek Stowarzyszeń Zawodowych);

• organizacje spółdzielcze (Związek Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych, Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa);

• organizacje kulturalno‑oświatowe (Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego);

• organizacje młodzieżowe (Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, Czerwone Harcerstwo, Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej);

• organizacje sportowe;

• wydawnictwa czasopism („Robotnik”, „Naprzód”, „Gazeta Robotnicza”, „Dziennik Ludowy”).

R1FMvnuF2FlOy

Zdjęcie przedstawia krakowski Rynek Starego Miasta. Ukazany jest budynek Sukiennic i pomnik Adama Mickiewicza. Na placu przed nimi stoi tłum ludzi.

Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. socjaliści uczestniczyli w obronie kraju, ich reprezentanci wchodzili w skład organów państwa podziemnego. W 1944 r. proklamowano odbudowę PPS jako partii znajdującej się w sojuszu z komunistami. W 1948 r. PPS połączono z PPR na warunkach komunistów.

Partie socjalistyczne w III RP

W 1987 roku PPS wznowiła działalność w kraju. Do tradycji i dorobku ruchu socjalistycznego po 1989 roku odwołują się m.in.:

• Unia Pracy, działająca w latach 1990–1999;

• Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej i utworzony w 1999 r. w jej miejsce Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD);

• wyłoniona w 2004 r. z SLD Socjaldemokracja Polska.

Współcześnie powstają i funkcjonują nowe partie lewicowe: Twój Ruch (wcześniej Ruch Palikota), Razem, Zieloni, Wiosna.

Słownik