Przeczytaj
Od prawa oporu do obywatelskiego nieposłuszeństwaobywatelskiego nieposłuszeństwa
Nieposłuszeństwo obywatelskie to świadome i celowe niestosowanie się do konkretnych przepisów prawa. Nieposłuszeństwo wynika z przekonania obywatela co do tego, że prawa naruszają w sposób rażący normy sprawiedliwości, ograniczają wolność i równość obywateli, mimo że należą do zasadniczo akceptowalnego w całości porządku prawnego. Stosujący obywatelskie nieposłuszeństwo nie wykorzystują do tego celu przemocy i są świadomi, iż poniosą za ten czyn przewidzianą prawem karę.
Geneza obywatelskiego nieposłuszeństwa sięga czasów średniowiecza, kiedy to poddani mogli wypowiedzieć królowi posłuszeństwo, jeśli jego działania łamały przyjęte zwyczajem normy społeczne. Prawo oporuPrawo oporu (z łac. ius resistendi) było wykorzystywane jako forma nacisku na władcę, prowadząca do jego usunięcia z tronu. Historycznym przykładem mogą być wystąpienia przeciwko Kazimierzowi Odnowicielowi i Bolesławowi Śmiałemu.
Jeśli wystąpienie się nie powiodło, było określane mianem buntu.
Trudne początki – Magna Charta Libertatum
Ogłoszona 15 czerwca 1215 r. w Anglii, przez króla Jana bez Ziemi, Magna Charta Libertatum (Wielka Karta SwobódWielka Karta Swobód) obligowała władcę Anglii do przestrzegania jej zapisów pod groźbą prawa poddanych do wypowiedzenia mu posłuszeństwa. Wydana pod naciskiem zbuntowanych baronów, popartych przez większość hierarchii kościelnej i mieszkańców Londynu, po raz pierwszy w Anglii prawnie ograniczyła samowolę władzy królewskiej wobec społeczeństwa.
Co gwarantowała Magna Charta Libertatum
Poszukaj w dostępnych źródłach zapisów Wielkiej Karty Swobód i przyporządkuj je do poszczególnych stanów społecznych średniowiecznej Anglii. Następnie zapoznaj się z poniższym widżetem i sprawdź, czy twoje odpowiedzi są poprawne.
Źródło: domena publiczna., Całe społeczeństwo Uzależnienie nakładania podatków (zwłaszcza tzw. tarczowego) od zgody ogólnej rady królestwa (tj. zgromadzenia głównych wasali królewskich).
Zakaz więzienia lub karania jakiegokolwiek wolnego człowieka bez wyroku sądu.
Ograniczenie arbitralnego sądownictwa urzędników królewskich.
Ustanowienie rady 25 baronów, która w razie łamania przez króla postanowień Wielkiej Karty Swobód mogła zorganizować zbrojny opór wobec monarchy., Rycerstwo Zakaz nakładania nadmiernych obciążeń na rycerstwo., Duchowieństwo Żaden przedstawiciel duchowieństwa mający świecką posiadłość nie może zostać sądzony inaczej niż przez równych sobie i ukarany stosownie do rodzaju dokonanego przestępstwa. Nie może być ponadto karany odpowiednio do wielkości beneficjów jego kościoła., Mieszczaństwo Potwierdzenie swobód miast (zwłaszcza Londynu).
Gwarancja wolności handlu., Chłopstwo Zakaz nakładania nadmiernych obciążeń na wolnych chłopów.
O obywatelskim nieposłuszeństwie
Obywatelskie nieposłuszeństwoNajlepszy rząd to taki, który najmniej rządzi i chciałbym doczekać chwili, gdy ową zasadę szybciej i bardziej systematycznie wprowadzi się w życie.”
Źródło: Henry David Thoreau, Obywatelskie nieposłuszeństwo, Poznań 2006, s. 15.
Współcześnie nieposłuszeństwo obywatelskie (z ang. civil disobedience) wywodzimy od postaci Henry'ego Davida ThoreauHenry'ego Davida Thoreau, XIX‑wiecznego amerykańskiego pisarza i filozofa. W 1849 r. napisał on esej O obywatelskim nieposłuszeństwie, wydany po jego śmierci w 1866 r. Thoreau w 1848 r. odmówił płacenia podatków, co było formą protestu przeciwko polityce Stanów Zjednoczonych, które wspierały niewolnictwo, szykanowały Indian oraz prowadziły wojnę z Meksykiem. Thoreau uważał, że stanowi to jego obowiązek jako dobrego obywatela, który powinien służyć ojczyźnie nie bezmyślnym poddaństwem, ale przede wszystkim własnym sumieniem. Służba sumieniem oznaczała dla niego kultywowanie sprawiedliwości, nawet kosztem posłuszeństwa prawu.
