Trawienie i wchłanianie pokarmu możliwe jest dzięki obróbce mechanicznej (rozcieranie, rozgniatanie) i chemicznej (trawienie enzymami). Rozpoczyna się ono na początku układu pokarmowego – w jamie ustnej. W tej części układu pokarmowego pokarm poddawany jest działaniu wydzieliny nazywanej śliną. Wydzielana jest ona przez gruczoły nazywane śliniankami.

Ślina zmiękcza i nawilża pokarm, co ułatwia jego rozdrobnienie, a następnie przełknięcie. Rozpuszczenie substancji smakowych w ślinie ułatwia ich związanie z receptorami smaku na języku. Ślina zawiera także enzymy zapoczątkowujące trawienie cukrów (amylazaamylazyamylaza ślinowa, inaczej ptialina) i tłuszczów (lipazalipazylipaza językowa). Ponadto pełni funkcję obronną, oczyszczając pokarm znajdujący się w jamie ustnej z patogenów, dzięki obecności lizozymulizozymlizozymu. U niektórych zwierząt ślina może także zawierać wydzieliny takie jak jad (żmije), białka hamujące odpowiedź immunologiczną gospodarza (kleszcze) lub zapobiegające krzepnięciu krwi (komar).

Ślinianki są gruczołami merokrynowymigruczoł merokrynowymerokrynowymi. Tworzą je skupiska komórek, tzw. gronki, od których odchodzą przewody wydzielnicze. Wszystkie główne przewody mają ujście w jamie ustnej. Wyróżnia się trzy główne pary ślinianek: przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe. W jamie ustnej i na języku występują również mniejsze skupiska komórek wydzielających ślinę.

Ślinianki wydzielają łącznie ok. 1,5 l śliny dziennie. Jej gęstość waha się od 1,002 do 1,012 g/ml. Ślina jest przejrzystą, bezbarwną wydzieliną, w 90% składającą się z wody. Pozostałymi składnikami są jony, śluz, białka (m.in. enzymy i immunoglobuliny), a także metabolity (np. mocznik, kwas moczowy, kreatynina), hormony i substancje bakteriobójcze. W ślinie obecne są także złuszczone komórki nabłonka, leukocyty, drobnoustroje i resztki pokarmowe. Odczyn śliny w okresie spoczynku wynosi ok. 6,7, zaś podczas żucia zwiększa się do 8,0.

Skład i ilość śliny różnią się w zależności od miejsca jej wydzielania. Ślinianki przyuszne wydzielają ok. 20% śliny określanej jako surowicza. Ma ona wodnisty  charakter i zawiera enzymy. Największa ilość (70%) śliny wydzielana jest przez ślinianki podżuchwowe. Cechuje ją średnia gęstość, a jej skład jest najbardziej zróżnicowany – zawiera ona enzymy oraz śluz. Z kolei ślina wydzielana przez ślinianki podjęzykowe jest bogata w śluz i stanowi zaledwie 5% całkowitej dziennej objętości śliny. Pozostałe 5% wydzielane jest przez gruczoły językowe i mniejsze gruczoły jamy ustnej.

Wydzielanie śliny kontrolowane jest głównie przez autonomiczny układ nerwowy. Receptory wydzielania śliny pobudzane są w odpowiedzi na bodźce. Proces ten może zostać zapoczątkowany przez kontakt z pokarmem, który stymuluje receptory smakowe, węchowe czy wzrokowe. Innymi czynnikami wpływającymi na wzmożone wydzielanie śliny są bodźce mechaniczne (żucie, ssanie) oraz wydzielanie hormonów, np. acetylocholiny, noradrenaliny i dopaminy. Z kolei podczas stresu wydzielanie śliny zostaje zahamowane.

R8i0c3K7zQWDg

Ilustracja przedstawia zbliżenie na usta mężczyzny palącego papierosa.

RJv2BQt7ThpGj

Zdjęcie przedstawia czerwone maki na zielonym, rozmytym tle.

Ślina jako materiał diagnostyczny cieszy się coraz większą popularnością. Pobieranie próbek jest niedrogie, bezbolesne i nieinwazyjne. Ponadto próbki śliny nie wymagają specjalnych procedur przechowywania i transportu, ponieważ zawarte w niej związki są trwałe. Obecnie przeznaczone do stosowania w jamie ustnej testy pozwalają wykryć w ślinie m.in. narkotyki lub leki. Testy takie są na ogół wykonywane w placówkach medycznych i ośrodkach leczenia narkomanii. Na użytek prywatny często stosuje się testy pozwalające wykryć owulację dzięki powstawaniu w kropli śliny, pod wpływem dużego stężenia estrogenów, wzoru przypominającego liść paproci. Testy takie to minimikroskopy powiększające próbkę śliny. Ślina może zostać również wykorzystana do określenia stężenia przeciwciał (przeciwko HBV, HCV, HIV oraz SARS‑CoV‑2), cytokin i hormonów (np. kortyzolu w monitorowaniu stresu i żeńskich hormonów płciowych w leczeniu niepłodności).

Słownik