Analiza różnych populacjipopulacjapopulacji zawsze uwzględnia pewne podstawowe cechy, które je charakteryzują:

• liczebność;

• zagęszczenie;

• strukturę przestrzenną (rozmieszczenie);

• strukturę wiekową;

• strukturę płciową.

Inne cechy charakteryzujące populację to: rozrodczość, śmiertelność, areał (obszar występowania), struktura socjalna, strategia życiowa oraz dynamika liczebności.

Liczebność populacjiliczebność populacjiLiczebność populacji to liczba osobników, które ją tworzą. Cecha ta może, pod wpływem różnych czynników, ulegać zmianom (okresowym lub ciągłym). Zmiany liczby osobników to tzw. dynamika liczebności populacjidynamika liczebności populacjidynamika liczebności populacji.

Na liczebność populacji wpływają takie czynniki, jak rozrodczość, śmiertelność, imigracja i emigracja.

W celu porównania populacji poszczególnych krajów często stosowane są różne współczynniki. Jednym z nich jest współczynnik dzietnościwspółczynnik dzietnościwspółczynnik dzietności (płodności całkowitej), określający przeciętną liczbę dzieci, które urodziłaby kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego (od 15 do 49 roku życia).

Jak wysoki powinien być wskaźnik dzietności? Kiedy średnia liczba urodzeń w danym kraju spada do poziomu 2,1, jego populacja staje się w kolejnych pokoleniach coraz mniej liczna. Blisko 70 lat temu problem ten nie istniał w żadnym z państw.

W praktyce częściej niż liczebność bada się zagęszczeniezagęszczenie populacjizagęszczenie, czyli liczbę osobników przypadających na jednostkę powierzchni. Umożliwia to porównanie populacji zamieszkujących siedliska o różnej wielkości.

W odniesieniu do populacji ludzkiej mówi się o gęstości zaludnieniagęstość zaludnieniagęstości zaludnienia, czyli liczbie osób przypadających na jednostkę powierzchni. W tym przypadku można porównać populacje zamieszkujące np. miasta, kraje, województwa o różnej wielkości. Zaludnienie poszczególnych regionów świata najczęściej wyraża się jako liczbę osób na 1 km².

Według danych z 2018 r. państwami o największej gęstości zaludnienia są: Monako (18 713 osób/km²), Singapur (7697 osób/km²), Watykan (1818 osób/km²). Z kolei państwami o najmniejszej gęstości zaludnienia są: Mongolia (1,7 osoby/km²), Namibia (2,3 osoby/km²), Australia (2,6 osoby/km²). Natomiast w Polsce gęstość zaludnienia wynosi 124 osoby/km².

Rozmieszczenie lub inaczej struktura przestrzenna populacjirozmieszczenie, struktura przestrzenna populacjistruktura przestrzenna populacji to sposób, w jaki osobniki należące do danej populacji są rozmieszczone na zajmowanym przez siebie obszarze. Więcej o rodzajach rozmieszczenia populacji przeczytasz w e‑materiale pt. Populacja – podstawowa jednostka ekologicznaPHtultjQ2Populacja – podstawowa jednostka ekologiczna.

Człowiek ma naturalną tendencję do życia w grupie, w związku z czym w populacji ludzkiej najczęściej spotykane jest rozmieszczenie skupiskowe.

Zróżnicowanie rozmieszczenia ludności wiąże się z następującymi czynnikami:

• warunki środowiska naturalnego, czyli warunki klimatyczne (zależne od szerokości geograficznej), glebowe, odległość od morza, ukształtowanie terenu;

• ekonomiczny rozwój państw;

• wydarzenia historyczne.

Ludność zamieszkuje w większości tereny nizinne (ok. 80% ludności żyje na terenach znajdujących się poniżej 500 m n.p.m., mimo że stanowią one tylko 16% powierzchni lądów). Gęsto zaludnione są tereny aktywne wulkanicznie, ze względu na żyzne gleby, a także obszary na wybrzeżach mórz i oceanów (ok. 30% ludności mieszka w strefie położonej 50 km od wybrzeża, a 50% ludności – do 200 km od morza). Wraz z wysokością bezwzględną maleje liczba ludzi (95% ludności żyje poniżej 1000 m n.p.m.). Najkorzystniejszymi dla osadnictwa strefami klimatycznymi są strefa umiarkowana i podzwrotnikowa (zamieszkiwane przez ok. 75% ogółu ludności).

Struktura wiekowastruktura wiekowa populacjiStruktura wiekowa obrazuje zróżnicowanie osobników populacji pod względem wiekowym. Z kolei struktura płciowastruktura płciowa populacjistruktura płciowa ilustruje wzajemny stosunek osobników męskich i żeńskich w populacji. W odniesieniu do populacji ludzkiej najczęściej mówi się o strukturze płci i wieku, czyli udziale różnych grup wiekowych w populacji z uwzględnieniem podziału na płeć. Udział ten przedstawiany jest graficznie za pomocą schematu zwanego piramidą płci i wieku.

Struktura płci i wieku jest z jednej strony dość stałą cechą gatunkową, z drugiej podlega silnym wpływom takich czynników, jak: rozrodczość, strategia rozrodu i śmiertelność.

W życiu każdego osobnika, w tym człowieka, można wyróżnić trzy okresy: przedprodukcyjny, reprodukcyjny i poprodukcyjny.

Przy zbieraniu danych statystycznych populacja ludzka jest częściej rozpatrywana pod kątem społecznym niż biologicznym. Z tego względu w piramidach wiekowych zwykle uwzględnia się podział życia na trzy okresy związane ze zdolnością do podejmowania pracy zarobkowej: przedprodukcyjny, produkcyjny i poprodukcyjny.

RrymIf7ac6ehf

Piramida wieku ludności Polski w 2012 roku. Największą grupę stanowią w Polsce zarówno mężczyźni, jak i kobiety w wieku 30 lat. To 700 tysięcy osób. Drugą liczną grupę stanowią osoby w wieku 55 lat. Kobiet jest nieco więcej niż mężczyzn w tej grupie, natomiast w przedziale od 0 do 50 lat jest nieznaczna nadwyżka liczby mężczyzn nad liczbą kobiet. Nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn dotyczy wieku od 50 lat do 100. Jest znaczna w przedziale 60–85 lat. W przedziale od 0 do 18. roku życia wzrost jest przy pięciolatkach. Stanowią one w sumie — chłopcy i dziewczęta — około 500 tysięcy osób. Chłopców rodzi się nieco więcej niż dziewczynek. Liczba urodzeń w sumie wynosi około 390 tysięcy. Piramida zdecydowanie zwęża się na górze.

Główne cechy struktury płci i wieku

Piramidy płci i wieku dzieli się na progresywne, zastojowe i regresywne.

Słownik