Trawienie to proces, w którym złożone związki organiczne (węglowodany, białka i tłuszcze) są rozkładane na prostsze, aby umożliwić ich wchłanianie. Produktami trawienia są proste związki chemiczne, które stanowią materiał energetyczny i budulcowy komórek organizmu. Trawienie może się odbywać wewnątrzkomórkowo lub zewnątrzkomórkowo (pozakomórkowo).

Trawienie wewnątrzkomórkowetrawienie wewnątrzkomórkoweTrawienie wewnątrzkomórkowe obejmuje procesy trawienia (rozkładu) złożonych związków organicznych do prostszych, przy czym odbywają się one w obrębie komórki i katalizowane są przez enzymy hydrolityczne zawarte w lizosomach. Trawienie tego typu może dotyczyć cząstek pokarmu wchłoniętych do komórki w drodze endocytozyendocytozaendocytozy lub fagocytozyfagocytozafagocytozy. Trawienie wewnątrzkomórkowe odbywa się u pierwotniaków i gąbek – w tzw. wodniczkach pokarmowych.

U niektórych zwierząt (parzydełkowce, żebropławy, wirki) wstępny etap trawienia przebiega zewnątrzkomórkowo (pozakomórkowo), w świetle jamy układu pokarmowego, a końcowy wewnątrzkomórkowo, w wodniczkach komórek endodermy.

U większości zwierząt trawienie przebiega wyłącznie zewnątrzkomórkowotrawienie zewnętrzkomórkowezewnątrzkomórkowo. Jest to trawienie chemicznetrawienie chemicznetrawienie chemiczne, które zachodzi w świetle przewodu pokarmowego pod wpływem enzymów wydzielanych przez gruczoły występujące w różnych jego odcinkach.

Proces trawienia zewnątrzkomórkowego jest związany ze wstępnym mechanicznym rozdrobnieniem pokarmu dzięki żuciużucieżuciu lub przeżuwaniuprzeżuwanieprzeżuwaniu i zależy od rodzaju pożywienia: u mięsożernych przeważają enzymy rozkładające białko, u roślinożernych – trawiące węglowodany. EnzymyenzymyEnzymy trawienne są głównie składnikiem soków trawiennychsoki trawiennesoków trawiennych wydzielanych przez wyspecjalizowane gruczoły przewodu pokarmowego. Mogą też być wytwarzane przez obecne w przewodzie pokarmowym bakterie, a u przeżuwaczy również pierwotniaki. Enzymy bakteryjne umożliwiają zwierzętom roślinożernym wykorzystanie celulozy, która jest oporna na działanie soków trawiennych. Ponadto bakterie syntetyzują niektóre witaminy, np. u człowieka są głównym źródłem witaminy K, której ilość zawarta w pożywieniu nie wystarcza do zaspokojenia potrzeb organizmu.

U człowieka i innych ssaków z żołądkiem jednokomorowym trawienie polega na rozkładzie składników pokarmu i rozpoczyna się w jamie ustnej od rozkładu skrobi pod wpływem zawartej w ślinie amylazy. W dalszym etapie, zachodzącym w żołądku, białka ulegają rozpadowi na polipeptydy i w pewnym stopniu na aminokwasy pod wpływem pepsyny – składnika kwaśnego soku żołądkowego. Nadtrawiony pokarm przechodzi stąd do dwunastnicy, początkowego odcinka jelita cienkiego. Tam polipeptydy są dalej rozkładane przez trypsynę i chymotrypsynę, a tłuszcze przez lipazę – enzym obecny w dopływającej do dwunastnicy wydzielinie trzustki. Trawienie tłuszczów jest możliwe po ich uprzednim zemulgowaniu przez wydzielinę wątroby – żółć.

Końcowy etap trawienia odbywa się dzięki enzymom soku jelitowego, m.in. aminopeptydazom i dipeptydazom rozkładającym związki białkowe, sacharazie, maltazie i laktazie działającym na węglowodany oraz lipazie, która rozkłada tłuszcze. Końcowymi produktami trawienia są proste węglowodany (głównie galaktoza, glukoza i fruktoza), di- i tripeptydy oraz aminokwasy (pochodzące z rozpadu białek), a także glicerol i kwasy tłuszczowe jako produkty rozpadu tłuszczów.

Najbardziej skomplikowana budowa żołądka występuje u przeżuwaczy. Żołądek składa się u nich z czterech oddziałów. Są to trzy przedżołądki (żwacz, czepiec i księgi) oraz żołądek właściwy, czyli trawieniec, którego śluzówka zawiera gruczoły trawienne (w przedżołądkach śluzówka jest bezgruczołowa, pokryta grubym zrogowaciałym nabłonkiem). Największym przedżołądkiem jest żwacz, który u krowy ma pojemność do 160 l (zajmuje całą lewą stronę jamy brzusznej). Łączy się on szerokim otworem z czepcem, będącym jego uchyłkiem. Między ujściem przełyku a otworem czepcowo‑księgowym biegnie tzw. rynienka przełykowa, która przewodzi pokarm płynny wprost do ksiąg i trawieńca.

Przeżuwacze nie żują pokarmu roślinnego, pobranego bezpośrednio z otoczenia, lecz po zmieszaniu ze śliną natychmiast go połykają. Przeżuwanie rozpoczyna się od 15 do 45 min po przyjęciu pokarmu przez zwierzę, po wstępnym jego roztarciu i rozmiękczeniu w żwaczu i czepcu. Zawartość żwacza zostaje wessana do przełyku wskutek tzw. odruchu odłykania i ruchami antyperystaltycznymiantyperystaltyka antyperystaltycznymi przesunięta do jamy gębowej. Tutaj miazga pokarmowa zostaje dokładnie rozdrobniona, ponownie połknięta i po jej dalszym trawieniu w żwaczu i czepcu przechodzi do trawieńca – właściwego żołądka. Przeżuwanie umożliwia przeżuwaczom wykorzystanie pokarmu roślinnego bogatego w błonnik, prawie nietrawiony przez enzymy przewodu pokarmowego. Błonnik znajdujący się w dokładnie rozdrobnionej masie pokarmowej jest rozkładany przez obecne w żwaczu i czepcu mikroorganizmy. Końcowymi produktami rozkładu pokarmu są tu kwasy tłuszczowe, także octowy i propionowy, stanowiące podstawowe źródło energii dla organizmu. Źródłem białka jest dla nich głównie trawienie symbiotycznych bakterii i pierwotniaków.

Podobnie funkcjonujące żołądki mają m.in. hipopotamy (Hippopotamus), leniwce (Bradypodidae), a z ptaków – hoacyny (Opisthocomiformes).

Słownik