Rozwój handlu

W epoce brązu zaczęto stosować skomplikowaną i nie dla wszystkich dostępną obróbkę metali. Rzemieślnicy potrzebowali surowców, stąd powstało górnictwo – najpierw kamienia, potem rud metali i surowców budowlanych, takich jak glina i żwir. Właśnie zapotrzebowanie na surowce ożywiło w znaczący sposób wymianęwymianawymianę – nie występowały wszędzie, więc trzeba było je sprowadzać.

R1bu2ys5RmuW61

Zdjęcie przedstawia skałę o szarożółtej barwie z pręgami.

Począwszy od neolitu, na ziemiach polskich rozwijał się handel, który dziś można by nazwać handlem międzynarodowym. Wydobywany głównie w Krzemionkach Opatowskich krzemień pasiasty rozprowadzany był w całej Europie Środkowej (nawet do 660 km). Prawdopodobnie także już w neolicie istniał bursztynowy szlakszlaki handloweszlak, skoro bardzo ceniony przez starożytnych bursztyn docierał znad Bałtyku aż do Egiptu. Podobnie było z najważniejszymi surowcami rodzącej się epoki brązu – miedzią i cyną. Obok istniejącej od zawsze wymiany lokalnej (np. wymiany skór czy mięsa upolowanych zwierząt na produkty zbieractwa lub rzemiosła) pojawiła się więc wymiana średniodystansowa. Polegała na rozprowadzaniu surowców z kopalń do dalszych ośrodków, pozyskiwaniu i transporcie niezbędnej soli, wymianie między grupami pasterskimi a rolniczymi. Najcenniejsze surowce transportowano na wielkie odległości – powyżej kilkuset kilometrów. Tak narodziła się wymiana długodystansowa. Ta ostatnia łączyła zwykle duże osiedla, w tym pierwsze miasta, choć przykład krzemienia pasiastego pokazuje, że wielkość ośrodka handlu nie była decydująca.

Rola transportu w rozwoju handlu

RPowezjaF8Psq1

Na zdjęciu znajduje się rzeźba kobiety. Kobieta siedzi. Ma na głowie charakterystyczne królewskie nakrycie głowy ze starożytnego Egiptu..

Handel na wielką skalę rozwinął się wraz z pojawieniem się pierwszych cywilizacji. Państwo nie tylko organizowało prace rolne, w tym irygacyjne, i zamawiało wyroby rzemieślnicze, takie jak broń dla armii, ale także prowadziło wielkie budowy, np. spichlerzy oraz reprezentacyjnych pałaców i świątyń. W związku z tym wystąpiło zwiększone zapotrzebowanie na surowce, jak duże ilości drewna czy wapiennych bloków, które trzeba było przewieźć. Nawet w ramach jednego państwa było to trudne – wyobraźmy sobie choćby transport 350‑tonowego obelisku z granitu na odległość kilkuset kilometrów w Egipcie! Powstawały wynalazki umożliwiające masowy transport wodny – żagle, statki o dużych kadłubach, wiosła sterowe. Ponieważ transport ten był łatwiejszy i tańszy od lądowego, korzystano ze szlaków rzecznych i morskich. Dzięki temu porty stały się znaczącymi ośrodkami handlowymi.

Najstarsze państwa rozwijały się wzdłuż wielkich żeglownych rzek (leżące w Mezopotamii Sumer, Akad, Babilon, Asyria – dorzecze Eufratu i Tygrysu, Egipt – Nilu). Wkrótce zadbały też o budowę lądowych szlaków handlowych. Pierwsze były państwa Mezopotamii – żegluga w dół Tygrysu i Eufratu była łatwa, ale w górę – pod prąd – bardzo trudna. Stworzono więc lądowe szlaki wzdłuż rzek, by móc holować statki w górę nurtu, idąc lądem. Doświadczenie zdobyte podczas ich budowy pozwoliło na wytyczenie szlaków karawanowych także w głąb lądu. W wypadku Nilu żegluga w górę rzeki była łatwiejsza – wystarczyły wiosła. Pływające po nim statki wiosłowo‑żaglowe stały się wzorami dla statków morskich, które przy braku wiatru mogły poruszać się na wiosłach. Transport lądowy, korzystający z wynalazku koła i siły pociągowej lub jucznej zwierząt (osłów, wołów, później wielbłądów), także rozwijał się szybko, choć jego koszt był wyższy. Środki masowego transportu znacznie ułatwiły handel.

