Czym jest religia?

R1dqnuo279Vam1

Ilustracja egipska przedstawiająca trzy stojące postaci z malowideł egipskich. Po lewej stronie stoi półnagi mężczyzna. Na głowie ma maskę wyobrażającą głowę psa, na ramionach ozdobny naramiennik, biodra przewiązane tkaniną, której fałdy zebrano z przodu i włożono za pas, jest bosy. Na nadgarstkach ma bransolety. W prawej dłoni trzyma krzyż egipski, z pętlą zamiast górnego ramienia. Lewą dłonią dotyka ramienia innego mężczyzny. Ten jest podobnie ubrany, ale na głowie ma chustę, a na stopach sandały. Po prawej stronie stoi odwrócona do niego kobieta. Ma włosy przewiązane opaską, na jej głowie stoi mały ptak. Ubrana jest w rodzaj długiej spódnicy sięgającej kostek, ma bose stopy. W dłoniach trzyma krzyże egipskie. Prawą ręką przysuwa krzyż do ust mężczyzny stojącego obok. Między postaciami stoją wysokie wazy. U góry okrągłe i pionowe ozdoby.

Próby definiowania religii nie doprowadziły jak dotąd do stworzenia jasnej i zadowalającej pod względem naukowym definicji. Mimo tego panuje dość powszechna zgoda co do roli tego kulturowo‑społecznego zjawiska w życiu jednostek i całych społeczności. Łacińskie pochodzenie tego słowa nie zostało wyjaśnione. W starożytności wskazywano na relegere, co oznaczało „skrupulatnie rozważać”, bądź też na religare – „przywiązywać się”. Ojcowie Kościoła religio przyjmowali jako oddawanie czci Bogu i pojmowali jako mądrościowe kształtowanie życia przed obliczem Boga. Natomiast św. Tomasz z Akwinu wskazywał, że zadaniem religii jest podtrzymywanie ukierunkowania człowieka na Boga. Niekiedy religię definiuje się jako całokształt przeżyć i postaw osobistych oraz wydarzeń społeczno‑kulturowych, wyróżniających w różny sposób relacje zależności człowieka od rzeczywistości transcendentalnej. Podkreślając osobisty aspekt, wskazuje się, że religia to przede wszystkim postawa ludzi względem boga, określona przez zespół wierzeń (nauka), form kultu (obrzęd), norm prawnych i etycznych, strzeżonych przez powołane do tego celu instytucje.

Religia do czasów nowożytnych (1492‑1914) utożsamiana była z chrześcijaństwem, które – w kręgu kulturowym europejskim – traktowane jako jedynie prawdziwe odróżniane było od tzw. fałszywych. Jednak już w okresie oświecenia (1680‑1789) rozwinęła się refleksja nad różnorodnością religii. Ocena wszystkich religii według kryterium rozumu przyniosła nadrzędne pojęcie religii naturalnej. Jednocześnie występowano przeciw nierozumnym elementom religii, a nawet zwalczano religię w ogóle, próbując ją zastąpić moralnością czy sztuką.

RRDlKWRPtyu0Q1

Fotografia przedstawiająca wnętrze sali. Na amfiteatralnie ustawionych siedzeniach zasiadają liczni mężczyźni. Są to duchowni, ubrani w  sutanny, na głowach mają mitry, dwurożne czapki lub piuski, małe okrągłe czapeczki noszone na szczycie głowy.

W XX w. próbowano uzasadnić wyższość chrześcijaństwa nad innymi religiami. Pojawiła się idea, według której Bóg sam zwraca się do ludzkości przez udzielenie samego siebie, stwarzając warunki do jego słuchania. W rezultacie Jezus – jako samoudzielenie – pojawił się w historii w sposób nieodwracalny i ostateczny. Równolegle zrodziły się prądy, które poprzez uświadomienie, że łaska boska nie działa tylko wewnątrz instytucji chrześcijańskich, umożliwiły akceptację religii niechrześcijańskich. Sobór Watykański II (11.10.1962–08.12.1965) podkreślił wspólny charakter religii w poszukiwaniu przez nie odpowiedzi na tajemnice ludzkiej egzystencji i rozpoznawanie tajemniczej mocy obecnej w życiu ludzi. Zgodnie z jego wytycznymi Kościół katolicki oficjalnie zaangażował się w ruch ekumeniczny. W tym celu powołano Papieską Radę ds. Popierania Jedności Chrześcijan. Należy jednak pamiętać, że dialog ekumeniczny – w świetle dokumentów Kościoła katolickiego – dotyczy wyłącznie chrześcijan. Natomiast dialog międzyreligijny dotyczy wyznawców różnych religii (żydów, chrześcijan, muzułmanów, buddystów, hinduistów itd.).