SatjagrahaSatjagraha – Mahatma Gandhi
Jednym z XX‑wiecznych twórców obywatelskiego nieposłuszeństwa był Mahatma Gandhi, który blisko pięćdziesiąt lat działał w Indiach na rzecz tego, by społeczność hinduska mogła uzyskać podstawowe prawa i wolności.
W latach 1893–1914 Gandhi przewodził zamieszkującym południową Afrykę Hindusom w walce o zachowanie prawa wyborczego, swobody wyboru miejsca zamieszkania i podróżowania oraz o równe traktowanie. Stosował zasadę satjagrahy, polegającą na demonstrowaniu swoich przekonań, ale bez użycia przemocy w działaniach, w ramach obywatelskiego nieposłuszeństwa. Po powrocie do Indii w latach 1919–1947 skupił się na walce o niepodległość, stosując wyłącznie bierny opór. Polegał on na masowych demonstracjach, strajkach, bojkocie brytyjskiego importu oraz instytucji.
Sławny stał się marsz solny, w czasie którego pokonano 400 km z Ahmadabadu do Dandi, aby zdobyć własną sól. W trakcie tego marszu do morza do Gandhiego przyłączyły się tysiące Hindusów. Wprawdzie aresztowano około 60 tys. ludzi, ale rząd pod przewodnictwem wicekróla Indii Edwarda Fredericka Lindleya Wooda został zmuszony do rozpoczęcia rozmów z Gandhim. W uznaniu dla działań Gandhiego magazyn „Time” przyznał mu tytuł Człowieka Roku 1930Człowieka Roku 1930.
Montgomery bus boycott
Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku w Stanach Zjednoczonych rozwinął się Ruch Wyzwolenia Czarnych, któremu od 1955 r. przewodził pastor Martin Luther King. Sygnałem do rozpoczęcia protestów było zdarzenie z 1 grudnia 1955 r., znane jako Montgomery bus boycott. W miejscowości Montgomery w stanie Alabama czarnoskóra kobieta Rosa ParksRosa Parks odmówiła ustąpienia białemu mężczyźnie miejsca siedzącego na tyle autobusu, za co została aresztowana.
Konsekwencją tego zdarzenia była seria protestów, w ramach których czarnoskórzy mieszkańcy bojkotowali komunikację miejską w wielu miastach USA. Ostatecznie sprawą zajął się Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych, który 1 grudnia 1956 r. orzekł, że segregacja rasowa w autobusach jest niezgodna z Konstytucją Stanów Zjednoczonych.
Miałem sen (…), że wszyscy ludzie zostali stworzeni równymi
– M.L. King
Wiosną 1963 r. w Birmingham w stanie Alabama miejscowy sąd wydał zakaz organizowania demonstracji. Mimo to Martin Luther King wraz z setkami innych działaczy i działaczek wyszedł na ulice. Zgromadzenie zostało spacyfikowane przez policję, a liderzy ruchu spędzili w areszcie kilka dni.
Jednak w efekcie rozgłosu medialnego, jaki zyskała ta sprawa, oraz przychylności międzynarodowej opinii publicznej rząd Stanów Zjednoczonych zniósł prawne podstawy do segregacji rasowej (Civil Rights Act).
Nieposłuszeństwo po polsku
Po II wojnie światowej Polska znalazła się pod kontrolą ZSRS. Wszelkie próby oporu były łamane, opozycja działała w podziemiu. Próby buntu obywateli w 1956 oraz 1968 roku zostały brutalnie spacyfikowane. W latach 70. XX w. coraz częściej pojawiały się próby tworzenia społeczeństwa obywatelskiego, przyjmujące formę obywatelskiego nieposłuszeństwa. Wpływ na to miało bezsprzecznie podpisanie aktu końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w 1975 roku w Helsinkach. Jednym z postanowień KBWE było poszanowanie podstawowych praw i wolności człowieka przez państwa będące sygnatariuszami aktu.
Artur Szutta w publikacji Obywatelskie nieposłuszeństwo. Próba określenia pojęcia zebrał najczęściej pojawiające się elementy tego pojęcia.
- Nazwa kategorii: Obywatelskie nieposłuszeństwo
- Nazwa kategorii: Jest to akt nieposłuszeństwa wobec przepisu prawa lub nakazu władzy.
