Przeczytaj
Trawienie i wchłanianie pokarmu możliwe jest dzięki obróbce mechanicznej (rozcieranie, rozgniatanie) i chemicznej (trawienie enzymami). Rozpoczyna się ono na początku układu pokarmowego – w jamie ustnej. W tej części układu pokarmowego pokarm poddawany jest działaniu wydzieliny nazywanej śliną. Wydzielana jest ona przez gruczoły nazywane śliniankami.
Ślina zmiękcza i nawilża pokarm, co ułatwia jego rozdrobnienie, a następnie przełknięcie. Rozpuszczenie substancji smakowych w ślinie ułatwia ich związanie z receptorami smaku na języku. Ślina zawiera także enzymy zapoczątkowujące trawienie cukrów (amylazaamylaza ślinowa, inaczej ptialina) i tłuszczów (lipazalipaza językowa). Ponadto pełni funkcję obronną, oczyszczając pokarm znajdujący się w jamie ustnej z patogenów, dzięki obecności lizozymulizozymu. U niektórych zwierząt ślina może także zawierać wydzieliny takie jak jad (żmije), białka hamujące odpowiedź immunologiczną gospodarza (kleszcze) lub zapobiegające krzepnięciu krwi (komar).
Wydzielanie śliny u człowieka
Ślinianki są gruczołami merokrynowymimerokrynowymi. Tworzą je skupiska komórek, tzw. gronki, od których odchodzą przewody wydzielnicze. Wszystkie główne przewody mają ujście w jamie ustnej. Wyróżnia się trzy główne pary ślinianek: przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe. W jamie ustnej i na języku występują również mniejsze skupiska komórek wydzielających ślinę.
Skład śliny
Ślinianki wydzielają łącznie ok. 1,5 l śliny dziennie. Jej gęstość waha się od 1,002 do 1,012 g/ml. Ślina jest przejrzystą, bezbarwną wydzieliną, w 90% składającą się z wody. Pozostałymi składnikami są jony, śluz, białka (m.in. enzymy i immunoglobuliny), a także metabolity (np. mocznik, kwas moczowy, kreatynina), hormony i substancje bakteriobójcze. W ślinie obecne są także złuszczone komórki nabłonka, leukocyty, drobnoustroje i resztki pokarmowe. Odczyn śliny w okresie spoczynku wynosi ok. 6,7, zaś podczas żucia zwiększa się do 8,0.
Skład i ilość śliny różnią się w zależności od miejsca jej wydzielania. Ślinianki przyuszne wydzielają ok. 20% śliny określanej jako surowicza. Ma ona wodnisty charakter i zawiera enzymy. Największa ilość (70%) śliny wydzielana jest przez ślinianki podżuchwowe. Cechuje ją średnia gęstość, a jej skład jest najbardziej zróżnicowany – zawiera ona enzymy oraz śluz. Z kolei ślina wydzielana przez ślinianki podjęzykowe jest bogata w śluz i stanowi zaledwie 5% całkowitej dziennej objętości śliny. Pozostałe 5% wydzielane jest przez gruczoły językowe i mniejsze gruczoły jamy ustnej.
Kontrola wydzielania śliny
Wydzielanie śliny kontrolowane jest głównie przez autonomiczny układ nerwowy. Receptory wydzielania śliny pobudzane są w odpowiedzi na bodźce. Proces ten może zostać zapoczątkowany przez kontakt z pokarmem, który stymuluje receptory smakowe, węchowe czy wzrokowe. Innymi czynnikami wpływającymi na wzmożone wydzielanie śliny są bodźce mechaniczne (żucie, ssanie) oraz wydzielanie hormonów, np. acetylocholiny, noradrenaliny i dopaminy. Z kolei podczas stresu wydzielanie śliny zostaje zahamowane.
Ślina jako materiał diagnostyczny
Ślina jako materiał diagnostyczny cieszy się coraz większą popularnością. Pobieranie próbek jest niedrogie, bezbolesne i nieinwazyjne. Ponadto próbki śliny nie wymagają specjalnych procedur przechowywania i transportu, ponieważ zawarte w niej związki są trwałe. Obecnie przeznaczone do stosowania w jamie ustnej testy pozwalają wykryć w ślinie m.in. narkotyki lub leki. Testy takie są na ogół wykonywane w placówkach medycznych i ośrodkach leczenia narkomanii. Na użytek prywatny często stosuje się testy pozwalające wykryć owulację dzięki powstawaniu w kropli śliny, pod wpływem dużego stężenia estrogenów, wzoru przypominającego liść paproci. Testy takie to minimikroskopy powiększające próbkę śliny. Ślina może zostać również wykorzystana do określenia stężenia przeciwciał (przeciwko HBV, HCV, HIV oraz SARS‑CoV‑2), cytokin i hormonów (np. kortyzolu w monitorowaniu stresu i żeńskich hormonów płciowych w leczeniu niepłodności).
W starożytności Chińczycy wykorzystywali fizjologiczne zmiany spowodowane stresem zachodzące podczas wydzielania śliny. Chcąc udowodnić winę, wkładali oskarżonym do ust suchy ryż. Stres powodował zmniejszenie wydzielania śliny, przez co ryż nie sklejał się w kęs.
Indeks dolny Źródło: David Levinson: Encyclopedia of crime and punishment. Thousand Oaks, Ca.: Sage Publications, 2002, s. 725. Indeks dolny koniecŹródło: David Levinson: Encyclopedia of crime and punishment. Thousand Oaks, Ca.: Sage Publications, 2002, s. 725.
Słownik
zjawisko łączenia się powierzchniowych warstw dwóch różnych faz zetkniętych ze sobą
grupa enzymów hydrolizujących wiązania glikozydowe w polisacharydach
złożona wielokomórkowa struktura bakterii (i innych mikroorganizmów) otoczona warstwą substancji organicznych i nieorganicznych produkowanych przez te drobnoustroje, wykazująca adhezję zarówno do powierzchni biologicznych, jak i abiotycznych
gruczoły mające kontakt z powierzchnią nabłonka poprzez przewody wyprowadzające
gruczoł, którego komórki nie ulegają zmianom i uszkodzeniu, a substancja wydzielana jest na drodze dyfuzji
białko niezbędne do optymalnej aktywności lipazy, wydzielane przez trzustkę
glikoproteina występująca m.in. w ślinie i mleku, zawierająca związki żelaza utrudniające rozwój bakterii w przewodzie pokarmowym
enzymy hydrolizujące wiązania estrowe kwasów tłuszczowych
rozpad komórek bakteryjnych, roślinnych lub zwierzęcych pod wpływem czynników litycznych uszkadzających ściany i błony komórkowe, prowadzący do śmierci komórki i uwolnienia zawartości cytoplazmy do otoczenia
enzym o właściwościach hydrolizujących peptydoglikan ściany komórkowej bakterii
roztwór o niższym ciśnieniu osmotycznym niż oddzielony błoną półprzepuszczalną roztwór odniesienia
w kontakcie z innym roztworem, od którego oddzielony jest błoną półprzepuszczalną, zostaje z nim w równowadze