Rodzaje handlu

Na podstawie obserwacji ludów pierwotnych przypuszcza się, że początkowo występował handel zwany wymiennym (dziś używamy pojęcia barterbarterbarter). Trzeba wtedy dbać, by wymiana była równa, tzn. by otrzymać dobra o równorzędnej wartości – w ekonomii używa się pojęcia wymiany ekwiwalentnej. Największy problem stanowiło to, jak dojść do ekwiwalentnej wymiany w handlu wymiennym.

RhhfLh9ODgQH31

Zdjęcie przedstawia skalną tabliczkę, na której znajduje się tekst zapisany pismem klinowym. Składa się on z kresek i trójkątów wyrytych na tabliczce.

Tak mogły wyglądać początki negocjowania ceny (targowania). Do wymiany lokalnej, a czasem średniodystansowej taki sposób wymiany był wystarczający, choć mało wygodny. Wielkich ładunków miedzi, cyny lub drewna nie było łatwo wymienić na szereg drobnych wytworów rzemiosła czy produkty rolne. Najczęściej wymieniano je na inne surowce, najlepiej rzadko spotykane. Jeżeli producent surowców i produktów rolnych lub usługodawca wymieniał je z ostatecznym odbiorcą, nazywamy to zjawisko handlem bezpośrednimhandel bezpośrednihandlem bezpośrednim. Jeżeli odbiorca kupował coś, co zostało kupione wcześniej, np. kupiec z Egiptu w zamian za poszukiwane tam drewno sprzedał nie tylko wyroby egipskich rzemieślników, lecz także zakupione wcześniej w krainie Punt kadzidło, to mówimy o pośrednictwie handlowym. Obok handlu wymiennego pojawiła się wymiana towarowo‑pieniężnagospodarka towarowo‑pieniężnatowarowo‑pieniężna z użyciem pieniędzy. Z czasem wyparła barter, ale go całkiem nie zastąpiła.

Wymiana przez pośredników

Co zrobić, jeżeli surowiec lub towar występuje bardzo daleko, w miejscu niedostępnym dla większości handlujących? Wówczas należy się zdać na pośredników. Klasycznym przykładem były zakupy rzadkich kamieni półszlachetnych w Indiach przez kupców z rejonu Mezopotamii. Wydobyte kamienie przewożono lądem do portów nad Oceanem Indyjskim. Tam były sprzedawane kupcom, którzy ładowali je na statki i transportowali do portów Zatoki Perskiej, gdzie były nabywane przez miejscowych handlarzy. Ci przewozili kamienie w górę Eufratu, gdzie z kolei oferowali je miejscowym rzemieślnikom. Taki typ handlu nosi nazwę łańcuszkowego.handel łańcuszkowyłańcuszkowego. Oczywiście wymiana wtedy jest bardzo utrudniona i kosztowna, ale dochodzi do skutku. Specjalistami od pośrednictwa handlowego i organizacji handlu łańcuszkowego na starożytnym Bliskim Wschodzie byli Fenicjanie. Mieli rozwiniętą sieć kolonii i faktorii (baz) handlowych, co pozwalało im przejąć pośrednictwo w handlu miedzią z wyjątkiem egipskiej i cyną – tu mieli niemal monopolmonopolmonopol. W epoce brązu gwarantowało to ogromne zyski.

Słownik