- Nazwa kategorii: Ma formę protestu przeciwko niedającej się (zdaniem obywateli) tolerować niesprawiedliwości.
- Nazwa kategorii: Jest rodzajem apelu, próbą moralnej perswazji.
- Nazwa kategorii: Naświetlenie powagi problemu.
- Nazwa kategorii: Pokazanie, że danej niesprawiedliwości nie można ignorować.
- Nazwa kategorii: Doprowadzenie do debaty publicznej opartej na autentycznym dialogu, w wyniku której niesprawiedliwe prawo zostanie zmienione. Koniec elementów należących do kategorii Pokazanie, że danej niesprawiedliwości nie można ignorować.
- Nazwa kategorii: Ma formę aktu publicznego, czyli jest:
- Nazwa kategorii: jawne w takim stopniu, w jakim pozwalają na to okoliczności
- Nazwa kategorii: skierowane do wszystkich uczestników życia publicznego
- Nazwa kategorii: szukające wspólnej płaszczyzny dialogu
- Nazwa kategorii: działaniem pokojowym, czyli:
- Nazwa kategorii: ucieka się jedynie do takich środków przymusu, które:
- Nazwa kategorii: są konieczne do nakłonienia adresatów protestu do otwartej debaty
- Nazwa kategorii: nie stanowią zerwania współpracy obywatelskiej Koniec elementów należących do kategorii ucieka się jedynie do takich środków przymusu, które:
- Elementy należące do kategorii Obywatelskie nieposłuszeństwo
- Elementy należące do kategorii Naświetlenie powagi problemu.
- Elementy należące do kategorii Pokazanie, że danej niesprawiedliwości nie można ignorować.
- Elementy należące do kategorii Ma formę aktu publicznego, czyli jest:
- Elementy należące do kategorii działaniem pokojowym, czyli:
- Elementy należące do kategorii ucieka się jedynie do takich środków przymusu, które:
To tylko wybrane przykłady obywatelskiego nieposłuszeństwa. Taką formę oporu wobec władz stosuje się obecnie na całym świecie. Niestety, z różnym skutkiem.
Słownik
jawne, niezalegalizowane opozycyjne ugrupowanie społeczne, utworzone 23 września 1976 r. w Warszawie (w rzeczywistości działało od lipca 1976) przez grupę działaczy demokratycznych o zróżnicowanych poglądach politycznych i społecznych, a także intelektualistów, artystów, pisarzy; celem KOR było udzielanie pomocy finansowej i prawnej represjonowanym uczestnikom czerwcowego protestu robotniczego 1976 r. (Biuro Interwencyjne); w 1977 r. KOR został przekształcony w Komitet Samoobrony Społecznej „KOR”
sposób postępowania polegający na świadomym i celowym niestosowaniu się do konkretnych przepisów prawa (należących do zasadniczo akceptowanego w całości porządku prawnego), które w przekonaniu obywatela naruszają w sposób rażący istotne normy sprawiedliwości, ograniczają wolność i równość obywateli
(z ang. non‑violence) doktryna, strategia polityczna, postawa, których ideą przewodnią jest odrzucenie przemocy, siły fizycznej w życiu społecznym i działalności politycznej; do najważniejszych działań w ramach strategii niestosowania przemocy zalicza się strajki, protesty i marsze uliczne, petycje, pikietowanie, bojkot polityczny i ekonomiczny oraz obywatelskie nieposłuszeństwo
podstawowe, niezbywalne i uniwersalne prawa przysługujące człowiekowi bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie, stan zdrowia i inne
prawo stosowane w średniowiecznej Europie, które pozwalało wypowiedzieć posłuszeństwo władcy, jeśli ten łamał obowiązujące prawa
(z sanskr. satyāgraha – uchwycenie prawdy, trzymanie się prawdy) wypracowana przez Gandhiego (pierwotnie podczas jego pobytu w południowej Afryce) zasada demonstrowania własnych przekonań bez uciekania się do stosowania przemocy (ahinsa) w akcjach obywatelskiego nieposłuszeństwa
ruch na rzecz demokratyzacji i głębokich reform ustrojowych PRL; przyjął instytucjonalną formę związku zawodowego: Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, działającego w środowiskach pracowników państwowych
(z łac. Magna Charta Libertatum, Magna Carta; z ang. The Great Charter) akt wydany w czerwcu 1215 roku przez króla Anglii Jana bez Ziemi na błoniu Runnymede nad Tamizą koło Windsoru; tekst z 1215 r., zachowany w czterech egzemplarzach, był wielokrotnie wydawany i komentowany (wydania polskie 1923 i 1947)