Formy organizacji religijnych

Istnienie mnogości doktryn religijnychdoktryna religijnadoktryn religijnych, różnorodność czynników historycznych, etycznych, prawnych, a z drugiej strony pewna jednolitość wierzeń określonego grona, wspólne wykonywanie praktyk i obrzędów prowadziły do różnicowania się i organizowania wyznawców w społeczności religijne. Postępująca za tym organizacja struktur umożliwiała reprezentowanie, obronę interesów, zapewniała prawidłową interpretację dogmatów i prawidłowość wykonywania obrzędów. Narodziło się w ten sposób wiele systemów organizacyjnych, a co za tym idzie, różnorodność nazw.

R1SZO3K4mYgCq

Ilustracja przedstawiająca miasto ukazane z lotu ptaka. Centralnym punktem jest ośmiokątny budynek z okrągłą kopułą na środku. Wokół budynku znajduje się niewielki plac otoczony rzędem drzew, za którym rozciąga się gęsto zabudowane miasto.

W ramach chrześcijaństwa na jego organizację przyjęta została nazwa Kościół. Jednak w ramach innych religii, ale też i chrześcijańskiego protestantyzmu, zorganizowane społeczności religijne przybierały bardzo różne nazwy, np.:

• związek religijny (Muzułmański Związek Religijny, Karaimski Związek Religijny);

• ruch (Świecki Ruch Misyjny „Epifania”);

• zrzeszenie (Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego);

• stowarzyszenie (Stowarzyszenie Buddyjskie Zen „Czogie”);

• związek gmin wyznaniowych (Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich);

• związek (Związek Buddystów Zen „Bodhidharma”, Związek Badaczy Biblii w Polsce);

• wspólnota (Buddyjska Wspólnota Zen „Kannon”, Ewangeliczna Wspólnota Zielonoświątkowa);

• towarzystwo (Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny);

• związek wyznaniowy (Związek Wyznaniowy „Misja Łaski”);

• zbór (Zbór Ewangelicko‑Baptystyczny w Katowicach);

• bractwo (Bractwo dla Poznania Judaizmu);

• grupa wyznaniowa (Grupa Wyznaniowa „Sri Vidya”).

W skład organizacji religijnych wchodzą zarówno osoby, które sprawują w ich ramach funkcje związane z kultem i zarządzają nimi (biskupi, kapłani, pastorzy, rabini, mułłowie itp.), jak i wyznawcy. Zwykle podział ról jest w nich jasno widoczny choćby ze względu na charakterystyczny dla danej religii strój noszony przez tych pierwszych. To w większości wypadków oni reprezentują daną organizację w jej stosunkach z państwem, w którym funkcjonuje.

Różne systemy relacji państwa z Kościołem

W literaturze przedmiotu mamy do czynienia ze znaczną liczbą systemów i form relacji państwa i Kościoła, a co za tym idzie, z licznymi typami klasyfikacji. Przedstawimy kilka z nich.

Henryk Świątkowski, a za nim Tomasz Langer wyróżnili pięć historycznych systemów:

• panowanie związku wyznaniowego nad państwem, czyli cezaropapizm,

• panowanie państwa nad związkiem wyznaniowym,

• system konkordatowy,

• zwierzchnictwo ustawowe państwa nad związkami wyznaniowymi,

• system rozdziału związków wyznaniowych od państwa.

Inny badacz – Jakub Sawicki, wskazuje na sześć systemów:

• system bezpośredniej władzy Kościoła nad państwem,

• system, w którym Kościół ma prawo i obowiązek interpretacji prawa z punktu widzenia jego zgodności z zasadami moralności, wraz z możliwością jego unieważnienia,

• system, w którym Kościół jest pozbawiony władzy w sprawach świeckich, lecz może rozstrzygać kwestie sporne, gdy dotyczą one sfery religijnej,

• system bazujący na nadrzędności państwa w stosunku do Kościoła,

• rozdział państwa od Kościoła,

• system koordynacji.

Epoki w relacjach między Kościołem a państwem

Ks. prof. Józef Krukowski, teolog i kanonista, w swoich rozważaniach wskazał na inny podział relacji między Kościołem a państwem. Wyróżnił kilka epok, stosując kryteria merytoryczne i chronologiczne.

Słownik